Tuần 29. Hồn Trương Ba, da hàng thịt

(Trích)
Tác giả: Lưu Quang Vũ

Phaùm Vieỏt Cửụng
Trửụứng THPT Trieọu Sụn 4
Thanh Hoaự
Thực hiện:
Tháng 8- 2008
Hoàn Tröông Ba,
da haøng thòt
I. tiểu dẫn

Em hãy nêu những nét cơ bản về tác giả Lưu Quang Vũ ?
1. Tác giả:
Là một tài năng đa dạng :
Làm thơ, sáng tác văn xuôi,
vẽ tranh và soạn kịch

Kịch là đóng góp đặc sắc nhất với những vở gây chấn động dư luận: Lời nói dối cuối cùng;Chết cho điều chưa có; Hồn TrươngBa da hàng thịt, Bệnh sĩ; Tôi và chúng ta.
Nhà soạn kịch tài năng nhất
của nền VHVN hiện đại
Luu Quang Vu
Luu Quang Vu (1948 - 1988)
Quê gốc ở Đà Nẵng, sinh tại Phú Thọ trong một gia đình trí thức.
Từng gia nhập quân ngũ và làm nhiều nghề kiếm sống
Từ năm 1978 làm biên tập
viêntạp chí Sân khấu và
bắt đầusáng tác kịch nói
Qua đời ngày 29-8-1988
trong một tai nạn giao thông
t
I. Tiểu dẫn
2. Tác phẩm
Hồn trương ba da hàng thịt
- Phản ánh cuộc sống bằng việc khám phá, phát hiện những mâu thuẫn, xung đột trong đời sống rồi diễn đạt bằng hành động và ngôn ngữ đối thoại.
- Quá trình vận động gồm 4 giai đoạn:
Thắt nút-> phát triển-> cao trào->mở nút.
Xu?t x?:
- Hư cấu sáng tạo từ một cốt truyệndân gian
b. Th? lo?i: Kịch nói
c, Giá trị: Là một trong những vở kịch đặc sắc nhất của Lưu Quang Vũ.
Đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ , có ý nghĩa tư tưởng , triết lý và nhân văn sâu sắc.
- Có sức hấp dẫn, thu hút mạnh mẽ đối với khán giả trong và ngoài nước.


d. Tãm t¾t néi dung vë kÞch:
Trương Ba bắt đầu thay đổi tâm tính
khiến mọi người trong gia đình, bạn bè,
xa lánh chán ghét, bản thân vô cùng đau
khổ quyết định giải thoát chấp nhận cái chết.
Đế Thích kết thân với
Trương Ba-một cao
cờ ở hạ giới. Trương Ba
đột ngột qua đời


Trên thiên đình Nam Tào
làm việc cẩu thả
gạch nhầm tên người
chết là Trương Ba

Bị thể xác xui khiến,
Trương ba định xuôi theo
ở lại với vợ hàng thịt
Lý trưởng sách nhiễu .
Trương Ba phải ở nhà hàng thịt
đến đêm mới được về nhà
Xác hàng thịt đòi về nhà
Trương Ba. Mọi người ngỡ
ngàng song đành phải chấp
nhận
Nam Tào sửa sai bằng
cách cho hồn Trương Ba
nhập vào xác hàng
thịt để sống lại
Thắt nút
Phát triển
mở nút
Cao trào
gồm 7 cảnh
Ti?n trỡnh c?a k?ch ?
1
2
3
4
t
I, Đọc hiểu tiểu dẫn
3, Đoạn trích
Hồn trương ba da hàng thịt
Vị trí:
-Trích từ cảnh VII và đoạn kết của vở kịch.
- Thuộc phần cao trào và mở nút trong quá trình vận động.
b, ý nghĩa:
- Bộc lộ sâu sắc những mâu thuẫn, xung đột từ bên trong của con người,
- Thể hiện nội dung tư tưởng tác phẩm.

II. §äc hiÓu v¨n b¶n

1. Đọc và chia bố cục
a. Đọc
Đoạn trích có thể được chia làm mấy phần?
b. Bố cục
Màn đối thoại giữa hồnTrương Ba và xác hàng thịt
Màn đối thoại giữa hồnTrương Ba và người thân
Màn đối thoại giữa hồnTrương Ba với Đế Thích
Màn kết
4 phần
2. T×m hiÓu v¨n b¶n
*S¬ l­îc c¶nh tr­íc ®o¹n trÝch
Nhân hậu,
trong sạch,
ngay thẳng
Uống rượu nhiều,
ham bán thịt,
không mặn mà
với chơi cờ, nước cờ
không còn
kháng hoạt như trước

Thô lỗ,
phũ phàng
Thú vui tao nhã,
trí tuệ
chơi cờ với nước
đi khoáng hoạt
Trú nhờ thể xác
dung tục của
hàng thịt
Trương
Ba
Trương Ba ý thức được điều đó
nhưng không thể giải quyết
a. Màn đối thoại giữa hồnTrương Ba và xác hàng thịt
Cử chỉ,
xung hụ
M?c dớch
Gi?ng
di?u
Nhận xét cuộc đối thoại của hồn Trương
Ba và xác hàng thịt ở các phương diện
Nhóm 1
Nhóm 4
Nhóm 3
Nhóm 2
V? th?
Thảo luận nhóm

Các phương diện
Hồn Trương Ba
Xỏc anh hàng thịt
Mục đích
Phủ định sự lệ thuộc của linh hồn vào xác thịt, coi xác thịt chỉ là cái vỏ bề ngoài, không có ý nghĩa. Khẳng định linh hồn vẫn có đời sống riêng: nguyên vẹn, trong sạch, thẳng thắn.
Khẳng định sự âm u, đui mù của thể xác có sức mạnh ghê gớm, có khả năng điều khiển, làm át đi linh hồn cao khiết. Dồn hồn Trương Ba vào thế đuối lý buộc phải thoả hiệp, quy phục.
Xưng hô
Cử chỉ
Ôm đầu, đứng vụt dậy, nhìn chân tay, thân thể, bịt tai lại
->Uất ức, tức giận, bất lực
Lắc đầu
-> Tỏ vẻ thương hại
Mày -Ta
->Khinh bỉ, xem thường




Ông - Tôi
->Ngang hàng thách thức
Vị thế
Bị động, kháng cự yếu ớt, đuối lý, tuyệt vọng-> Người thua cuộc. Chấp nhận trở lại vào xác hàng thịt
Chủ động đặt nhiều câu hỏi phản biện, lý lẽ giảo hoạt->Kẻ thắng thế, buộc được hồn Trương Ba quy phục mình.
-
Giọng điệu
Giận dữ, khinh bỉ, mắng mỏ, đồng thời ngậm ngùi thấm thiá,tuyệt vọng
Khi ngạo nghễ thách thức, khi buồn rầu thì thầm ranh mãnh, an ủi.
* Những lý lẽ mà xác hàng thịt đưa ra để tranh cãi với hồn Trương Ba:
- X¸c hµng thÞt dï ®ui mï, ©m u nh­ng cã søc m¹nh ghª gím, cã kh¶ n¨ng lÊn ¸t, sai khiÕn linh hån cao khiÕt. Hån Tr­¬ng Ba dï cao khiÕt nh­ng ®· bÞ nhiÔm ®éc vµ tha ho¸.

DÉn chøng: Nh÷ng c¶m xóc, viÖc lµm cã sù tham dù cña x¸c hµng thÞt:
- Xao xuyÕn víi víi vî hµng thÞt
- C¶m xóc l©ng l©ng tr­íc c¸c mãn ¨n dung tôc.
- Th« lç, phò phµng: T¸t th»ng con toÐ m¸u måm, m¸u mòi

- X¸c hµng thÞt kh¼ng ®Þnh linh hån kh«ng thÓ cã sù nguyªn vÑn, trong s¹ch, th¼ng th¾n khi tån t¹i nhê vµ chiÒu theo nh÷ng ®ßi hoØ cña x¸c thÞt dung tôc.

- Tr­íc sù tranh ®Êu cña hån Tr­¬ng Ba, x¸c hµng thÞt kÕt luËn: “ Kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c ®©u, ph¶i sèng hoµ thuËn th«i” v× “chóng ta tuy hai mµ mét”

=>Nh÷ng lý lÏ hoµn toµn cã c¨n cø khiÕn hån Tr­¬ng Ba ph¶i chÊp nhËn thua cuéc bëi v× thùc tÕ hån Tr­¬ng Ba thÊy m×nh dÇn dÇn ®æi kh¸c.



-

Taõm traùng cuỷa Trửụng Ba:
- Cay đắng, uất ức, tuyệt vọng khi thấm thía nhận thấy mình đã lâm vào một nghịch cảnh trớ trêu: được sống nhưng lại phải nhờ xác kẻ khác và bị thể xác đó điều khiển, khiến tâm hồn ngày càng bị tha hoá mà không có cách gì chuyển biến được.
=> Cao trào của bi kịch càng được đẩy cao hơn.
Hàm ý mà tác giả muốn gửi gắm:
-Trương Ba được trả lại cuộc sống nhưng là cuộc sống đáng hổ thẹn vì phải sống chung với sự dung tục và bị sự dung tục đồng hoá.
- Tác giả cảnh báo: Khi con người phải sống trong dung tục thì tất yếu cái dung tục sẽ ngự trị, sẽ thắng thế, sẽ lấn át và sẽ tàn phá những gì trong sạch, đẹp đẽ, cao quý trong con người
b. Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và người thân:



Phản ứng
của vợ ra
sao? Nguyên
nhân?


?

Nhóm 3
Nhóm 2
Nhóm 1
Nhóm 4
Trước sự tha hoá và biến đổi của Trương Ba

Trước phản ứng của người thân

Tâm trạng
củaTrương Ba
ra sao? Nguyên
nhân?


Phản ứng
của con dâu
ra sao?
Nguyên
nhân?

Phản ứng
của cháu gái
ra sao ?
Nguyên
nhân?
Thảo luận nhóm
Người thân
Trương ba
MQH
Nguyên nhân
Tâm trạng
Phản ứng
Nguyên nhân
Vợ
Thông cảm và
xót thương
Cháu
gái
Con
dâu
Quyết liệt và dữ dội
Thấu hiểu nhưng đau lòng nhận thấy bố ngày một đổi khác
Nhận thấy sự thay đổi của chồng và đau khổ trước tình cảnh chồng chung
Buồn bã đau khổ muốn chết, bỏ đi định nhường chồng cho cô hàng thịt
Tâm hồn tuổi thơ vốn trong sạch, không chấp nhận sự tầm thường dung tục.
-Vẻ mặt: Thẫn thờ, lặng ngắt như tảng đá.
-Cử chỉ: Tay ôm đầu - Điệu bộ: Run rẩy,
lập cập.
-Giọng điệu: Nhẫn nhục, cầu cứu

=> Vô cùng đau đớn, bế tắc.
Hiểu những gì mình đã, đang và sẽ làm cho người thân là rất tệ hại mặc dù không hề muốn
=> Nguyªn nh©n khiÕn ng­êi th©n vµ chÝnh Tr­¬ng Ba r¬i vµo bÊt æn vµ ph¶i chÞu ®au khæ lµ do:c¶nh ngé mµ Tr­¬ng Ba ®· l©m vµo.



"Ông bây giờ còn biết đến ai
nữa!"; " Ông đâu còn là ông nữa"; "Tôi sẽ
đi biệt để ông được thảnh thơi với cô hàng thịt"




"Con sợ lắm, bởi con cảm thấy, đau đớn thấy.
mỗi ngày thầy một đổi khác, mất mát dần,
tất cả cứ lệch lạc, nhoà mờ dần đến nỗi có lúc
chính con cũng không nhận ra thầy nữa"

"Ông nội tôi chết rồi nếu ông nội tôi hiện hồn
về ông nội tôi sẽ bóp cổ ông"; "ông chiết cây cam
bàn tay giết lợn của ông làm gãy tiệt cái chồi non,
chân ông to bè như cái xẻng, giẫm lên nát cả cây
sâm quý mới ươm! Ông nội tôi đời nào phũ
phàng như vậy!"
- Tình huống kịch đẩy Trương Ba vào tình trạng đau khổ bế tắc đến đỉnh điểm.
- So với màn đối thoại với xác hàng thịt:

Tình huống kịch đẩy Trương Ba tới tình trạng như thế nào? So sánh với tình trang trong cuộc đối thoại với xác hàng thịt?

Màn đối thoại
với xác hàng thịt:
Đau khổ
bất lực khi bản thân
phải chịu sự
điều khiển
Màn đối thoại với người thân:
Đau khổ đến tột cùng khi nhận thấy:
không chỉ mình chịu khổ mà xót xa
hơn những người thân của mình
cũng chịu đau khổ và bị đảo lộn
cuộc sống.Thậm chí họ còn đau
khổ hơn lúc chôn ông xuống đất
Bi kịch được đẩy đến đinh điểm buộc nhân vật phải đứng trước lựa chọn
Màn độc thoại nội tâm của Trương Ba
-Những câu hỏi mang tính tự vấn
"Nhưng lẽ nào ta lại chịu thua mày, khuất phục mày và tự đánh mất mình? Nhưng có thật là không còn cách nào khác?"
-> Bộc lộ thái độ quyết liệt trong tranh đấu
Đi đến khẳng định dứt khoát:
"Không cần cái đời sống do mày mang lại! Không cần!"
-> Quyết định không chung sống với thể xác dung tục của hàng thịt.

So s¸nh víi t©m tr¹ng vµ th¸i ®é cña Tr­¬ng Ba ë phÇn kÕt mµn ®èi tho¹i víi hµng thÞt:
Màn đối thoại
với xác hàng thịt:
Tuyệt vọng,
Bất lực cam chịu.
Chấp nhận chung
sống với xác
thịt dung tục



Màn đối thoại
Với người thân:
Vô cùng đau đớn
song kiên quyết,
dứt khoát không
sống chung
với xác thịt
dung tục


=> §Ønh ®iÓm cña bi kÞch nh©n vËt kh«ng tho¶ hiÖp mµ ®Êu tranh m¹nh mÏ quyÕt liÖt. Cho thÊy vÎ ®Ñp t©m hån cao quý cña ng­êi lao ®éng trong cuéc ®Êu tranh víi c¸i dung tôc tù hoµn thiÖn nh©n c¸ch
C, Màn đối thoại với Đế Thích:
Hãy chỉ ra sự khác nhau trong quan niệm của Trương Ba và Đế Thích về ý nghĩa sự sống?
Quan niệm của Đế Thích
Quan niệm của Trương Ba
Khuyên Trương Ba chấp nhận vì thế giới vốn không toàn vẹn: " Dưới đất, trên trời đều thế cả"
Không chấp nhận cái cảnh phải sống bên trong một đằng bên ngoài một nẻo, muốn được là mình "toàn vẹn"
=>Đế Thích có cái nhìn quan liêu hời hợt về cuộc sống con người nói chung và với Trương Ba nói riêng.
Trương Ba trách Đế Thích, người đem lại cho mình sự sống ``Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống còn sống như thế nào thì ông chẳng cần biết" có đúng không?
Tr­¬ng Ba tr¸ch §Õ ThÝch, ng­êi ®em l¹i cho m×nh sù sèng ‘’¤ng chØ nghÜ ®¬n gi¶n lµ cho t«i sèng cßn sèng nh­ thÕ nµo th× «ng ch¼ng cÇn biÕt ” lµ rÊt th¼ng th¾n vµ hoµn toµn ®óng ®¾n.
->Lßng tèt hêi hît th× ch¼ng ®em l¹i ®iÒu g× thùc sù cã ý nghÜa cho ai mµ sù v« t©m cßn tÖ h¹i h¬n, nã ®Èy ng­êi kh¸c vµo nghÞch c¶nh, vµo bi kÞch
Đế Thích định cho hồn Trương Ba nhập vào cu Tị, Trương Ba đã từ chối. Vì sao?
Tr­¬ng Ba c­¬ng quyÕt tõ chèi, kh«ng chÊp nhËn c¸i c¶nh sèng gi¶ t¹o, mµ theo «ng chØ cã lîi cho ®¸m chøc s¾c, kh«ng chÊp nhËn c¶nh cuéc sèng mµ theo «ng cßn “ khæ h¬n lµ c¸i chÕt”
->Kh¸t väng m·nh liÖt cña con ng­êi trong cuéc ®Êu tranh quyÕt liÖt chèng l¹i sù dung tôc, gi¶ t¹o ®Ó b¶o vÖ quyÒn ®­îc sèng toµn vÑn hîp víi lÏ tù nhiªncïng sù hoµn thiÖn nh©n c¸ch.
d, Màn kết:
Nêu ý nghĩa của hình ảnh màu xanh lá vườn và lời nói của mọi người?
Hồn Trương Ba hoá thân vào các sự vật thân thương, tồn tại vĩnh viễn bên cạnh những người thân yêu của mình
*ý nghĩa:
-Cuộc sống tuần hoàn theo quy luật của muôn đời
- Sự bất tử của linh hồn trong sự sống và trong lòng mọi người.
d, Màn kết:
Lời Trương Ba:
- Tôi vẫn ở liền ngay bên bà đây, ngay trên bậc cửa nhà ta,
trong ánh lửa bà nấu cơm, cầu ao bà vo gạo, trong cái cơi bà
đựng trầu, con dao bà giẫy cỏ.
- Không phải mượn thân ai cả, tôi vẫn ở đây, trong vườn cây nhà ta,
trong những điều tốt lành của cuộc đời, trong mỗi trái cây cái Gái nâng niu...
Lời của cái Gái
- Cho nó mọc thành cây mới. Ông nội tớ bảo vậy. Những cây sẽ nối nhau mà lớn khôn. Mãi mãi.



Em có nhận xét gì
về ngôn ngữ của nhân vật
=>Ngôn ngữ nhân vật nhẹ nhàng, sâu lắng giàu chất trữ tình đằm thắm bay bổng.
Màn kết với chất thơ sâu lắng đã đem lại âm hưởng thanh thoát cho một bi kịch lạc quan đồng thời truyền đi thông điệp về sự chiến thắng của cái Thiện, cái Đẹp và của sự sống đích thực.
Nội dung
Bi kịch của con người khi bị đặt vào nghịch cảnh: Phải sống nhờ, sống vay mượn, sống tạm bợ và trái với tự nhiên khiến tâm hồn nhân hậu, thanh cao bị nhiễm độc và tha hoá bởi sự lấn át của thể xác thô lỗ, phàm tục.
III. Tổng kết
Vẻ đẹp tâm hồn của những người lao động trong cuộc đấu tranh chống lại sự giả tạo và dung tục, bảo vệ quyền được sống đích thực cùng khát vọng hoàn thiện nhân cách.
Nghệ thuật:
Thấy được kịch Lưu Quang Vũ
đặc sắc trên nhiều phương diện:
Sự hấp dẫn của kịch bản VH và thụât nghệ sân khấu
III. Tổng kết


Sự phê phán mạnh mẽ , quyết liệt và chất trữ tình đằm thắm, bay bổng
Sự kết hợp giữa tính hiện đại và các giá trị truyền thống
III. Ghi nhớ
Qua �o�n tr�ch v� k�ch H�n Tr��ng Ba da h�ng th�t, L�u Quang Vị mu�n gưi tíi ng��i ��c th�ng �iƯp: ��ỵc s�ng l�m ng��i qu� g�a th�t, nh�ng ��ỵc s�ng �ĩng l� m�nh, s�ng tr�n vĐn nh�ng gi� tr� m�nh v�n c� v� theo �uỉi c�n qu� gi� h�n. S� s�ng ch� th�c s� c� � ngh�a khi con ng��i ph�i lu�n lu�n bi�t ��u tranh víi nh�ng ngh�ch c�nh, víi ch�nh b�n th�n, ch�ng l�i s� dung tơc, �Ĩ ho�n thiƯn nh�n c�ch.
VI. Luyện tập
Gợi ý cách giải:
Hai hình tượng hồn Trương Ba và xác hàng thịt ở đây mang ý nghĩa ẩn dụ. Một bên đại diện cho sự trong sạch, nhân hậu và khát vọng sống thanh cao, xứng đáng với danh nghĩa con người và một bên là sự tầm thường dung tục. Cả hai tồn tại trong cùng một con người. Điều đáng trân trọng là con người luôn biết đấu trang chống lại sự dung tục để hoàn thiện nhân cách. Bài học:
Cần phải ý thức sâu sắc giá trị sự sống: sống đúng là mình, trọn vẹn với giá trị mình vốn có và luôn tự mình đấu tranh với những nghịch cảnh để hoàn thiện nhân cách và vươn tới những giá trị tinh thần cao quý.
Bài học:
V. H­íng dÉn vÒ nhµ
-Lµm bµi tËp SGK TR154
-So¹n bµi tiÕp theo.