Tuần 29. Hồn Trương Ba, da hàng thịt

(Trích )
-Lưu Quang Vũ-
A. Tìm hiểu chung
I. Tác giả
* Lưu Quang Vũ ( 1948 - 1988)
- Quê gốc : Đà Nẵng - sinh tại Phú Thọ.
Gia đình trí thức, cha là nhà viết kịch Lưu Quang Thuận => Thiên hướng năng khiếu từ nhỏ.

*Cuộc đời :
(Trích) -Lưu Quang Vũ-
- Có nhiều thăng trầm.
- Số phận b?t h?nh
A. Tìm hiểu chung
Thành công đặc biệt với thể loại kịch.
Vở kịch gây chấn động dư luận: Lời nói dối cuối cùng, Nàng xita, Chết cho điều chưa nói.
Mục đích : Khát vọng bày tỏ, trao gửi, dâng hiến.
Nhà soạn kịch tài năng của văn học Việt Nam hiện đại
* Sự nghiệp sáng tác
Lưu Quang Vũ là một tài năng đa dạng: làm thơ, sáng tác văn xuôi, vẽ tranh, soạn kịch.
* Vị trí
(Trích) -Lưu Quang Vũ-
Gia đình Lưu Quang Vũ - Xuân Quỳnh năm 1986
(Ảnh trong bài do PGS. TS Lưu Khánh Thơ, em gái nhà thơ
Lưu Quang Vũ cung cấp)
Gia đình Lưu Quang Vũ – NS To Uyen va be Kit( ảnh chụp năm 1975)
Khu tưởng niệm Lưu Quang Vũ và Xuân Quỳnh
A. Tìm hiểu chung
Tác phẩm
1. Thể loại : Kịch nói
II. Tác phẩm
2.Thời gian viet
- Tác phẩm được viết năm 1981 nhưng đến 1984 mới ra mắt công chúng
- Tác phẩm được hư cấu, sáng tạo từ cốt truyện dân gian => Đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ, triết lí nhân sinh sâu sắc.
3. Tóm tắt tác phẩm.
(Trích) -Lưu Quang Vũ-
.




7
6
5
4
1
2
3
Nam Tào, Bắc Đẩu t?c trách gạch nhầm tên Trương Ba
Trương Ba đánh cờ với Trương Hoạt, Đế Thích. Trương Ba qua đời
Nam Tào sửa sai bằng cách cho hồn Trương Ba nhập vào xác anh hàng thịt
Xác anh hàng thịt đòi về nhà Trương Ba. Mọi người ngỡ ngàng song đành chấp nhận
Lý trưởng sách nhiễu. Trương Ba phải ở lại nhà hàng thịt đến nửa đêm mới được về.
Hồn Trương ba bị thể xác xui khiến định xuôi theo bà vợ hàng thịt
Trương Ba thay đổi tính nết khiến mọi người xa lánh, chán ghét, bản thân đau khổ dằn vặt. Trương Ba cầu khẩn Đế Thích chấp nhận cái chết để được là chính mình
Nội dung vở kịch gồm 7 cảnh
Nam Tào sửa sai bằng cách cho hồn Trương Ba nhập vào xác anh hàng thịt
Tác phẩm
A. Tìm hiểu chung
III. Do?n trớch
1. Vị trí đoạn trích
- Cảnh 7 - Đoạn kết vở kịch.
- Mâu thuẫn ở đây được đẩy lên cao trào => Mở nút và kết thúc.
2. Bố cục:
Hồn Trương Ba
Chính mình
Xác anh hàng thịt
Người thân
Đế Thích
Kết
(Trích) -Lưu Quang Vũ-
B. Đọc hiểu do?n trớch.
I. Xung đột kịch
- Xung đột kịch là xung đột giữa linh hồn và thể xác :
+ Hồn
yếu tố quan trọng nhất của sự sống, điều khiển chi phối thể xác.
Là phần tâm hồn, tư tưởng, tình cảm
+ Xác :
Là phần vật chất bao chứa linh hồn
Là phần thuộc về bản năng
+ Mâu thuẫn của Trương Ba : "Bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo"
(Trích) -Lưu Quang Vũ-
Trương Ba
Nhân hậu, trong sạch
Thú vui tao nhã : đánh cờ, chăm sóc vườn tược
Trú nhờ xác anh hàng thịt
Thô lỗ, phàm tục
Ham rượu, thịt, ham muốn xác thịt
Trương Ba ý thức được điều đó nhưng không biết thoát ra bằng cách nào
Mâu thuẫn kịch
(Trích) -Lưu Quang Vũ-
B. Đọc hiểu do?n trớch.
I. Xung đột kịch
II.Những cu?c d?i tho?i của Trương Ba
1. Cuộc đối thoại- độc thoại với chính mình
- Hành động cử chỉ
Ngồi ôm đầu
Trạng thái bế tắc, u uất, không lối thoát
Vụt đứng dậy
Đau khổ,quẫn bách đến cùng cực,không thể chịu đựng hơn=> trào ra thành dòng độc thoại đầy nước mát
(Nhìn chân tay)
- Lời nói:
Các từ phủ định liên tiếp
Các câu cảm thán ngắn, lời văn dồn dập,hối thúc
(Trích) -Lưu Quang Vũ-
B. Đọc hiểu do?n trớch .
I. Xung đột kịch
II.Những m?i xung d?t v� đối thoại của Trương Ba
1. Cuộc đối thoại- độc thoại với chính mình
Tâm trạng
Tôi chán chỗ ở của tôi lắm rồi
Thân thể kềnh càng...Ta sợ mi
Nếu cái hồn của ta có hình thù riêng...nó được tách ra khỏi cái xác này dù chỉ một lát
Tâm trạng bi kịch
(Trích) -Lưu Quang Vũ-
B. Đọc hiểu do?n trớch.
II. Những m?i xung d?t của Trương Ba
I. Xung đột kịch
1. Cuộc đối thoại- độc thoại với chính mình
2. Cuộc đối thoại giữa hồn và xác
* N?i dung cu?c d?i tho?i:
(Trích) -Lưu Quang Vũ-
Các phương diện
Hồn Trương Ba
Da hàng thịt
Mục đích
Phủ định sự lệ thuộc của linh hồn vào xác thịt.
Khẳng định linh hồn vẫn có đời sống riêng: nguyên vẹn, trong sạch, thẳng thắn.
Khẳng định thể xác có sức mạnh ghê gớm có khả năng điều khiển, làm át đi linh hồn cao khiết.
Phủ định sự trong sáng cao đẹp của linh hồn
Xưng hô
Cử chỉ, nét mặt
Bịt tai lại, như tuyệt vọng
->Uất ức, tức giận, bất lực
Lắc đầu, buồn rầu, thì thầm, an ủi
-> Tỏ vẻ thương hại
Mày -Ta
->Khinh bỉ, xem thường

Ông - Tôi
->Ngang hàng thách thức
Vị thế
Bị động, kháng cự yếu ớt, đuối lý, tuyệt vọng, bị dồn vào thế bị động-> Người thua cuộc. Chấp nhận trở lại vào xác hàng thịt
Chủ động đặt nhiều câu hỏi phản biện, lý lẽ giảo hoạt->Kẻ thắng thế, buộc được hồn Trương Ba quy phục mình.
-
Giọng điệu
Giận dữ, khinh bỉ, mắng mỏ, đồng thời ngậm ngùi thấm thiá,tuyệt vọng
Khi ngạo nghễ thách thức, khi buồn rầu thì thầm ranh mãnh, an ủi.
B. Đọc hiểu do?n trớch.
II. Những cuộc đối thoại của Trương Ba
I. Xung đột kịch
1. Cuộc đối thoại- độc thoại với chính mình
2. Cuộc đối thoại giữa hồn và xác
* ý nghĩa:
(Trích) -Lưu Quang Vũ-
Qua mối xung đột giữa hồn và xác,tác giả muốn gửi gắm tới chúng ta bức thông điệp gì?
Trong cuộc sống con người luôn phải nổ lực hoàn thiện nhân cách
“Tác giả đưa vào vở kịch xung đột giữa linh hồn và thể xác ở con người để gửi gắm vào đây một thông điệp mang tư tưởng triết học về quan niệm sống: Quan tâm đến con người là phải quan tâm cả mặt thể xác lẫn tâm hồn. Con người lại không chỉ sống với những nhu cầu bản năng, mà phải tự đấu tranh với bản thân để có được một cuộc sống cao cả, có ý nghĩa. Đây là một cuộc đấu tranh vô cùng phức tạp khó khăn”.( TS. Hoàng Hữu Bội)
B. Đọc hiểu do?n trớch.
II. Những cuộc đối thoại của Trương Ba
I. Xung đột kịch
1. Cuộc đối thoại- độc thoại với chính mình
2. Cuộc đối thoại giữa hồn và xác
* ý nghĩa:
(Trích) -Lưu Quang Vũ-
“Tác giả đưa vào vở kịch xung đột giữa linh hồn và thể xác ở con người để gửi gắm vào đây một thông điệp mang tư tưởng triết học về quan niệm sống: Quan tâm đến con người là phải quan tâm cả mặt thể xác lẫn tâm hồn. Con người lại không chỉ sống với những nhu cầu bản năng, mà phải tự đấu tranh với bản thân để có được một cuộc sống cao cả, có ý nghĩa. Đây là một cuộc đấu tranh vô cùng phức tạp khó khăn”.( TS. Hoàng Hữu Bội)
3. M�n đối thoại giữa hồn Trương Ba và người thân:
Th?o lu?n nhúm

Phản ứng
của vợ ra
sao? Nguyên
nhân?

Trước sự tha hoá và biến đổi
của Hồn Trương Ba
Trước phản ứng
của người thân
Tâm trạng
củaTrương Ba
ra sao? Nguyên
nhân?

Phản ứng
của con dâu
ra sao?
Nguyên
nhân?
Phản ứng
của cháu gái
ra sao ?
Nguyên
nhân?
Nhóm 1
Nhóm 2
Nhóm 3
Nhóm 4
* Diễn biến cuộc đối thoại
Người thân
Hồn Trương ba
MQH
Nguyên nhân
Tâm trạng
Phản ứng
Nguyên nhân
Vợ
Thông cảm và
xót thương
Cháu
gái
Con
dâu
Quyết liệt và dữ dội
Thấu hiểu nhưng đau lòng nhận thấy bố ngày một đổi khác
Nhận thấy sự thay đổi của chồng và không muốn sống cảnh chồng chung
Buồn bã đau khổ,muốn bỏ đi, định nhường chồng cho cô hàng thịt
Tâm hồn tuổi thơ vốn trong sạch, không chấp nhận sự tầm thường dung tục.
-Vẻ mặt: Thẫn thờ, lặng ngắt như tảng đá.
-Cử chỉ: Tay ôm đầu - Điệu bộ: Run rẩy,
lập cập.
-Giọng điệu: Nhẫn nhục, cầu cứu

=> Vô cùng đau đớn, bế tắc.
Hiểunhững gì mình đã,
đang và sẽ làm cho người thân là rất tệ hại mặc dù không hề muốn


"Ông bây giờ còn biết đến ai nữa!";
" Ông đâu còn là ông nữa";
"Tôi sẽ đi biệt để ông được thảnh thơi với cô hàng thịt"





"Con sợ lắm, bởi con cảm thấy, đau đớn thấy.
mỗi ngày thầy một đổi khác, mất mát dần,
tất cả cứ lệch lạc, nhoà mờ dần đến nỗi có lúc
chính con cũng không nhận ra thầy nữa"


"Ông nội tôi chết rồi nếu ông nội tôi hiện hồn
về ông nội tôi sẽ bóp cổ ông"; "ông chiết cây cam
bàn tay giết lợn của ông làm gãy tiệt cái chồi non,
chân ông to bè như cái xẻng, giẫm lên nát cả cây
sâm quý mới ươm! Ông nội tôi đời nào phũ
phàng như vậy!"
So s¸nh t©m tr¹ng, th¸i ®é cña HånTr­¬ng Ba ë mµn ®èi tho¹i víi xác hµng thÞt và với người thân
Màn đối thoại
với xác hàng thịt:
Tuyệt vọng,
Bất lực cam chịu.
Chấp nhận chung
sống với xác
thịt dung tục



Màn đối thoại
Với người thân:
Vô cùng đau đớn
song kiên quyết,
dứt khoát không
sống chung
với xác thịt
dung tục



§Ønh ®iÓm cña xung ®ét nh©n vËt kh«ng tho¶ hiÖp mµ ®Êu tranh m¹nh mÏ quyÕt liÖt
-> vẻ đẹp tâm hồn cao quý của người lao động trong cuộc đấu tranh với cái dung tục tự hoàn thiện nhân cách
4. Màn đối thoại với Đế Thích:
Hãy chỉ ra sự khác nhau trong quan niệm của Trương Ba và Đế Thích về ý nghĩa sự sống?
Quan niệm của Đế Thích
Quan niệm của Hồn Trương Ba
Khuyên Trương Ba chấp nhận vì thế giới vốn không toàn vẹn: " Dưới đất, trên trời đều thế cả"
Không chấp nhận cái cảnh phải sống bên trong một đằng bên ngoài một nẻo, muốn được là mình "toàn vẹn"
=> Đế Thích có cái nhìn quan liêu hời hợt về cuộc sống con người nói chung và với Hồn Trương Ba nói riêng.
Đế Thích định cho hồn Trương Ba nhập vào cu Tị, Trương Ba đã từ chối. Vì sao?
->Khát vọng mãnh liệt của con người trong cuộc đấu tranh quyết liệt chống lại sự dung tục, giả tạo để bảo vệ quyền được sống toàn vẹn hợp với lẽ tự nhiên cùng sự hoàn thiện nhân cách.
Hồn Truong Ba cuong quy?t t? ch?i, khụng ch?p nh?n cỏi c?nh s?ng gi? t?o, m� theo ụng ch? cú l?i cho dỏm ch?c s?c, khụng ch?p nh?n c?nh cu?c s?ng m� theo ụng cũn " kh? hon l� ch?t"
Hồn Trương Ba trách Đế Thích, người đem lại cho mình sự sống ``Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống còn sống như thế nào thì ông chẳng cần biết" có đúng không?
->Lòng tốt hời hợt thì chẳng đem lại điều gì thực sự có ý nghĩa cho ai mà sự vô tâm còn tệ hại hơn, nó đẩy người khác vào nghịch cảnh, vào bi kịch
HỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT
Lưu Quang Vũ
* Ý nghĩa triết lí nhân sinh của màn đối thoại:
THẢO LUẬN: Khái quát lên ý nghĩa triết lí nhân sinh ?
GỢI Ý: - Cần nhận thức gì về quan hệ tâm hồn và thể xác?
- Làm thế nào để có một đời sống cho ra Con Người?
- Lòng tốt của Đế Thích có hiệu quả gì?
 Tâm hồn và thể xác phải hài hòa. Không thể có một tâm hồn thanh cao trong một thể xác ham muốn vật chất dung tục, tội lỗi.
 Sống cho ra CON NGƯỜI không phải dễ. Phải luôn tự ý thức bảo vệ quyền được sống toàn vẹn và có ý chí hành động chống lại sự tầm thường, giả tạo để hoàn thiện nhân cách.
 Lòng tốt hời hợt ít đem lại điều gì có ý nghĩa thực sự cho ai.
5. Màn kết:
Lời Hồn Trương Ba:
- Tôi vẫn ở liền ngay bên bà đây, ngay trên bậc cửa nhà ta, trong ánh lửa bà nấu cơm, cầu ao bà vo gạo, trong cái cơi bà đựng trầu, con dao bà giẫy cỏ.
- Không phải mượn thân ai cả, tôi vẫn ở đây, trong vườn cây nhà ta, trong những điều tốt lành của cuộc đời, trong mỗi trái cây cái Gái nâng niu.
Lời của cái Gái
- Cho nó mọc thành cây mới. Ông nội tớ bảo vậy. Những cây sẽ nối nhau mà lớn khôn. Mãi mãi.
Em có nhận xét gì
về ngôn ngữ của nhân vật
=> Ngôn ngữ nhân vật nhẹ nhàng, sâu lắng giàu chất trữ tình, đằm thắm bay bổng.
Nêu ý nghĩa của hình ảnh
màu xanh lá vườn
và lời nói của mọi người?
Hồn Trương Ba hoá thân vào các sự vật thân thương, tồn tại vĩnh viễn bên cạnh những người thân yêu của mình
*ý nghĩa
HỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT
Lưu Quang Vũ
5. Màn kết:
 Trương Ba chết thật - cuộc sống tuần hoàn theo quy luật của muôn đời.
 Hồn Trương Ba nhập vào cây trái trong vườn. Cây trái tiếp tục được gieo mầm, sinh sôi - Sù bÊt tö cña linh hån trong sù sèng vµ trong lßng mäi ng­êi
Đó là chất thơ lạc quan về cuộc sống đích thực.
HỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT
Lưu Quang Vũ
5. Màn kết:
 Trương Ba chết thật - cuộc sống tuần hoàn theo quy luật của muôn đời.
 Hồn Trương Ba nhập vào cây trái trong vườn. Cây trái tiếp tục được gieo mầm, sinh sôi - Sù bÊt tö cña linh hån trong sù sèng vµ trong lßng mäi ng­êi
Ý nghĩa của cách kết thúc ?
Đó là chất thơ lạc quan về cuộc sống đích thực.
III. CHỦ ĐỀ:
Qua phần trích, ta rút ra bài học gì về
đời sống con người ?
 Sự quý giá thật sự của đời sống là sống trọn vẹn với những giá trị mình vốn có, sống hài hòa giữa tâm hồn và thể xác.
 Phải luôn tự nhận thức về mình, can đảm đấu tranh với bản thân để hoàn thiện nhân cách.
 Xã hội hãy tạo điều kiện cho con người phát triển tâm hồn và thể chất hợp quy luật tự nhiên.
"Màn kết với chất thơ sâu lắng đã đem lại âm hưởng thanh thoát cho một bi kịch lạc quan đồng thời truyền đi thông điệp về sự chiến thắng của cái Thiện, cái Đẹp và của sự sống đích thực."
TS.Nguy?n Ki?u Tõm
* Nghệ thuật:
(đặc sắc trên nhiều phương diện)
Sự sáng tạo từ dân gian; Ngôn ngữ kịch linh ho¹t
Sức phê phán mạnh mẽ, quyết liệt và chất trữ tình đằm thắm, bay bổng
Sự kết hợp giữa tính hiện đại và truyền thống
C. TỔNG KẾT:
H?n Truong Ba da h�ng th?t

( Trích) - Lưu Quang Vũ-
* N?i dung :
Ghi nh? ( SGK- 154 )
Hồn Trương Ba
tự nhận thấy không
thể sống “hồn này
xác nọ”
Mọi người trong gia
đình xa lánh-> Hồn
Trương Ba tuyệt vọng
Hồn và Xác đối thoại
-> Hồn đau khổ, bế tắc
Hồn Trương Ba gặp gỡ
Đế Thích-> Đấu tranh để
lựa chọn cách sống.

-Nghệ thuật tạo xung đột kịch:
liên hoàn và tăng cấp
V. LUYỆN TẬP: Chọn phương án đúng
c.Cần phải ý thức sâu sắc giá trị sự sống: sống đúng là mình, trọn vẹn với giá trị mình vốn có và luôn tự mình đấu tranh với những nghịch cảnh để hoàn thiện nhân cách và vươn tới những giá trị tinh thần cao quý.
b.Cần phải ý thức sâu sắc giá trị ph?n h?n : Vỡ ph?n h?n s? giỳp con ngu?i s?ng thanh cao, trong sỏng, d?p d? v� chi?n th?ng t?t c? nh?ng ngh?ch c?nh ộo le c?a cu?c s?ng.
a.Cần phải ý thức sâu sắc giá trị ph?n xỏc : Vỡ ph?n xỏc s? giỳp con ngu?i t?n t?i, d? hu?ng th? t?t c? nh?ng giỏ tr? c?a cu?c d?i ban t?ng cho con ngu?i.
Một trong những bài học mà chúng ta rút ra qua đoạn trích Hồn Trương Ba da hàng thịt là:
Đã là hồn Trương Ba
Sao còn da hàng thịt?
Đứng khuất sau cánh gà
Ngậm cười ra nước mắt.
Bạn tôi tay nắm chặt
Muốn giật tấm màn trò
Sao cứ phải vòng vo
Mượn giả để nói thật?
Đời có chút phần hồn
Vàng ròng này khó giữ
Cả hai phía màn nhung
Mình làm mình không dễ
Trăm rủi, chẳng một may
Liệu rồi khi nhắm mắt?
Thôi, gửi da vào đất
Gửi hồn vào “hương cây”.
Gửi hồn vào hương cây - Nguyễn Vũ Tiềm-
“Kịch của Lưu Quang Vũ không những đem hơi thở tươi rói của xã hội
vào từng phân cảnh mà người xem còn tìm ra ở đấy chất sáng tạo
đương đại trên từng vai diễn cũng như trong cách dàn dựng sân khấu.”

- Phản ánh cuộc sống bằng việc khám phá, phát hiện những mâu thuẫn xung đột => Diễn đạt bằng hành động và ngôn ngữ
- Quá trình phát triển : Thắt nút -> Phát triển -> Cao trào -> Mở nút