Tuần 29. Hồn Trương Ba, da hàng thịt

HỒN TRƯƠNG BA
(Trích)
Lưu Quang Vũ
DA HÀNG THỊT
GIÁO VIÊN BIÊN SOẠN : MINH TRUNG
I. TÌM HIỂU CHUNG:
- Lưu Quang Vũ (1948- 1988), sinh tại Phú Thọ, quê gốc ở Đà Nẵng.
- Tuổi thơ Lưu Quang Vũ gắn liền với vùng Phú Thọ, đến năm 1954, ông về sống và đi học ở Hà Nội.
- Từ 1965 đến 1970: Lưu Quang Vũ vào bộ đội, phục vụ trong quân chủng Phòng không - Không quân.
1. Tác giả:
a. Cuộc đời:
I. TÌM HIỂU CHUNG:
1. Tác giả:
a. Cuộc đời:
- Sau đó, ông xuất ngũ, làm nhiều nghề để mưu sinh.
- Từ 1978 đến khi mất, ông là biên tập viên Tạp chí Sân khấu, bắt đầu sáng tác kịch.
I. TÌM HIỂU CHUNG:
- Sinh ra trong gia đình trí thức, cha là nhà viết kịch Lưu Quang Thuận, Lưu Quang Vũ sớm bộc lộ năng khiếu.
- Vở kịch đầu tay Sống mãi với thủ đô chưa gây được tiếng vang.
- Nhưng sau đó, với một nguồn sáng tạo đột khởi mạnh mẽ, Lưu Quang Vũ đã cho ra đời những vở kịch gây xôn xao dư luận như:
1. Tác giả:
b. Sự nghiệp sáng tác:
I. TÌM HIỂU CHUNG:
+ Lời nói dối cuối cùng
+ Nàng Xi - ta
+ Chết cho điều chưa có,
+ Bệnh sĩ,
+ Lời thề thứ 9,
+ Tôi và chúng ta,
+ Hai ngàn ngày oan trái,
+ Hồn Trương Ba, da hàng thịt,…
1. Tác giả:
b. Sự nghiệp sáng tác:
Lưu Quang Vũ (1948-1988)
Là một tài năng đa dạng:
Làm thơ, vi?t truy?n ng?n,
vẽ tranh, soạn kịch.
Kịch là đóng góp đặc sắc nhất với những vở gây chấn động dư luận, cú ?nh hu?ng c? trong v� ngo�i nu?c
Nhà soạn kịch tài năng nhất của nền VHNT VN hiện đại
I. TÌM HIỂU CHUNG:
“Biết ơn em, em từ miền gió cát
Về với anh, bông cúc nhỏ hoa vàng”
Gia đình Lưu Quang Vũ – Xuân Quỳnh
I. Giới thiệu chung :
2.Tác phẩm kịch “Hồn Trương Ba, da hàng thịt”:
a. Hoàn cảnh sáng tác, xuất xứ :
- Sáng tác năm 1981, đến năm 1984 mới ra mắt công chúng.
- Vở kịch mượn cốt truyện dân gian, nhưng có nhiều sáng tạo …

b. Tóm tắt nội dung vở kịch: (SGK trang 143)
c. Vị trí đoạn trích giảng:
- Nằm ở cảnh VII và màn kết của tác phẩm.
Trương Ba bắt đầu thay đổi tâm tính khiến
mọi người trong gia đình, bạn bè, xa lánh
chán ghét, bản thân vô cùng đau khổ.
Quyết định giải thoát chấp nhận cái chết,
h?n Truong Ba nh?p v�o m�u xanh cõy c?.
b. Tãm t¾t néi dung vë kÞch: gåm 7 c¶nh
DoThiên đình cẩu thả
nên đã gạch nhầm tên
người chết là Trương Ba
Bị thể xác xui khiến,
Trương ba định xuôi theo
ở lại với vợ hàng thịt
Lý trưởng sách nhiễu.
Trương Ba phải ở nhà hàng
thịt đến đêm mới được
về nhà
Xác hàng thịt đòi về nhà
Trương Ba. Mọi người ngỡ
ngàng song đành phải chấp
nhận
7
6
5
4
3
1
Nam Tào sửa sai bằng
cách cho hồn Trương Ba
nhập vào xác hàng thịt
để sống lại
Thắt nút
Phát triển
mở nút
Cao trào
2



Trương Ba - một cao cờ
dưới hạ giới đã kết thân
với Đế Thích -người đánh
cờ rất giỏi trên thiên đình


Bố cục
Màn đối thoại giữa
hồn Trương Ba và xác hàng thịt
Màn đối thoại giữa
hồn Trương Ba và người thân
Màn đối thoại giữa
hồn Trương Ba và Đế Thích
Màn kết
II- đọc - hiểu đoạn trích
1. Xung đột kịch:
a. Ở cảnh 5 và 6:
Hồn
Trương
Ba
Nhân hậu,
ngay thẳng
Tao nhã, đánh cờ
khoáng hoạt
Trú nhờ thể xác
phàm tục của
hàng thịt
Ăn nhiều, thích
uống rượu,
không thích
chơi cờ

Thô lỗ, cộc cằn
Vợ, con, bạn bè buồn chán, xa lánh.
Trương Ba biết được điều đó.
LÀ QUÁ TRÌNH PHÁT TRiỂN XUNG ĐỘT KỊCH
Màn đối thoại
giữa Hồn và Xác
Màn đối thoại
với người thân
Màn đối thoại
với Đế Thích
Màn kết
H?N TRUONG BA
b. Ở cảnh 7:
Xung đột kịch đến cao trào, phải mở nút. Đó là các tình huống kịch ở phần trích qua 4 màn.

Các phương diện
Hồn Trương Ba
Xỏc anh hàng thịt
Mục đích
Phủ định sự lệ thuộc của linh hồn vào xác thịt, coi xác thịt chỉ là cái vỏ bề ngoài, không có ý nghĩa. Khẳng định linh hồn vẫn có đời sống riêng: nguyên vẹn, trong sạch, thẳng thắn.
Khẳng định sự âm u, đui mù của thể xác có sức mạnh ghê gớm, có khả năng điều khiển, làm át đi linh hồn cao khiết. Dồn hồn Trương Ba vào thế đuối lý buộc phải thoả hiệp, quy phục.
Xưng hô
Cử chỉ
Ôm đầu, đứng vụt dậy, nhìn chân tay, thân thể, bịt tai lại
->Uất ức, tức giận, bất lực
Lắc đầu
-> Tỏ vẻ thương hại
Mày -Ta
->Khinh bỉ, xem thường




Ông - Tôi
->Ngang hàng thách thức
Vị thế
Bị động, kháng cự yếu ớt, đuối lý, tuyệt vọng -> Người thua cuộc. Chấp nhận trở lại vào xác hàng thịt
Chủ động đặt nhiều câu hỏi phản biện, lý lẽ giảo hoạt->Kẻ thắng thế, buộc được hồn Trương Ba quy phục mình.
-
Giọng điệu
Giận dữ, khinh bỉ, mắng mỏ, đồng thời ngậm ngùi thấm thiá, tuyệt vọng
Khi ngạo nghễ thách thức, khi buồn rầu thì thầm ranh mãnh, an ủi.
2. Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt :
Hồn Trương Ba
Giận dữ, khinh bỉ nhưng cũng tuyệt vọng, bất lực.

Khát vọng sống thanh cao, nhân hậu, trong sạch.
Xác hàng thịt
Cười nhạo, mỉa mai, đắc thắng.


Sống dung tục, tầm thường, vật chất.



Thái
độ:


Mâu
thuẫn
2. Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt :
Ca ngợi cuộc đấu tranh chống lại cái xấu, cái ác của con người.
Đặt ra vấn đề:
Con người phải sống hài hoà giữa tâm hồn và thể xác.
* Ý nghĩa:
- Bi kịch không được sống là chính mình.
- Cảnh báo: Sống cùng với cái dung tục sẽ bị cái dung tục ngự trị, tàn phá những gì trong sạch, đẹp đẽ.
Người thân
Trương ba
MQH
Nguyên nhân
Tâm trạng
Phản ứng
Nguyên nhân
Vợ
Thông cảm và
xót thương
Cháu
gái
Con
dâu
Quyết liệt và dữ dội
Thấu hiểu nhưng đau lòng nhận thấy bố ngày một đổi khác
Nhận thấy sự thay đổi của chồng và đau khổ trước tình cảnh chồng chung
Buồn bã đau khổ muốn chết, bỏ đi định nhường chồng cho cô hàng thịt
Tâm hồn tuổi thơ vốn trong sạch, không chấp nhận sự tầm thường dung tục.
-Vẻ mặt: Thẫn thờ, lặng ngắt như tảng đá.
-Cử chỉ: Tay ôm đầu - Điệu bộ: Run rẩy,
lập cập.
-Giọng điệu: Nhẫn nhục, cầu cứu

=> Vô cùng đau đớn, bế tắc.
Hiểu những gì mình đã, đang và sẽ làm cho người thân là rất tệ hại mặc dù không hề muốn
=> Nguyªn nh©n khiÕn ng­êi th©n vµ chÝnh Tr­¬ng Ba r¬i vµo bÊt æn vµ ph¶i chÞu ®au khæ lµ do:c¶nh ngé mµ Tr­¬ng Ba ®· l©m vµo.

3. Đối thoại hồn Trương Ba với những người thân:
- Tình huống kịch đẩy Trương Ba vào tình trạng đau khổ bế tắc đến đỉnh điểm.
- So với màn đối thoại với xác hàng thịt:
Màn đối thoại
với xác hàng thịt:
Đau khổ
bất lực khi bản thân
phải chịu sự
điều khiển
Màn đối thoại với người thân:
Đau khổ đến tột cùng khi nhận thấy:
không chỉ mình chịu khổ mà xót xa
hơn những người thân của mình
cũng chịu đau khổ và bị đảo lộn
cuộc sống.Thậm chí họ còn đau
khổ hơn lúc chôn ông xuống đất
Bi kịch được đẩy đến đinh điểm buộc nhân vật phải đứng trước lựa chọn
"Nhưng lẽ nào ta lại chịu thua mày, khuất phục mày và tự đánh mất mình? Nhưng có thật là không còn cách nào khác?
-Những câu hỏi mang tính tự vấn -> Bộc lộ sự day dứt nội tâm, đấu tranh với chính mình.
Không cần cái đời sống do mày mang lại! Không cần!
- Quy?t d?nh dứt khoát -> Không chung sống với thể xác dung tục của hàng thịt.

*Lời độc thoại nội tâm của Hån Trương Ba
3. Đối thoại hồn Trương Ba với những người thân:
So s¸nh t©m tr¹ng, th¸i ®é cña HånTr­¬ng Ba ë mµn ®èi tho¹i víi xác hµng thÞt và với người thân
Màn đối thoại
với xác hàng thịt:
Tuyệt vọng,
Bất lực cam chịu.
Chấp nhận chung
sống với xác
thịt dung tục



Màn đối thoại
Với người thân:
Vô cùng đau đớn
song kiên quyết,
dứt khoát không
sống chung
với xác thịt
dung tục


§Ønh ®iÓm cña xung ®ét nh©n vËt kh«ng tho¶ hiÖp mµ ®Êu tranh m¹nh mÏ quyÕt liÖt
-> vẻ đẹp tâm hồn cao quý của người lao động trong cuộc đấu tranh với cái dung tục tự hoàn thiện nhân cách
Trương Ba
-“Không thể sống bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo được. Tôi muốn được là tôi toàn vẹn”
”…nhưng sống như thế nào thì ông không cần biết”,
“…sống thế này, còn khổ hơn là cái chết…”
 Ca ngợi quan niệm sống tích cưc: sống đúng là mình, sống phải hài hoà, toàn vẹn cả tâm hồn và thể xác.
Đế Thích
- “ Thế ông ngỡ tất cả mọi người đều được là mình toàn vẹn cả ư?

- “…tôi sẽ làm cho hồn ông nhập vào xác cu Tị…”


 Quan niệm hời hợt về ý nghĩa sự sống, chỉ ra hiện tượng tiêu cực của xã hội đương thời.

4. Màn đối thoại gi?a h?n Truong Ba với Đế Thích:
* Ý nghĩa:
- Cuộc sống là đáng quý nhưng không phải sống thế nào cũng được.
- Con người phải luôn đấu tranh để hoàn thiện nhân cách.
- Hạnh phúc chân chính của con người là được sống thật với mình và với mọi người.
5. Màn kết :
- Trương Ba trả lại xác cho anh hàng thịt, chấp nhận cái chết để giữ linh hồn trong sạch.
- Cái Gái lấy những hạt na vùi xuống đất “cho nó mọc thành cây mới…Những cây sẽ nối nhau mà lớn khôn. Mãi mãi…”.

 Niềm tin vào tương lai, niềm tin vào sự chiến thắng của cái Thiện, cái Đẹp và của sự sống đích thực.
Màn kết với chất thơ sâu lắng đã đem lại âm hưởng thanh thoát cho một bi kịch lạc quan đồng thời truyền đi thông điệp về sự chiến thắng của cái Thiện, cái Đẹp và của sự sống đích thực.
III. Tổng kết:

Nội dung:
Đoạn trích thể hiện :
Bi kịch của con người khi không được sống là chính mình.
Vẻ đẹp tâm hồn của người lao trong việc chống lại sự giả tạo và dung tục, bảo vệ quyền được sống đích thực và khát vọng hoàn thiện nhân cách.

III. Tổng kết:
2.Nghệ thuật:
- Sự hấp dẫn của kịch bản văn học và nghệ thuật sân khấu .
Giá trị truyền thống và tính hiện đại đan xen.
Giọng điệu phê phán mạnh mẽ nhưng trữ tình đằm thắm .
- Nghệ thuật tạo xung đột kịch: liên hoàn và tăng cấp

-
Hồn Trương Ba
tự nhận thấy không
thể sống “hồn này
xác nọ”
Mọi người trong gia
đình xa lánh -> Hồn
Trương Ba tuyệt vọng
Hồn và Xác đối thoại
-> Hồn đau khổ, bế tắc
Hồn Trương Ba gặp gỡ
Đế Thích -> Đấu tranh để
lựa chọn cách sống.
-Nghệ thuật tạo xung đột kịch:
liên hoàn và tăng cấp
IV. LUYỆN TẬP: Chọn phương án đúng
c.Cần phải ý thức sâu sắc giá trị sự sống: sống đúng là mình, trọn vẹn với giá trị mình vốn có và luôn tự mình đấu tranh với những nghịch cảnh để hoàn thiện nhân cách và vươn tới những giá trị tinh thần cao quý.
b.Cần phải ý thức sâu sắc giá trị ph?n h?n : Vỡ ph?n h?n s? giỳp con ngu?i s?ng thanh cao, trong sỏng, d?p d? v� chi?n th?ng t?t c? nh?ng ngh?ch c?nh ộo le c?a cu?c s?ng.
a.Cần phải ý thức sâu sắc giá trị ph?n xỏc : Vỡ ph?n xỏc s? giỳp con ngu?i t?n t?i, d? hu?ng th? t?t c? nh?ng giỏ tr? c?a cu?c d?i ban t?ng cho con ngu?i.
Một trong những bài học mà chúng ta rút ra qua đoạn trích Hồn Trương Ba da hàng thịt là:
Đã là hồn Trương Ba
Sao còn da hàng thịt?
Đứng khuất sau cánh gà
Ngậm cười ra nước mắt.
Bạn tôi tay nắm chặt
Muốn giật tấm màn trò
Sao cứ phải vòng vo
Mượn giả để nói thật?
Đời có chút phần hồn
Vàng ròng này khó giữ
Cả hai phía màn nhung
Mình làm mình không dễ
Trăm rủi, chẳng một may
Liệu rồi khi nhắm mắt?
Thôi, gửi da vào đất
Gửi hồn vào “hương cây”.
Gửi hồn vào hương cây
- Nguyễn Vũ Tiềm-