Tuần 4. Bài ca ngắn đi trên bãi cát (Sa hành đoản ca)

Bài ca ngắn đi trên bãi cát
( Cao Bá Quát)
Tiết 15- Đọc văn
I/ Tìm hiểu chung
1.Tác giả Cao Bá Quát (1809 – 1855):
- Quê:Bắc Ninh, hiệu: Chu Thần
- Là nhà thơ có tài năng và bản lĩnh. Ông để lại cho đời 1400 bài thơ , hơn hai chục bài văn xuôi và một số bài phú Nôm và hát nói.
- Nội dung thơ Cao Bá Quát phê phán mạnh mẽ sự bảo thủ, lạc hậu của chế độ phong kiến nhà Nguyễn.
2. Văn bản:
Hoàn cảnh sáng tác:
Hình thành và ra đời từ những lần nhà thơ đi thi Hội qua các tỉnh miền Trung đầy cát trắng như Qủang Bình, Qủang Trị.
- Thể loại :
+ Viết bằng chữ Hán.
+ Thể ca.
- Bố cục : 3 phần
+ Đọan 1: 4 câu đầu –Tâm trạng của người đi đường.
+ Đoạn 2 : 6 câu tiếp - thực tế cuộc đời và tâm trạng của nhà thơ.
+ Đoạn 3 : Còn lại - Đường cùng của kẻ sĩ và tâm trạng bi phẫn của nhà thơ.
II/ Đọc hiểu văn bản
1. Đọc và tái hiện hình tượng :
- Đọc.
- Tái hiện hình tượng :
Bãi cát dài và khách bộ hành.
2. Phân tích văn bản :
a. Hình tượng “bãi cát dài”:
- Dài
- Nối tiếp nhau như vô tận.
 Con đường khó đi. Phải vượt qua những con đường như vậy, bất cứ ai cũng cảm thấy gian nan, mệt mỏi và thậm chí chán nản.
- Việc đi trên cát :
+ “Đi một bước như lùi một bước”.
 khó hơn, mệt mỏi hơn, dùng sức nhiều hơn đi trên đường đất bình thường.
 bãi cát dài là ẩn dụ cho cuộc đời mênh mông, rộng lớn, đầy khó khăn, gian khổ.
 Đường đi trên cát: con “đường đời”, không bằng phẳng, nhiều chông gai.
=> Dụng ý nghệ thuật của nhà thơ để gửi gắm các ý nghĩa về triết lý nhân sinh .
* Trước Cao Bá Quát, đã xuất hiện nhiều hình ảnh bãi cát trong thơ ca. Ví dụ:
- Trong “Chinh phụ ngâm” có câu :
Ôm yên gối trống đã chồn
Nằm vùng cát trắng, ngủ cồn rêu xanh.
 Vùng cát trắng diễn tả sự gian khổ của người chinh phu.
Trong “Truyện Kiều” cũng có câu ;
Bốn bề bát ngát xa trông
Cát vàng cồn nọ, bụi hồng dặm kia .
 Cát vàng diễn tả nỗi buồn và tâm trạng cô đơn của nàng Kiều.
 “bãi cát dài” là một sáng tạo riêng, mới mẻ, độc đáo, bắt nguồn từ chính cuộc sống hiện thực của Cao Bá Quát .
b.Hình tượng “khách”:
- Là người đang đi trên con đường cát.
- Là một kẻ sĩ đang đi tìm chân lý giữa cuộc đời mờ mịt.
 Cuộc đời đầy bọn danh lợi chen chúc,chỉ biết tranh nhau mưu sinh và hưởng thụ.
+ mình >< kẻ chạy theo danh lợi.
+ Khẳng định: không thể hoà trộn với kẻ chạy theo danh lợi, cho dù phải cô độc.
 Khinh thường phường danh lợi.
- “Khách” ngao ngán, mệt mỏi, vì :
+ Đường đi dài, khó khăn.
+ Mặt trời lặn mà vẫn phải tất tả đi.
+ Chán ngán cảnh mưu cầu danh lợi tầm thường.
-Nhà thơ chán nản và miễn cưỡng đi thi bởi:
+ Sự xuống cấp của học thuật, khoa cử của nhà Nguyễn.
+ Phê phán, bất hợp tác với triều đình nhà Nguyễn.
-Tác giả đặt ra câu hỏi: Đi tiếp hay dừng lại? Tính sao đây? Đường bằng mờ mịt.
 Tâm trạng đầy mâu thuẫn: học để thi; nhưng thi đỗ làm quan lại như phường danh lợi; thế thì học thi để làm gì?

-Suy nghĩ của nhà thơ thể hiện mâu thuẫn:
+ Khát vọng sống cao đẹp>+ Xông pha trên con đường tìm lý tưởng >< thái độ và động cơ cầu an hưởng lạc.
 Tiếp tục đi hay dừng lại đều khó khăn. Người đi đành đứng chôn chân trên bãi cát.
=>Cô độc và bế tắc, không tìm thấy lối thoát trên đường đời
-Tâm trạng và thái độ của nhà thơ :
+ Chán ghét con đường mưu cầu danh lợi tầm thường.
+ Phê phán học thuật, khoa cử và chính sự của nhà Nguyễn.
Khát khao một sự đổi mới tích cực hơn.
3. Nghệ thuật
- Hình tượng thơ độc đáo
- Hình ảnh thơ vừa tả thực, vừa mang tính biểu tượng.
- Thể thơ cổ thể, tự do
- Âm điệu bi tráng