Tuần 33. Giá trị văn học và tiếp nhận văn học

A/ Các giá trị văn học:
I/ Giá trị thẩm mĩ:
***Xét ví dụ sau:

a) “Ôi! Những cánh đồng quê chảy máu
Dây thép gai đâm nát trời chiều.”
(Đất nước-NĐT)
-> Em cảm nhận được những gì từ hình ảnh trong câu thơ trên?
-> Câu thơ có làm cho em thấy rung động trước nổi đau khi quê hương bị giặc giày xéo không?
+ Vậy điều gì làm cho văn học nghệ thuật có sức hấp dẫn đối với người đọc?

-> Đó là những hình tượng cụ thể, gợi cảm, những chi tiết tình huống mới lạ, hấp dẫn, bất ngờ. Những phạm trù mang các giá trị thẩm mĩ đa dạng như cái đẹp, cái cao cả, cái hài, cái bi…
b) “Mọc giữa dòng sông xanh
Một bông hoa tím biếc
Ơi con chim Chiền Chiện
Hót chi mà vang trời.”
(Thanh Hải)
-> Em cảm nhận nét đẹp của câu thơ trên bởi những giác quan nào?
-> Bức tranh mùa xuân hiện lên với những vẻ đẹp như thế nào? Vẻ đẹp đó có thỏa mãn được nhu cầu của người đọc không?
* Câu hỏi thảo luận:
+ Vậy những giá trị nào được gọi là giá trị thẩm mĩ?
Những giá trị mà chúng ta chỉ có thể cảm nhận trước hết bằng giác quan, trực cảm làm thỏa mản tình cảm yêu cái đẹp của con người.
+ Các giá trị cụ thể trong thực tế nhiều, vậy tại sao con người phải tìm đến nghệ thuật?
Bởi vì trong nghệ thuật các giá trị thẩm mĩ được thể hiện tập trung, lôi cuốn, gây ấn tượng khó phai, còn trong thực tế các giá trị ấy phân tán mờ nhạt…
II/ Giá trị nghệ thuật:
*** Xét ví dụ sau:
“ Trên dòng Hương Giang
Em buông mái chèo
Trời trong veo
Nước trong veo
Em buông mái chèo
Trên dòng Hương Giang”(Tố Hữu)
+ Giá trị thẩm mĩ của đoạn thơ trên do yếu tố nào tạo ra?
+ Vậy, giá trị nghệ thuật là gì? Em hãy phân tích giá trị nghệ thuật của đoạn thơ trên?
+ Giá trị nghệ thuật là toàn bộ cách kể, cách dùng từ, hình ảnh, chọn lựa chi tiết, cách miêu tả nhân vật…làm nên giá trị thẩm mĩ của văn học.

* Phân tích giá trị nghệ thuật của đoạn thơ sau:
“ Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm
Heo hút cồn mây súng ngửi trời”
(Quang Dũng)
III/ Giá trị nhận thức:
Câu hỏi thảo luận:
* Sau khi học xong “Truyện Kiều” em hiểu thêm được gì về xã hội Phong Kiến đương thời, về thân phận người phụ nữ và tấm lòng của Nguyễn Du?

* Qua hình tượng Đất nước trong đoạn trích “Đất nước” (Nguyễn Khoa Điềm) em nhận thức được điều gì?

* Văn học giúp nhận thức hiện thực của cuộc sống và ý nghĩa của các hoạt động đời sống(chủ đề, đề tài). Đặc biệt qua hoạt động nhân vật giúp nhận thức những giá trị của con người, sự phong phú của tâm hồn, những biểu hiện của nhân tính…
Vậy thế nào là giá trị nhận thức?
+ Giá trị nhận thức của văn học khác với giá trị nhận thức của khoa học tự nhiên như thế nào?
* Ví dụ:
Môn Toán, lí, Hóa, Sinh-> Nhận thức về lí trí, trí tuệ về khoa học tự nhiên.
Môn Văn học-> Nhận thức về những giá trị nhân văn, những giá trị về tâm hồn.
IV/ Giá trị giáo dục:
*Ví dụ: Sau khi học xong tập thơ “Nhật kí trong tù” của Hồ Chí Minh, em học tập được gì từ đạo đức, từ tư tưởng của Bác?

+ Văn học có thể giáo dục cho con người điều gì?
+ Văn học giáo dục cảm hứng như thế nào?
* Văn học giáo dục sự đồng cảm, kích thích khát vọng vượt lên cái hữu hạn, tầm thường. Văn học giáo dục lòng nhân đạo, lòng vị tha, tình yêu cuộc sống, yêu quê hương đất nước…
* Văn học giúp coi người tự soi mình, tự giáo dục để hình thành nhân cách.
B/Tiếp nhận văn học:
I/ Ý nghĩa, nhu cầu và quá trình tiếp nhận văn học:
* Câu hỏi thảo luận nhóm:
+ Tiếp nhận văn học là gì?
+ Vì sao người đọc phải tiếp nhận văn học?
+ Tiếp nhận văn học có cần thiết không?
-Tiếp nhận văn học là hoạt động nắm bắt thông tin. Không tiếp nhận thì không cảm thụ được văn học.
Là hoạt động biến văn bản thành thế giới hình tượng sinh động mang ý nghĩa cuộc sống trong tâm trí người đọc.
* Ví dụ: Khi đọc tác phẩm “Dế mèn phiêu lưu kí” ta tưởng tượng ra một thế giới loài vật thật sống động. Đó là nhờ quá trình tiếp nhận thông tin và hình tượng văn học.
+ Đọc tác phẩm văn chương vì nhu cầu tiếp nhận văn học ( có thể bắt đầu bởi nhu cầu giải trí, kiếm tìm những điều thú vị hấp dẫn) ; nhu cầu hiểu biết nâng cao năng lực cảm thụ.
Đọc tác phẩm văn chương nhằm mục đích gì?
+ Quá trình tiếp nhận bắt đầu từ đọc văn bản đến khi có được điều tâm đắc, nắm bắt được ý nghĩa. Quá trình tiệp nhận khá lâu dài, không kết thúc.
Ví dụ: Việc tiếp nhận Tác phẩm lớn như “Truyện Kiều” đòi hỏi một quá trình dài lâu mới thấy hết cái hay, cái đẹp.
Quá trình tiếp nhận bắt đầu từ đâu và kết thúc ở đâu?
II/ Những quy luật cơ bản của tiếp nhận văn học:
1/ Vai trò chủ động, tích cực của người đọc:

Ví dụ: Khi tiếp cận bài thơ “Sóng” (Xuân Quỳnh), em chủ động tiếp nhận văn bản bằng những thao tác nào?

Đọc và cảm nhận văn bản
Đọc hiểu chi tiết
Khám phá văn bản…
Câu hỏi thảo luận:
Muốn đạt mục đích tiếp nhận, người đọc phải làm gì?
Vai trò chủ động, tích cực của người đọc thể hiện như thế nào?
Trình bày quá trình đọc hiểu một tác phẩm cụ thể?
Vì sao người đọc phải tích cực tham gia đồng sáng tạo?
Vai trò chủ động, sáng tạo của người đọc:
+ Là quá trình đồng sáng tạo (không lặp lại)
+ Hiểu được nghĩa của các từ, hình ảnh.
+ Nhớ những điều đã đọc.
+ Phát hiện được mối liên hệ giữa câu, đoạn, phần, hiểu được những chổ để trống…
+ Giải thích được mâu thuẩn của văn bản.
2/ Tính chủ quan và khách quan trong việc tiếp nhận tác phẩm:
Câu hỏi thảo luận:
+ Tính chủ quan của người đọc biểu hiện ở những mặt nào?
+ Bạn có đồng ý không: khi mỗi người đọc có khả năng tạo ra một “dị bản” của tác phẩm?
+ Khi đọc người đọc bị ràng buộc bởi những yếu tố nào?
Nội dung cần đạt:
+ Tin chủ quan biểu hiện ở những khuynh hướng, thị hiếu, năng lực vốn có của người đọc và những điều thích thú sự phát hiện riêng của họ.
* Ví dụ: Có bạn thích đọc truyện tranh, có bạn lại thích đọc truyện trinh thám, có bạn lại thích đọc thơ…
Nội dung cần đạt:
Người đọc có thể tạo ra dị bản của tác phẩm vì mỗi người đọc có thể có những cách giải thích riêng về các giá trị mà tác phẩm mang lại.
Người đọc bị ràng buộc bởi một số yếu tố vì sự biểu hiện khách quan của văn bản như ngôn từ, thể loại, tính chỉnh thể, tính hệ thống, các mối quan hệ…
3/ Tác động qua lại giữa người đọc và tác phẩm:
Câu hỏi thảo luận:
+ Việc tiếp nhận văn học làm cho người đọc thay đổi như thế nào?

+ Người đọc đem đến cho tác phẩm những điều gì?
Nội dung cần đạt:
Có hai sự thay đổi rõ rệt:
+ Thay đổi về tư tưởng, tình cảm.
Ví dụ: Sau khi tiếp nhận văn bản “Đất nước” của Nguyễn Khoa Điềm, ta thấy tự hào,yêu quê hương, đất nước mình hơn.
+ Thay đổi trong tầm đón nhận (tức là thay đổi trong năng lực, thói quen, thị hiếu thưởng thức văn học)
Người đọc đem lại cho tác phẩm“sự sống”
một cách nhìn nhận mới mẻ.
Củng cố và dăn dò:
+ Nắm vững hai nội dung chính: giá trị văn học và tiếp nhận văn học.
+ Tìm đọc tập tác phẩm của Hồ Chí Minh để chỉ ra các giá trị văn học.
+ Soạn bài mới.