Tuần 3. Chiến thắng Mtao Mxây (trích Đăm Săn - sử thi Tây Nguyên)

Chiến thắng Mtao Mxây
Trích " Đăm Săn"- sử thi Tây Nguyên
NGUYỄN THỊ HẰNG NGA- THPT HOÀI ĐỨC B
I- Tìm hiểu chung
Thế nào là sử thi? Em hãy kể tên một vài sử thi mà em biết?
Sử thi là tác phẩm tự sự dân gian có qui mô to lớn, sử dụng ngôn ngữ có vần nhịp, xây dựng những hình tượng nghệ thuật hoành tráng, hào hùng để kể về một hoặc nhiều biến cố lớn diễn ra trong đời sống của cộng đồng dân cư thời cổ đại.
Các dân tộc thiểu số ở nước ta hiện còn lưu giữ một kho tàng sử thi đồ sộ và có giá trị. Có hai loại sử thi dân gian:
Sử thi thần thoại: Đẻ đất đẻ nước ( Mường); ẩm ệt luông (Thái); Cây nêu thần ( Mnông). kể về sự hình thành của thế giới, của muôn loài, sự hình thành các dân tộc và các vùng cư trú cổ đại của họ, sự xuất hiện của nền văn minh buổi đầu.
Sử thi anh hùng: Đăm Săn, Đăm Di, Xinh Nhã, Khinh Dú (Ê Đê); Đăm Noi (Ba Na). kể về cuộc đời của các tù trưởng anh hùng, trong oại này sử thi Đăm Săn được biết đến rộng rãi hơn cả.
Dựa vào SGK em hãy tóm tắt nội dung sử thi " Đăm Săn". đoạn trích " Chiến thắng Mtao Mxây" thuộc phần nào của tác phẩm?
Tóm tắt nội dung của sử thi "Đăm Săn"
Phần 1: Theo tục nối dây (chuê nuê) Đăm Săn phảI lấy hai chi em Hơ Nhị và Hơ Bhị ( chương1, 2)
Phần 2: các tù trưởng Quạ và tù trưởng Sắt ( Mtao Grư và Mtao Mxây) độc ác cướp vợ Đăm Săn và tranh quyền lực, mưu làm cho bộ tộc Đăm Săn suy sụp. Đăm Săn đã đánh bại hai tù trưởng này để bảo vệ hạnh phúc gia đình và bộ tộc( chương 3, 4, 5)
Phần 3: Đăm Săn có khát vọng trở thành một tù trưởng giàu mạnh, vươn tới cuộc sống phóng khoáng, chàng chặt cây smuk- cây sinh mệnh của dòng họ vợ, chàng chinh phục thiên nhiên, đi bắt nữ thần mặt trời nhưng thất bại (chương 6, 7 ).
Phần 4: Đăm Săn chết, Đăm Săn cháu ra đời lại đI theo con đường của cậu mình, tiếp tục những cuộc chiến đấu mới ( chương 8).
Đoạn trích " Chiến thắng Mtao Mxây" nằm ở phần 2 của tác phẩm.
II- Đọc- hiểu văn bản
1- Sức mạnh chiến đấu của Đăm Săn và ý nghĩa của cuộc chiến đấu ấy.
Thái độ của Đăm Săn và Mtao Mxây được miêu tả như thế nào?
Đăm Săn: đến tận nhà Mtao Mxây để thách đấu.
Mtao Mxây: ngạo nghễ " ta không xuống đâu"
Trước thái độ ấy Đăm Săn càng quyết liệt: " NgươI không xuống ư?... Cho mà xem"
Thái độ kiên quyết ấy khiến Mtao Mxây buộc phải xuống đấu
Trận chiến diễn ra mấy hiệp? Em hãy miêu tả từng hiệp
Trận chiến diễn ra hai hiệp:

Hiệp một: cả hai bên đều múa khiên:
Mtao Mxây múa tỏ ra kém cỏi " Khiên của hắn kêu lạch xạch như quả mướp khô".
Đăm Săn múa " một lần xốc tới chàng vượt một đồi gianh. Một lần xốc tới nữa chàng vượt một đồi lồ ô. Chàng chạy vun vút qua phía đông vun vút qua phía tây".
Trong khi đó Mtao Mxây " Bước cao bước thấp chạy hết bãi tây sang bãi đông. hăn vung dao chém phập một cái nhưng chỉ trúng cái chão buộc trâu".

Hiệp hai: từ lúc Hơnhị vứt miếng trầu Đăm Săn giành lại được sức lực: " chàng múa trên cao như gió bão, múa dưới thấp như gió lốc. Chòi lẫm đổ lăn lóc, cây cối chết rụi" và " Khi chàng múa chạy nước kiệu, quả núi ba lần rạn nứt, ba đồi tranh bật rễ bay tung". Chàng đâm vào đùi vào người Mơtao Mxây hai lần nhưng không thủng. Nhờ có trời mách bảo Đăm Săn " chộp ngay một cái chày mòn ném trúng vào vành tai kẻ địch" Mtao Mxây ngã lăn quay ra đất. Đăm Săn " cắt đầu Mtao Mxây bêu ngoài đường, cuộc đọ sức kết thúc".

Theo em ý nghĩa của cuộc chiến đấu giữa Đăm Săn với Mtao Mxây là gì?
Tuy có mục đích riêng là giành lại vợ nhưng cuộc chiến đấu của Đam Săn còn một ý nghĩa nữa đó là thể hiên sức mạnh của cộng đồng. Điều này được thể hiện qua các chi tiết:
-Lời kêu gọi của Đăm Săn đối vớ tôi tớ, dân làng của Mtao Mxây đi theo mình.
-Lời nói của Đăm Săn ra lệnh cho dân làng, tôi tớ của mình làm lễ ăn mừng chiến thắng: " ơ các con! ơ các con!.... Không còn có chỗ để".
-Hành động tự nguyện đi theo Đăm Săn của tôi tớ dân làng Mtao Mxây, và cảnh họ mang của cải về nhiều như ong đi chuyển nước, như vò vẽ đi chuyển hoa, như trai gái làng đi giếng cõng nước... " Từ đấy Đăm Săn càng thêm giàu có chiêng lắm , la nhiều"
-Chi tiết: " trai làng đi ngực chạm ngực. Các cô gái đi lại vú chạm vú. Đăm Săn đang giàu lên . danh vang khắp núi".
Lễ ăn mừng chiến thắng được miêu tả như thế nào? (quang cảnh, con người, lời nói)
2- Lễ ăn mừng chiến thắng
Đăm Săn rất vui, chàng vừa như ra lệnh, vừa như mời mọc: " hỡi anh em trong nhà, hỡi bà con trong làng! Xin mời tất cả đến với ta. Chúng ta sẽ mở tiệc ăn mừng năm mới. Chúng ta sẽ ăn lợn ,ăn trâu, đánh lên các chiêng, trống to, đánh lên các cồng hloong hoà nhập với chũm choẹ sao cho kêu lên ròn rã để voi đực voi cáI ra vào hiên không ngớt".
Quang cảnh trong nhà Đăm Săn: đông nghịt khách, tôi tớ chật ních cả nhà.

Hình ảnh Đăm Săn "Nằm trên võng tóc thả trên sàn, hứng tóc chàng là một cáI nong hoa" . "Ngực quấn chéo một chiếc mền chiến , tai đeo nụ sắt , bên mình nghênh ngang , đủ giáo gươm , đôi mắt long lanh như mắt chim ghếch ăn hoa tre . Bắp chân chàng to bằng cây xà ngang bắp đùi chàng to bằng ống bễ , sức chàng ngang sức voi đực , hơi thở chàng ầm ầm tựa như sấm dậy . Chàng nằm sấp thì gãy rầm sàn , chàng nằm nghiêng thì gãy xà dọc"

Miêu tả ăn uống " Đăm Săn uống không biết say , ăn không bết no , chuyện trò không biết chán . Cả một vùng nhão ra như nước . Lươn trong hang , giun trong bùn , rắn hổ , rắn mai đều chui lên nằm trên cao sưởi nắng , ếch nhái dưới gầm nhà , kì nhông ngoài bãI thì kêu lên inh ỏi suốt ngày đêm ."

Rõ ràng Đăm Săn có " chiêng đống ,voi bầy, có bè bạn như nêm như xếp . Làm sao mà có được một tư tưởng đầu đội khăn nhiễu , vai mang nải hoa , đánh đâu tan đó , vây đâu phá nát đó như chàng" .
3- Những đặc trưng về nghệ thuật sử thi được thể hiện qua đoạn trích
Đặc trưng về ngôn ngữ :Trong đoạn trích có các loại ngôn ngữ:
-Ngôn ngữ người kể chuyện ở những đoạn:
+Miêu tả nhà Mtao Mxây
+Miêu tả chân dung Mtao Mxây
+Miêu tả cuộc chiến tranh 2 hiệp giữa Đăm Săn và Mtao Mxây và cảnh ăn mừng chiến thắng. Ngôn ngữ người kể chuyện kết hợp cả đối thoại.
-Ngôn ngữ nhân vật thể hiện qua :lời đối thoại, qua câu mệnh lệnh và lời kêu gọi. làm cho ngôn ngữ sử thi mang sắc thái của ngôn ngữ kịch.
Hai loại ngôn ngữ này muốn truyền cho người đọc một cảm nhận về ý nghĩa trọng đại của sử thi, do đó ngôn ngữ hết sức trang trọng.
Đặc trưng về biện pháp tu từ: chủ yếu 2 biện pháp phóng đại và so sánh được sử dụng trong đoạn trích:
-Các biện pháp so sánh về Mtao Mxây: " khiên hắn tròn như đầu cú, gươm hắn óng ánh như cầu vồng"; " khiên hắn kêu lạch xạch như quả mướp khô". Về Đăm Săn: " chàng múa trên cao như gió lốc. múa dưới thấp như gió bão". Về dân làng: "đoàn người đông như bầy cà toong,đặc như bầy thiêu thân, ùn ùn như kiến như mối. tôI tơ mang của cảI về như ong đi chuyển nước, như vò vẽ đI chuyển hoa."
-Ngoài biện pháp so sánh tu từ còn là cách nói ngoa dụ, cách phóng đại tượng trưng:
+Đây là hình ảnh của Đăm Săn: " Một lần xốc tới chàng vượt một đồi tranh. Chàng múa chạy nước kiệu, quả núi ba lần rạn nứt, ba đồi tranh bật rễ bay tung". " Chàng Đăm Săn uống không biết say, ăn không biết no.".
+Đây là hình ảnh lễ ăn mừng chiến thắng: " thịt lợn ăn đến cháy đen hết ống le,thịt dê ăn đến cháy đen hết ống lồ ô, máu bò máu trâu đọng đen khắp sàn hiên."
Cách nói phóng đại và biện pháp so sánh làm rõ sức mạnh phi thường và phẩm chất anh hùng của Đăm Săn. Đăc biệt làm cho không gian, sự vật, sự việc trong tác phẩm trở nên hoành tráng phù hợp với không khí của sử thi anh hùng.
Em hãy nêu những nhân xét khái quát của mình khi học xong đoạn trích " chiến thắng Mtao Mxây?
III- Kết luận
Sự kiện trung tâm của đoạn trích là Đăm Săn chiến đấu giành lại vợ bảo vệ hạnh phúc gia đình của một anh hùng trong tay một tù trưởng thù địch. Song đòi lại vợ chỉ là một cái cớ làm nảy sinh mâu thuẫn dẫn đến cuộc chiến tranh mở rộng bờ cõi làm nổi uy danh của cộng đồng. Thắng hay bại của người anh hùng sẽ có ý nghĩa quyết định tất cả. Trọng danh dự,gắn bó với hạnh phúc gia đình và thiết tha với cuộc sống bình yên phồn vinh của bộ tộc chính là những tình cảm cao quí thôi thúc Đăm Săn chiến đấu và chiến thắng kẻ thù.
Đặc điểm nghệ thuật của sử thi thể hiện qua ngôn ngữ trang trọng hào hùng, qua cách nói so sánh, ngoa dụ, phóng đại rất giàu liên tưởng.
VI- CỦNG CỐ
Em có suy nghĩ gì về ý nghĩa của sử thi " Đăm Săn" sau khi học xong đoạn trích?

Sử thi " Đăm Săn" phản ánh những khát vọng lớn lao của người Ê- Đê trong buổi đầu của lịch sử bộ tộc. Thông qua số phận của nhân vật Đăm Săn, người anh hùng có sức mạnh phi thường, có phẩm chất cao quí, có nhiều chiến công lừng lẫy, mặc dù phải chết trong chuyến đi bắt nữ thần mặt trời, tác phẩm dựng lên một bức tranh về cuộc sống, về con người, về thiên nhiên hùng vĩ, kỳ diệu của Tây Nguyên.