Tuần 29. Hồn Trương Ba, da hàng thịt

Lưu Quang Vũ

I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả:
Lưu Quang Vũ (1948-1988)
Cuộc đời có nhiều thăng trầm
Lµ mét tµi n¨ng ®a d¹ng
Kịch là đóng góp đặc sắc nhất với những vở gây chấn động dư luận, cú ?nh hu?ng c? trong v� ngo�i nu?c
Nhà soạn kịch tài năng nhất
của nền VHNT VN hiện đại
$85.86.D?c van. H?n Truong Ba da h�ng th?t

( Trích) - Lưu Quang Vũ-
Em có nhận xét gì về cuộc đời và sự
nghiệp sáng tác của Lưu Quang Vũ?
Lưu Quang Vũ thành công nhất với
thể loại nào?
Gia đình Lưu Quang Vũ – Xuân Quỳnh ( ảnh chụp năm 1975)
Gia đình Lưu Quang Vũ – Xuân Quỳnh
Ngày 29-8-1988, Lưu Quang Vũ, Xuân Quỳnh và con trai
Lưu Quỳnh Thơ đã mất trong một tai nạn giao thông.
- Khám phá, phát hiện nh?ng mâu thuẫn, xung đột -> diễn đạt
bằng hành động và ngôn ngữ đối thoại.
- Quá trình vận động: Thắt nút-> phát triển-> cao trào->mở nút.
a. Xu?t x?:
2. Tác ph?m:
$85.86. D?c van. H?n Truong Ba da h�ng th?t

Hư cấu sáng tạo từ một cốt truyện dân gian
b. Th?: Kịch nói

( Trích) - Lưu Quang Vũ-
c. Tãm t¾t néi dung vë kÞch: gåm 7 c¶nh
Trương Ba bắt đầu thay đổi tâm tính khiến
mọi người trong gia đình, bạn bè, xa lánh
chán ghét, bản thân vô cùng đau khổ.
Quyết định giải thoát chấp nhận cái chết,
h?n Truong Ba nh?p v�o m�u xanh cõy c?.
Đế Thích kết thân với
Trương Ba-một cao cờ
ở hạ giới. Trương Ba
đột ngột qua đời


Trên thiên đình Nam Tào
làm việc cẩu thả gạch
nhầm tên người chết là
Trương Ba


Bị thể xác xui khiến,
Trương ba định xuôi theo
ở lại với vợ hàng thịt
Lý trưởng sách nhiễu. Trương
Ba phải ở nhà hàng thịt đến
đêm mới được về nhà
Xác hàng thịt đòi về nhà
Trương Ba. Mọi người ngỡ
ngàng song đành phải chấp
nhận
7
6
5
4
3
2
1
Nam Tào sửa sai bằng
cách cho hồn Trương Ba
nhập vào xác hàng thịt
để sống lại
d. Đoạn trích
- Trích từ cảnh VII và đoạn kết của vở kịch.
- Thuộc phần cao trào và mở nút

$85.86. D?c van. H?n Truong Ba da h�ng th?t

( Trích) - Lưu Quang Vũ-
II. D?C HI?U VAN B?N
Căn cứ vào lời độc thoại của Hồn Trương Ba ở đầu đoạn trích, em hãy xác định xung đột kịch ở cảnh cuối này?
H?n Truong Ba: Khụng ! Khụng ! Tụi khụng mu?n s?ng nhu th? n�y mói! Tụi chỏn cỏi ch? ? khụng ph?i c?a tụi n�y l?m r?i, chỏn l?m r?i! Cỏi thõn th? k?nh c�ng thụ l? n�y, ta b?t d?u s? mi, ta ch? mu?n r?i xa mi t?c kh?c! N?u cỏi h?n c?a ta cú hỡnh thự riờng nh?, d? nú du?c tỏch ra kh?i cỏi xỏc n�y, dự ch? m?t lỏt!
1. Tỡm hi?u xung d?t k?ch
-Xung đột cơ bản : Xung đột giữa linh hồn và thể xác ở con người
- Nguyên nhân dẫn đến xung đột
Nhân hậu,
trong sạch,
ngay thẳng
Uống rượu nhiều,
ham bán thịt,không
mặn mà với chơi cờ,
nước cờ không còn
khoáng hoạt như trước
Thô lỗ,
phũ phàng
Thú vui tao nhã, trí tuệ
chơi cờ với nước
đi khoáng hoạt
Trú nhờ thể xác
dung tục của
hàng thịt
Trương
Ba
Hồn Trương Ba ý thức được điều đó,
thấy chán, sợ chính mình. Nhưng
không biết thoát ra bằng cách nào?
Nguyên nhân xung đột kịch
- Nguyên nhân dẫn đến xung đột :
Hồn Trương Ba
tự nhận thấy không
thể sống “hồn này
xác nọ”
Mọi người trong gia
đình xa lánh-> Hồn
Trương Ba tuyệt vọng
Hồn và Xác đối thoại
-> Hồn đau khổ, bế tắc
Hồn Trương Ba gặp gỡ
Đế Thích-> Đấu tranh để
lựa chọn cách sống.

-Nghệ thuật tạo xung đột kịch:
liên hoàn và tăng cấp
II. ĐỌC HIỂU VĂN BẢN
2. Nhân vật Hồn Trương Ba:
Màn đối thoại
giữa Hồn và Xác
Màn đối thoại
với người thân
Màn đối thoại
với Đế Thích
Màn kết

H?N TRUONG BA
$85.86. D?c van. H?n Truong Ba da h�ng th?t

( Trích) - Lưu Quang Vũ-
a. Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt
Cử chỉ
Xưng
hô
Mục
đích
Vị thế
Nhận xét cuộc đối thoại của Hồn Trương
Ba và Xác anh hàng thịt ở các phương diện
Giọng
điệu
Các phương diện
Hồn Trương Ba
Xác hàng thịt
Cử ch?, nột m?t
Ta -M�y
->Khinh bỉ, xem thường

Vị thế
Bị dồn vào thế bị động-> Tạm thời thua cuộc, trở lại vào xác hàng thịt
Nắm thế chủ động -> Tạm thời thắng thế, buộc được hồn Trương Ba quy phục mình.
Mục đích
Phủ định sự lệ thuộc của linh hồn vào xác thịt.
Khẳng định linh hồn luôn trong sáng
Bịt tai lại; Nhu tuy?t v?ng
->Uất ức, tức giận, bất lực
Phủ định sự trong sáng, cao đẹp của linh hồn.
Khẳng định thể xác có sức mạnh ghê gớm, có khả năng điều khiển, làm át đi linh hồn cao khiết.
Lắc đầu; Bu?n r?u; Thỡ th?m; An ?i.
-> Tỏ vẻ thương hại
Xưng hô
Tụi - ễng
->Ngang hàng thách thức
Giọng điệu
Giận dữ, khinh bỉ, mắng mỏ, ngậm ngùi thấm thiá -> kháng cự yếu ớt, đuối lý, tuyệt vọng.
Khi ngạo nghễ thách thức, khi buồn rầu thì thầm ranh mãnh, an ủi- >đặt nhiều câu hỏi phản biện, lý lẽ giảo hoạt.
Qua mối xung đột giữa Hồn và Xác, tác giả muốn gửi gắm tới chúng ta bức thông điệp gì?
“Tác giả đưa vào vở kịch xung đột giữa linh hồn và thể xác ở con người để gửi gắm vào đây một thông điệp mang tư tưởng triết học về quan niệm sống: Quan tâm đến con người là phải quan tâm cả mặt thể xác lẫn tâm hồn. Con người lại không chỉ sống với những nhu cầu bản năng, mà phải tự đấu tranh với bản thân để có được một cuộc sống cao cả, có ý nghĩa. Đây là một cuộc đấu tranh vô cùng phức tạp khó khăn”.
( TS. Hoàng Hữu Bội)
Trong cuộc sống mỗi con người luôn phải
nỗ lực hoàn thiện nhân cách
b. M�n đối thoại giữa hồn Trương Ba và người thân:
Th?o lu?n nhúm

Phản ứng
của vợ ra
sao? Nguyên
nhân?

Trước sự tha hoá và biến đổi
của Hồn Trương Ba
Trước phản ứng
của người thân
Tâm trạng
củaTrương Ba
ra sao? Nguyên
nhân?

Phản ứng
của con dâu
ra sao?
Nguyên
nhân?
Phản ứng
của cháu gái
ra sao ?
Nguyên
nhân?
Nhóm 1
Nhóm 2
Nhóm 3
Nhóm 4
* Diễn biến cuộc đối thoại
Người thân
Hồn Trương ba
MQH
Nguyên nhân
Tâm trạng
Phản ứng
Nguyên nhân
Vợ
Thông cảm và
xót thương
Cháu
gái
Con
dâu
Quyết liệt và dữ dội
Thấu hiểu nhưng đau lòng nhận thấy bố ngày một đổi khác
Nhận thấy sự thay đổi của chồng và không muốn sống cảnh chồng chung
Buồn bã đau khổ,muốn bỏ đi, định nhường chồng cho cô hàng thịt
Tâm hồn tuổi thơ vốn trong sạch, không chấp nhận sự tầm thường dung tục.
-Vẻ mặt: Thẫn thờ, lặng ngắt như tảng đá.
-Cử chỉ: Tay ôm đầu - Điệu bộ: Run rẩy,
lập cập.
-Giọng điệu: Nhẫn nhục, cầu cứu

=> Vô cùng đau đớn, bế tắc.
Hiểunhững gì mình đã,
đang và sẽ làm cho người thân là rất tệ hại mặc dù không hề muốn


"Ông bây giờ còn biết đến ai nữa!";
" Ông đâu còn là ông nữa";
"Tôi sẽ đi biệt để ông được thảnh thơi với cô hàng thịt"





"Con sợ lắm, bởi con cảm thấy, đau đớn thấy.
mỗi ngày thầy một đổi khác, mất mát dần,
tất cả cứ lệch lạc, nhoà mờ dần đến nỗi có lúc
chính con cũng không nhận ra thầy nữa"


"Ông nội tôi chết rồi nếu ông nội tôi hiện hồn
về ông nội tôi sẽ bóp cổ ông"; "ông chiết cây cam
bàn tay giết lợn của ông làm gãy tiệt cái chồi non,
chân ông to bè như cái xẻng, giẫm lên nát cả cây
sâm quý mới ươm! Ông nội tôi đời nào phũ
phàng như vậy!"
"Nhưng lẽ nào ta lại chịu thua mày, khuất phục mày và tự đánh mất mình? Nhưng có thật là không còn cách nào khác?"
-Những câu hỏi mang tính tự vấn -> Bộc lộ sự day dứt nội tâm, đấu tranh với chính mình.
"Không cần cái đời sống do mày mang lại! Không cần!"
- Quy?t d?nh dứt khoát -> Không chung sống với thể xác dung tục của hàng thịt.


*Lời độc thoại nội tâm của Hån Trương Ba
So s¸nh t©m tr¹ng, th¸i ®é cña HånTr­¬ng Ba ë mµn ®èi tho¹i víi xác hµng thÞt và với người thân
Màn đối thoại
với xác hàng thịt:
Tuyệt vọng,
Bất lực cam chịu.
Chấp nhận chung
sống với xác
thịt dung tục



Màn đối thoại
Với người thân:
Vô cùng đau đớn
song kiên quyết,
dứt khoát không
sống chung
với xác thịt
dung tục



§Ønh ®iÓm cña xung ®ét nh©n vËt kh«ng tho¶ hiÖp mµ ®Êu tranh m¹nh mÏ quyÕt liÖt
-> vẻ đẹp tâm hồn cao quý của người lao động trong cuộc đấu tranh với cái dung tục tự hoàn thiện nhân cách
c. Màn đối thoại với Đế Thích:
Hãy chỉ ra sự khác nhau trong quan niệm của Trương Ba và Đế Thích về ý nghĩa sự sống?
Quan niệm của Đế Thích
Quan niệm của Hồn Trương Ba
Khuyên Trương Ba chấp nhận vì thế giới vốn không toàn vẹn: " Dưới đất, trên trời đều thế cả"
Không chấp nhận cái cảnh phải sống bên trong một đằng bên ngoài một nẻo, muốn được là mình "toàn vẹn"
=> Đế Thích có cái nhìn quan liêu hời hợt về cuộc sống con người nói chung và với Hồn Trương Ba nói riêng.
Hồn Trương Ba trách Đế Thích, người đem lại cho mình sự sống ``Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống còn sống như thế nào thì ông chẳng cần biết" có đúng không?
->Lòng tốt hời hợt thì chẳng đem lại điều gì thực sự có ý nghĩa cho ai mà sự vô tâm còn tệ hại hơn, nó đẩy người khác vào nghịch cảnh, vào bi kịch
Đế Thích định cho hồn Trương Ba nhập vào cu Tị, Trương Ba đã từ chối. Vì sao?
->Khát vọng mãnh liệt của con người trong cuộc đấu tranh quyết liệt chống lại sự dung tục, giả tạo để bảo vệ quyền được sống toàn vẹn hợp với lẽ tự nhiên cùng sự hoàn thiện nhân cách.
Hồn Truong Ba cuong quy?t t? ch?i, khụng ch?p nh?n cỏi c?nh s?ng gi? t?o, m� theo ụng ch? cú l?i cho dỏm ch?c s?c, khụng ch?p nh?n c?nh cu?c s?ng m� theo ụng cũn " kh? hon l� ch?t"
d. Màn kết:
Nêu ý nghĩa của hình ảnh
màu xanh lá vườn
và lời nói của mọi người?
Hồn Trương Ba hoá thân vào các sự vật thân thương, tồn tại vĩnh viễn bên cạnh những người thân yêu của mình
*ý nghĩa
- Cuộc sống tuần hoàn theo quy luật của muôn đời
- Sự bất tử của linh hồn trong sự sống và trong lòng mọi người.
d. Màn kết:
Lời Hồn Trương Ba:
- Tôi vẫn ở liền ngay bên bà đây, ngay trên bậc cửa nhà ta, trong ánh lửa bà nấu cơm, cầu ao bà vo gạo, trong cái cơi bà đựng trầu, con dao bà giẫy cỏ.
- Không phải mượn thân ai cả, tôi vẫn ở đây, trong vườn cây nhà ta, trong những điều tốt lành của cuộc đời, trong mỗi trái cây cái Gái nâng niu.
Lời của cái Gái
- Cho nó mọc thành cây mới. Ông nội tớ bảo vậy. Những cây sẽ nối nhau mà lớn khôn. Mãi mãi.
Em có nhận xét gì
về ngôn ngữ của nhân vật
=> Ngôn ngữ nhân vật nhẹ nhàng, sâu lắng giàu chất trữ tình, đằm thắm bay bổng.
"Màn kết với chất thơ sâu lắng đã đem lại âm hưởng thanh thoát cho một bi kịch lạc quan đồng thời truyền đi thông điệp về sự chiến thắng của cái Thiện, cái Đẹp và của sự sống đích thực."
TS.Nguy?n Ki?u Tõm
* Nghệ thuật:
(đặc sắc trên nhiều phương diện)
Sự sáng tạo từ dân gian; Ngôn ngữ kịch linh ho¹t
Sức phê phán mạnh mẽ, quyết liệt và chất trữ tình đằm thắm, bay bổng
Sự kết hợp giữa tính hiện đại và truyền thống
III. TỔNG KẾT:
$85.86. D?c van. H?n Truong Ba da h�ng th?t

( Trích) - Lưu Quang Vũ-
* N?i dung :
Ghi nh? ( SGK- 154 )
V. LUYỆN TẬP: Chọn phương án đúng
c.Cần phải ý thức sâu sắc giá trị sự sống: sống đúng là mình, trọn vẹn với giá trị mình vốn có và luôn tự mình đấu tranh với những nghịch cảnh để hoàn thiện nhân cách và vươn tới những giá trị tinh thần cao quý.
b.Cần phải ý thức sâu sắc giá trị ph?n h?n : Vỡ ph?n h?n s? giỳp con ngu?i s?ng thanh cao, trong sỏng, d?p d? v� chi?n th?ng t?t c? nh?ng ngh?ch c?nh ộo le c?a cu?c s?ng.
a.Cần phải ý thức sâu sắc giá trị ph?n xỏc : Vỡ ph?n xỏc s? giỳp con ngu?i t?n t?i, d? hu?ng th? t?t c? nh?ng giỏ tr? c?a cu?c d?i ban t?ng cho con ngu?i.
Một trong những bài học mà chúng ta rút ra qua đoạn trích Hồn Trương Ba da hàng thịt là:
Đã là hồn Trương Ba
Sao còn da hàng thịt?
Đứng khuất sau cánh gà
Ngậm cười ra nước mắt.
Bạn tôi tay nắm chặt
Muốn giật tấm màn trò
Sao cứ phải vòng vo
Mượn giả để nói thật?
Đời có chút phần hồn
Vàng ròng này khó giữ
Cả hai phía màn nhung
Mình làm mình không dễ
Trăm rủi, chẳng một may
Liệu rồi khi nhắm mắt?
Thôi, gửi da vào đất
Gửi hồn vào “hương cây”.
Gửi hồn vào hương cây - Nguyễn Vũ Tiềm-
“Kịch của Lưu Quang Vũ không những đem hơi thở tươi rói của xã hội
vào từng phân cảnh mà người xem còn tìm ra ở đấy chất sáng tạo
đương đại trên từng vai diễn cũng như trong cách dàn dựng sân khấu.”