Tuần 31. Văn bản văn học

Chào mừng các thầy cô giáo và các em học sinh trường THPT Nguyễn du
.
Lí luận văn học
Văn bản văn học
Bình Ngô đại cáo
Hoàng Lê nhất thống chí
Bức thư của người thủ lĩnh da đỏ
Cảnh ngày hè
Thông tin trái đất năm 2000
Tấm cám
Chuyện chức phán sự đền Tản Viên

Khái niệm văn bản văn học
Theo nghĩa rộng: VBVH gồm tất cả Các văn bản sử dụng ngôn từ một cách có nghệ thuật: có hình ảnh, nhịp điệu, các biện pháp tu từ...
Theo nghĩa hẹp: là những văn bản có hình tượng nghệ thuật được xây dựng bằng hư cấu, sáng tạo
-> vừa có ngôn từ nghệ thuật, vừa có hình tượng nghệ thuật
I. Tiêu chí chủ yếu của văn bản văn học
1. Là những văn bản:
- phản ánh hiện thực khách quan
- khám phá thế giới tình cảm và tư tưởng
- thoả mãn nhu cầu thẩm mỹ của con người
Hãy chỉ ra biểu hiện của tiêu chí thứ nhất trong truyện Tấm Cám?
VD. Truyện Tấm Cám
- Phản ánh mâu thuẫn trong gia đình phụ quyền, mâu thuẫn giữa cái thiện và cái ác trong xã hội xưa.
- Thể hiện niềm tin và mơ ước của nhân dân ta về lẽ công bằng trong xã hội, sự chiến thắng của cái thiện đối với cái ác.
- Cô Tấm: hiện thân cho lí tưởng đạo đức và thẩm mỹ của người xưa: xinh đẹp, nết na, chăm chỉ.
1.Thương ai rồi lại nhớ ai
Mắt buồn rười rượi như khoai mới trồng.
- Ca dao -

-> Nghệ thuật so sánh.
-> Ngôn từ mượt mà, biểu cảm, giàu hình ảnh, nhạc điệu.
2.Tổng công ti hàng không Việt Nam tăng cường một số chuyến bay quốc tế. Nghành còn áp dụng giảm giá đặc biệt với các chuyến bay trong nước vào mùa du lịch 2010.
- Bản tin -
-> Bản tin: ngôn từ chính xác, rõ ràng, đơn nghĩa.
So sánh lời văn của hai văn bản sau
I. Tiêu chí chủ yếu của văn bản văn học
2. Được xây dựng bằng ngôn từ nghệ thuật, có tính hình tượng, có tính thẩm mỹ cao trau chuốt, biểu cảm, hàm súc, đa nghĩa, sử dụng các biện pháp tu từ .
Bình Ngô đại cáo
Tắt đèn
Cảnh ngày hè
Tấm cám
Những ngôi sao xa xôi

-> C¸o
-> TiÓu thuyÕt
-> Th¬
-> TruyÖn d©n gian
-> TruyÖn ng¾n
Gọi tên thể loại của các văn bản sau
I. Tiêu chí chủ yếu của văn bản văn học
3. Được xây dựng theo một phương thức riêng, tuân theo những quy ước, những cách thức của một thể loại nhất định


II.Tiêu chí chủ yếu của văn bản văn học

1. Văn bản văn học đi sâu phản ánh hiện thực khách quan, khám phá thế giới tình cảm, tư tưởng, thõa mãn nhu cầu thẫm mĩ của con người.

2. Ngôn từ của văn bản văn học là ngôn từ nghệ thuật, có tính hình tượng, tính thẫm mĩ cao.

3. Mỗi văn bản văn học đều thuộc về một thể loại nhất định và tuân theo quy ước, cách thức của thể loại đó.
Tiêu chí chủ yếu của văn bản văn học
1. Về nội dung, chức năng của văn bản
2.Về chất liệu tạo văn bản
3.Về cách thức tổ chức văn bản
Ví dụ
Chú bé loắt choắt
Cái xắc xinh xinh
Cái chân thoăn thoắt
Cái đầu nghênh nghênh
(Lượm, Tố Hữu)
II. Cấu trúc của văn bản văn học
1.Tầng ngôn từ- từ ngữ âm đến ngữ nghĩa
Thuyền về có nhớ bến chăng
Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền


II. Cấu trúc của văn bản văn học
1.Tầng ngôn từ- từ ngữ âm đến ngữ nghĩa
II. Cấu trúc của văn bản văn học
Tiếp xúc với tầng ngôn từ, cần hiểu:
Ngữ nghĩa (nghĩa đen/nghĩa bóng, tường minh/hàm ẩn)
Ngữ âm
> Là bước thứ nhất cần hiểu đúng khi đọc văn bản văn học
1.Tầng ngôn từ- từ ngữ âm đến ngữ nghĩa


Trong đầm gì đẹp bằng sen
Lá xanh bông trắng lại chen nhị vàng
Nhị vàng bông trắng lá xanh
Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn
(Ca dao)
II. Cấu trúc của văn bản văn học
2. Tầng hình tượng
Bằng cốt truyện, chi tiết, hành động. dân gian đã xây dựng hình tượng của ai qua truyện Tấm Cám?
- Hình tượng văn học: thiên nhiên, sự vật, con người.
- Hình tượng văn học được tạo nên nhờ các chi tiết, nhân vật, cốt truyện, hoàn cảnh, tâm trạng.
- Hình tượng văn học được xây dựng để gửi gắm những tình ý của tác giả đối với cuộc đời
2. Tầng hình tượng
II. Cấu trúc của văn bản văn học
Tác giả muốn gửi gắm ngụ ý gì trong hình tượng hoa sen?
Qua kết thúc truyện Tấm Cám dân gian muốn gửi gắm ước mơ và tư tưởng gì?
II. Cấu trúc của văn bản văn học
3. Tầng hàm nghĩa

- Tầng hàm nghĩa (ý nghĩa ẩn kín, ý nghĩa tiềm tàng) là tầng sâu nhất của văn bản văn học, được suy ra từ ngôn từ, hình tượng trong văn bản và từ nhiều suy luận, liên tưởng khác
- Hàm nghĩa của văn bản chính là những tâm sự, thể nghiệm của nhà văn về cuộc sống, những quan niệm về đạo đức xã hội, những hoài bão.
- Khám phá tầng hàm nghĩa của vbvh giúp tâm hồn và trí tuệ người đọc trở nên giàu có, phong phú hơn, ý nghĩa hơn
Cấu trúc văn bản văn học
Tầng ngôn từ
Tàng hình tượng
Tầng hàm nghĩa
III. Từ văn bản đến tác phẩm văn học
Văn bản văn học
Hệ thống kí hiệu tồn tại khách quan
Công chúng
Tác phẩm văn học
đọc, cảm nhận
Thế giới sống động, có hồn tác động đến đời sống con người
bài tập củng cố
(Phần luyện tập SGK)

Người đàn bà nào dắt đứa nhỏ đi trên đường kia?
Khuôn mặt trẻ đẹp đang chìm vào những miền xa nào.
Đứa bé đang lẫm chẫm muốn chạy lên, hai chân nó cứ ném về phía trước, bàn tay hoa hoa một điệu múa kì lạ
Và cái miệng nhỏ líu lo không thành lời, hát một bài hát chưa từng có.
Ai biết đâu, đứa bé bược còn chưa vững lại chính là nơi dựa cho người đàn bà sống

Người chiến sỹ nào đỡ bà cụ trên đường kia?
Đôi mắt anh có cái anh riêng của đôi mắt đã nhiều lần nhìn vào cái chết
Bà cụ lưng còng tựa trên cánh tay anh, bước từng bước run rẩy
Trên khuôn mặt gì nua không biết bao nhiêu nếp nhăn, đan vào nhau, mỗi nếp nhăn chứa đựng bao nhiêu cực nhọc gắng gỏi một đời.
Ai biết đâu, bà cụ bước không còn vững lại chính là nơi dựa cho chiến sỹ kia đi qua những thử thách
Bài tập 1:
a) Cấu trúc hai đoạn tương tự nhau
- Câu đầu là câu hỏi của nhà thơ về một hiện tượng nhìn thấy ở trên đường.
3 câu tiếp tả kĩ 2 nhân vật: nét mặt, đôi măt, cái miệng, cử chỉ
Câu cuối là nỗi băn khoăn, suy nghĩ về nơi dựa
b) Hàm ý:
Nơi dựa thuộc về tinh thần, tinh cảm, là niềm vui và ý nghĩa cuộc sống
-> Đứa con là niềm vui, niềm tin và là chổ dựa tinh thần để người mẹ sống
-> Bà cụ là nơi gửi lòng yêu kính của con cháu tiếp thêm sức mạnh cho người lính chiến đấu chống quân thù
=> Sống là phải hi vọng vào tương lai, nhớ ơn quá khứ làm nên phẩm giá nhân văn của con người.
Thời gian qua kẽ tay
Làm khô những chiếc lá
Kỉ niệm trong tôi
Rơi
như tiếng sỏi trong lòng giếng cạn
Riêng những câu thơ
còn xanh
Riêng những bài hát
còn xanh
Và đôi mắt em như hai giếng nước
Ca ngợi sức sống bất tử của nghệ thuật và tình yêu trước thời gian
2.Văn bản văn học có cấu trúc (từ ngoài vào trong) chủ yếu với các tầng nào?
A. Tầng hình tượng, tầng hàm nghĩa, tầng ngôn từ.
B. Tầng ngôn từ, tầng hình tượng, tầng hàm nghĩa.
C. Tầng hình tượng, tầng ngôn từ, tầng hàm nghĩa
D. Tầng hàm nghĩa, tầng hình tượng, tầng ngôn từ.
B
VĂN BẢN VĂN HỌC
bài tập củng cố
2. Nói về tầng hàm nghĩa của một vbvh, nội dung nào trong những nội dung sau đây là thiếu chính xác?
a. Lµ tÇng thø ba- tÇng s©u nhÊt cña v¨n b¶n v¨n häc
B. ThÓ hiÖn nh÷ng t©m sù cña nhµ v¨n vÒ cuéc sèng, nh÷ng quan niÖm vÒ ®¹o ®øc x· héi, nh÷ng hoµi b·o…
C. §­îc t¹o thµnh tõ c¸c chi tiÕt vÒ phong c¶nh, m«i tr­êng, ch©n dung, cö chØ, lêi nãi…
D. Lµ c¸i ®Ých cuèi cïng cña viÖc ®äc hiÓu vbvh
Bài học kết thúc
Cảm ơn các thầy cô giáo và các em học sinh!