Tuần 29. Hồn Trương Ba, da hàng thịt

Lưu Quang Vũ
Tác giả
Lưu Quang Vũ là một tài năng đa dạng : làm thơ, sáng tác văn xuôi, vẽ tranh, soạn kịch.

- Tác phẩm : Nàng Xi-ta, Tôi và chúng ta, Chết cho điều chưa có…

- Kịch là phần đóng góp đặc sắc nhất. Lưu Quang Vũ không chỉ trở thành hiện tượng đặc biệt của sân khấu, kịch trường những năm 80 của thế kỉ trước mà còn được coi là nhà soạn kịch tài năng nhất của nền văn học nghệ thuật Việt Nam hiện đại.
Nêu những nét đáng chú ý về tác giả Lưu Quang Vũ ?
Văn bản :
dựa theo cốt truyện cổ dân gian cùng tên, gồm 7 cảnh.
Là một trong những vở kịch
đặc sắc nhất của Lưu Quang Vũ.
Đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ,
có ý nghĩa triết lí và nhân văn
sâu sắc.
Có sức hấp dẫn, thu hút mạnh mẽ
đối với khán giả trong và ngoài
nước.
TÓM TẮT
Trên thiên đình Nam Tào làm việc cẩu thả, gạch nhầm tên người chết là Trương Ba.
Đế Thích kết thân với Trương Ba – một người cao cờ ở hạ giới. T.Ba đột ngột qua đời.
Nam Tào sửa sai bằng cách cho hồn T.Ba nhập vào xác anh hàng thịt để sống lại.
Xác hàng thịt đòi về nhà T.Ba, mọi người ngỡ ngàng song đành phải chấp nhận.
Lí trưởng sách nhiễu, Trương Ba phải ở nhà hàng thịt đến đêm mới được về nhà.
Bị thể xác xuôi khiến, Trương Ba định xuôi theo, ở lại với vợ hàng thịt.
T.Ba bắt đầu thay đổi tâm tính khiến mọi người trong gia đình, bạn bè xa lánh, chán ghét. Vô cùng đau khổ, T.Ba quyết định giải thoát, chấp nhận cái chết.
1
2
3
5
6
7
4
Bố cục
Màn đối thoại giữa
hồn Trương Ba và xác hàng thịt
Màn đối thoại giữa
hồn Trương Ba và người thân
Màn đối thoại giữa
hồn Trương Ba và Đế Thích
Màn kết
Sơ lược cảnh trước đoạn trích
Trương
Ba
Trú nhờ thể
các dung tục
của hàng thịt
Nhân hậu, trong
sạch, ngay thẳng
Thú vui tao nhã, trí
tuệ, chơi cờ với
nước đi khoáng hoạt
Thô lỗ, phũ phàng
Uống rượu nhiều,
ham bán thịt, không
mặn mà với chơi cờ
Trương Ba ý thức được điều đó
nhưng không thể giải quyết
* Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt :
Mục đích
Cử chỉ
Xưng hô
Giọng điệu,
vị thế
Nhóm 1
Nhóm 2
Nhóm 3
Nhóm 4
THẢO LUẬN : Qua màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt, hãy xác định :
Phủ định sự lệ thuộc của linh hồn vào xác thịt, coi xác thịt chỉ là cái vỏ bề ngoài, không có ý nghĩa. Khẳng định linh hồn vẫn có đời sống riêng : nguyên vẹn, trong sạch, thẳng thắn.
Khẳng định sự âm u, đui mù của thể xác có sức mạnh ghê gớm, có khả năng điều khiển, làm át đi linh hồn cao khiết, dồn hồn T.Ba vào thế đuối lí, phải thỏa hiệp, quy phục.
Ôm đầu, đứng vụt dậy, nhìn chân tay, thân thể, bịt tai lại -> Uất ức, tức giận, bất lực.
Lắc đầu -> Tỏ vẻ thương hại.
Mày – ta -> Khinh bỉ, xem thường.
Ông – tôi -> Ngang hàng, thách thức.
Giận dữ, khinh bỉ, mắng mỏ, ngậm ngùi, thấm thía, tuyệt vọng.
Khi ngạo nghễ thách thức, khi buồn rầu thì thầm ranh mãnh, an ủi.
Bị động, kháng cự yếu ớt, đuối lí -> thua cuộc, chấp nhận trở lại xác hàng thịt.
Đặt nhiều câu hỏi phản biện -> thắng thế, buộc được hồn T.Ba quy phục.
- Trong khi rất muốn tách ra khỏi thân xác kềnh càng, thô lỗ của anh hàng thịt thì xác lại cứ muốn tồn tại mãi tình trạng này -> với sự giễu cợt của xác, hồn càng đau khổ và bế tắc.
- Hồn cao khiết nhưng vô dụng, xác đui mù nhưng hấp dẫn ghê gớm-> lí lẽ ti tiện nhưng hết sức thực tế, khiến hồn không có cơ sở bác bỏ. Sự chống đối ngày càng yếu dần và phải đầu hàng trong tuyệt vọng.

* Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt :
-> Cuộc độc thoại trong tâm trạng một con người : giữa mơ ước đẹp đẽ và những dục vọng bản năng thấp hèn, tầm thường.
* Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt :
=> Cảnh báo : khi con người sống chung với dung tục, sẽ bị dung tục lấn át, thắng thế, ngự trị, tàn phá những gì tốt đẹp, cao quý trong con người.
* Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba
và người thân :
Trước sự biến đổi của T.Ba
Trước phản ứng của người thân
Phản ứng của vợ ra sao ? Nguyên nhân ?
THẢO LUẬN
Phản ứng của con dâu ra sao? Nguyên nhân ?
Phản ứng của cháu gái ra sao? Nguyên nhân ?
Tâm trạng của T.Ba ra sao ? Nguyên nhân ?
Nhóm 1
Nhóm 2
Nhóm 3
Nhóm 4
Buồn bã, đau khổ, muốn chết, bỏ đi, định nhường chồng cho cô hàng thịt
Nhận thấy sự thay đổi của chồng và đau khổ trước cảnh chồng chung
Vẻ mặt : thẩn thờ, lặng ngắt như tảng đá.
Cử chỉ : tay ôm đầu.
Giọng điệu : nhẫn nhục, cầu cứu
-> Vô cùng đau đớn, bế tắc.
Hiểu những gì mình đã, đang và sẽ làm cho người thân là rất tệ hại mặc dù không hề muốn.
Thông cảm và xót thương
Quyết liệt và dữ dội
Tâm hồn tuổi thơ trong sạch, không chấp nhận sự dung tục
Ông bây giờ còn biết đến ai
nữa !...đi biệt… để ông
được thảnh thơi…với cô hàng thịt…
Ông đâu còn là ông nữa ?
Con sợ lắm, bởi con
cảm thấy, đau đớn thấy…mỗi ngày
thầy một đổi khác dần, mất mát dần,
tất cả cứ như lệch lạc, nhòa mờ dần đi, đến
nỗi có lúc chính con cũng không nhận
ra thầy nữa…
Ông nội tôi chết rồi. Nếu ông nội tôi hiện
về được, hồn ông nội tôi sẽ bóp cổ ông...lúc
ông chiết cây cam, bàn tay giết lợn của ông làm gãy
tiệt cái chồi non, chân ông to bè như cái xẻng, giẫm
lên nát cả cây sâm quý mới ươm ! Ông nội
tôi đời nào thô lỗ, phũ phàng như vậy !
Thấu hiểu nhưng đau lòng nhận thấy bố ngày một khác

* Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba
và người thân :
- Tất cả mọi người trong gia đình, dù đã cố chịu đựng và thích nghi với hoàn cảnh mới nhưng càng không thể chấp nhận sự thật quái gở trong nhà mình.
Tình huống kịch đẩy Trương Ba tới tình trạng như thế nào ? So sánh với tình trạng trong cuộc đối thọai với xác hàng thịt ?
Màn đối thọai với xác hàng thịt : đau khổ, bất lực khi bản thân phải chịu sự điều khiển.
Màn đối thọai với người thân : đau khổ đến tột cùng khi nhận thấy không chỉ mình chịu khổ mà xót xa hơn khi những người thân của mình cũng chịu sự đau khổ và bị đảo lộn cuộc sống, thậm chí họ còn đau khổ hơn lúc chôn ông xuống đất.
Bi kịch được đẩy lên đến đỉnh điểm, buộc
nhân vật phải đứng trước sự lưa chọn
* Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba
và người thân :
- Đối thoại với 3 người thân yêu của mình, hồn Trương Ba càng thêm đau khổ, tuyệt vọng vì hoàn cảnh trớ trêu mà mình đã tự nguyện dấn thân vào -> xung đột kịch đã tới đỉnh điểm, hồn Trương Ba đã tự nhủ, tự quyết một hướng giải thoát : “ Nhưng lẽ nào…mang lại! Không cần !”
So sánh với tâm trạng và thái độ của Trương Ba ở phần kết màn đối thọai với xác hàng thịt ?
Màn đối thọai
với xác hàng thịt:
tuyệt vọng, bất
lực, cam chịu,
chấp nhận chung
sống với xác
thịt dung tục.
Màn đối thọai
với người thân :
vô cùng đau đớn
song kiên quyết,
dứt khóat không
sống chung với
xác thịt dung tục.
Đỉnh điểm của bi kịch : nhân vật không thỏa hiệp mà đấu tranh mạnh mẽ, quyết liệt -> vẻ đẹp tâm hồn cao quý của người lao động trong cuộc đấu tranh với cái dung tục để tự hòan thiện nhân cách.
* Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và Đế Thích :
Vì sao Đế Thích giúp cho hồn Trương Ba sống lại trong thân xác anh hàng thịt và khi biết Trương Ba muốn thoát khỏi tình cảnh trớ trêu này thì ông lại muốn nhập hồn Trương Ba vào thân xác cu Tị vừa mới qua đời ? Có phải vì tiên hoàn toàn vô tư thương quý Trương Ba ?
Vì sao Trương Ba không chấp nhận sống lại trong thể xác của cu Tị? Và ông đã quyết định điều gì ?
- Trương Ba hình dung cuộc sống tiếp tục trong thân xác trẻ con với bao nhiêu rắc rối, phiền lụy hơn -> quyết định :
+ Yêu cầu Đế Thích dùng phép làm cho cu Tị sống lại.
+ Sẵn sàng chết vĩnh viễn, không muốn và không thể nhập vào thân xác của bất kì ai nữa.
Hãy chỉ ra sự khác nhau trong quan niệm giữa Trương Ba và Đế Thích về ý nghĩa sự sống ? Điều mà tác giả muốn gửi đến người đọc là gì?
Không chấp nhận cảnh sống “ bên trong một đàng, bên ngoài một nẻo”, muốn được là mình “toàn vẹn”.
=> Điều không tưởng vì thân xác ông đã mục nát trong lòng đất.
Khuyên Trương Ba chấp nhận vì thế giới vốn không toàn vẹn, “ dưới đất, trên trời đều thế cả”.
=> Cái nhìn quan liêu, hời hợt về cuộc sống T.B nói riêng và con người nói chung.
Ý nghĩa sâu sắc về lẽ sống :
+ Con người là một thể thống nhất giữa hồn và xác hài hòa. Không thể có một tâm hồn thanh cao trong một thể xác phàm tục, tội lỗi.
+ Sống thực là mình, trung thực thật khó khăn. Sống nhờ, sống gửi, giả dối…thì dù có sung sướng về vất chất đến đâu, cuộc sống ấy vẫn đầy day dứt, đau khổ và vô nghĩa.
=> Hồn Trương Ba quyết định ngay và dứt khoát việc chết đi để cu Tị được sống lại vì cu Tị vừa mới qua đời, xác chưa bị phân hủy, dẫn đến tính hợp lí của câu chuyện.
* Màn kết :
Trương Ba trả lại xác cho anh hàng thịt,
chấp nhận cái chết để linh hồn được trong sạch
và hóa thân vào các sự vật thân thương,
tồn tại vĩnh viễn bên cạnh những người thân
yêu của mình.
Cuộc sống lại tuần hoàn theo quy luật muôn đời. Cái thiện, cái đẹp và sự sống đích thực đã chiến thắng.
Bµi häc:

TỔNG KẾT
Qua do?n trớch v? k?ch H?n Truong Ba da h�ng th?t, Luu Quang Vu mu?n g?i t?i ngu?i d?c thụng di?p: Du?c s?ng l�m ngu?i quý gớa th?t, nhung du?c s?ng dỳng l� mỡnh, s?ng tr?n v?n nh?ng giỏ tr? mỡnh v?n cú v� theo du?i cũn quý giỏ hon. S? s?ng ch? th?c s? cú ý nghia khi con ngu?i ph?i luụn luụn bi?t d?u tranh v?i nh?ng ngh?ch c?nh, v?i chớnh b?n thõn, ch?ng l?i s? dung t?c, d? ho�n thi?n nhõn cỏch v� vuon t?i nh?ng giỏ tr? tinh th?n cao quý.
Ghi nhớ : SGK tr 154
Giả định Đế Thích cho Trương Ba được quyền sống ( không phải mượn ) trong xác hàng thịt hoặc hồn T.Ba nhập vào xác cu Tị và T.Ba đồng ý, theo em, cuộc sống của T.Ba sau đó sẽ ntn? Trình bày ý tưởng về những rắc rối xảy ra và viết một lớp bi kịch ngắn về điều đó.