Tuần 29. Hồn Trương Ba, da hàng thịt

HỒN TRƯƠNG BA,
DA HÀNG THỊT
LƯU QUANG VŨ
I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả
Lưu Quang Vũ (1948-1988)
- Quê gốc ở Dà Nẵng, sinh tại
Phú Thọ trong một gia đỡnh
trí thức.
- Cu?c d?i cú nhi?u thang tr?m
- Lµ mét tµi năng ®a d¹ng
- KÞch lµ ®ãng gãp ®Æc s¾c nhÊt víi nh÷ng vë g©y chÊn ®éng d­ luËn, có ảnh hưởng cả trong và ngoài nước
Nhà soạn kịch tài năng nhất
của nền VHNT VN hiện đại
Gia đình Lưu Quang Vũ – Xuân Quỳnh ( ảnh chụp năm 1975)
Ngày 29-8-1988, Lưu Quang Vũ, Xuân Quỳnh và con trai
Lưu Quỳnh Thơ đã mất trong một tai nạn giao thông.
+ Tôi và chúng ta
+ Khoảnh khắc và vô tận
+ Mây trắng của đời tôi
- Thơ: + Tiếng Việt
Tác phẩm tiêu biểu:
- Kịch: + Lời thề thứ 9
2. Vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt
- Sáng tác 1981, công diễn 1984.
- Từ cốt truyện dân gian, tác giả xây dựng một vở kịch nói hiện đại.
- Đề tài, chủ đề:
+ Suy nghiệm về nhân sinh, hạnh phúc
+ Phê phán một số thói xấu trong xã hội đương thời
+ Thấp thoáng vấn đề triết học sâu sắc: mối quan hệ giữa vật chất và ý thức
Nêu vài nét chính về vở kịch ?
Nhan đề: ngầm chứa đựng một nghịch cảnh trớ trêu, một nghịch lí mang ý vị nhân sinh sâu sắc.
Vị trí văn học sử: Một trong những vở kịch
xuất sắc nhất của Lưu Quang Vũ.
- Tóm tắt vở kịch
Nam Tào, Bắc Đẩu tắc trách gạch sổ bừa tên người tới số chết ở trần gian là Trương Ba, rồi nói với Đế Thích xuống trần gian mà tìm người đánh cờ cho đỡ buồn.
CẢNH 1
Trương Ba, một người làm vườn, hiền lành, nhân hậu đang đánh cờ với bạn. Tiên Đế Thích đến giải nước cờ hiểm, rồi kết bạn với Trương Ba, cho Trương Ba một bó hương, dặn nếu đốt hương, gọi tên thì ông sẽ xuống trần. Sau đó, Trương Ba chết đột ngột.
CẢNH 2
CẢNH 3
Biết tin, Đế Thích, Nam Tào, Bắc Đẩu bàn nhau sửa sai bằng cách cho hồn Trương Ba nhập vào xác hàng thịt cùng xóm vừa chết. Đế Thích dặn vợ Trương Ba đến dẫn chồng về.
CẢNH 4
Hàng thịt đã chết bỗng sống dậy nhưng không nhận vợ con. Vợ Trương Ba đến, Trương Ba đòi theo về. Hai người vợ giành nhau.
CẢNH 5
Trương Ba giờ đây thay đổi tính nết: ăn nhiều, uống rượu, cộc cằn, thô lỗ làm vợ, con, cháu rất buồn.
Lí trưởng đến sách nhiễu, buộc Trương Ba phải ở nhà vợ hàng thịt, đến khuya mới được về.
Ban ngày, Trương Ba ở nhà vợ hàng thịt, mổ lợn, được ăn uống no say, vợ hàng thịt ve vãn, Trương Ba cũng xiêu lòng, rồi giật mình, đau khổ.
CẢNH 6
CẢNH 7 – ĐOẠN TRÍCH
Trương Ba bị người thân xa lánh.
- Bạn không đánh cờ nữa, vì nước cờ không còn trong sáng.
- Vợ buồn đau, muốn bỏ đi, trả Trương Ba cho vợ hàng thịt.
- Cháu nội dứt khoát không nhận ông nội.
- Trương Ba đau đớn tranh luận với cái xác hàng thịt.
Tóm tắt ý chính của đoạn trích ?
- Trương Ba gọi Đế Thích xuống nói nỗi khổ của mình, tranh luận về lẽ sống chết.
- Đế Thích đề nghị cho hồn Trương ba nhập vào xác cụ Tị vừa chết hoặc nhập vào xác Đế Thích.
- Trương Ba quyết không nhập vào xác ai, xin được chết, trả xác cho hàng thịt.
- Đế Thích chấp nhận và cho cu Tị sống lại. Ông quyết ở lại trần gian, vì chán thiên đình.
- Hồn Trương Ba nhập vào cây cỏ trong vườn, vẫn nhìn thấy vợ, con. Cây cỏ tiếp tục mọc lên.
MÀN KẾT
3. Đoạn trích
Vị trí:
- Trích từ cảnh VII và đoạn kết của vở kịch.
- Thuộc phần cao trào và mở nút trong quá trình vận động k?ch.
b. í nghĩa:
- Bộc lộ sâu sắc những mâu thuẫn, xung đột từ bên trong của con người.
- Thể hiện nội dung tư tưởng tác phẩm.

Sơ lược cảnh trước đoạn trích
Nhân hậu,
trong sạch,
ngay thẳng
Uống rượu,
ham bán thịt,
không mặn mà
với chơi cờ

Thô lỗ,
phũ phàng
Thú vui tao nhã,
trí tuệ
chơi cờ với nước
đi khoáng hoạt
Trú nhờ thể xác
dung tục của
hàng thịt
Trương
Ba
Trương Ba ý thức được điều đó
nhưng không thể giải quyết
Màn đối thoại giữa hồnTrương Ba với Đế Thích
Màn kết
Kết cấu 4 phần
c. Kết cấu
Màn đối thoại giữa hồnTrương Ba và xác hàng thịt
Màn đối thoại giữa hồnTrương Ba và người thân
Hồn Trương Ba
tự nhận thấy không
thể sống “hồn này
xác nọ”
Mọi người trong gia
đình xa lánh-> Hồn
Trương Ba tuyệt vọng
Hồn và Xác đối thoại
-> Hồn đau khổ, bế tắc
Hồn Trương Ba gặp gỡ
Đế Thích-> Đấu tranh để
lựa chọn cách sống.
-Nghệ thuật tạo xung đột kịch:
liên hoàn và tăng cấp
-Nghệ thuật tạo xung đột kịch
liên hoàn và tăng cấp
II. ĐỌC HiỂU VĂN BẢN
Hướng dẫn đọc
Đọc phân vai:
Hồn Trương Ba: giọng đau khổ, bối rối
Xác anh hàng thịt: giọng đắc thắng, tự tin
Vợ Trương Ba: giọng từ tốn, chân quê
Cái Gái: giọng cứng cỏi, hồn nhiên
Lời dẫn của tác giả: giọng chậm rãi, gần với giọng kể chuyện
1. Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt
Hồn Trương Ba
Xác hàng thịt
Mục đích
Cử chỉ
Xưng hô
Giọng điệu,
vị thế
Nhóm 1
Nhóm 2
Nhóm 3
Nhóm 4
THẢO LUẬN : Qua màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt, hãy xác định :
Các phương diện
Hồn Trương Ba
Xác hàng thịt
Cử ch?, nột m?t
Ta -M�y
->Khinh bỉ, xem thường

Vị thế
Bị dồn vào thế bị động-> Tạm thời thua cuộc, trở lại vào xác hàng thịt
Nắm thế chủ động -> Tạm thời thắng thế, buộc được hồn Trương Ba quy phục mình.
Mục đích
Phủ định sự lệ thuộc của linh hồn vào xác thịt.
Khẳng định linh hồn luôn trong sáng
Bịt tai lại; Nhu tuy?t v?ng
->Uất ức, tức giận, bất lực
Phủ định sự trong sáng, cao đẹp của linh hồn.
Khẳng định thể xác có sức mạnh ghê gớm, có khả năng điều khiển, làm át đi linh hồn cao khiết.
Lắc đầu; Bu?n r?u; Thỡ th?m; An ?i.
-> Tỏ vẻ thương hại
Xưng hô
Tụi - ễng
->Ngang hàng thách thức
Giọng điệu
Giận dữ, khinh bỉ, mắng mỏ, ngậm ngùi thấm thiá -> kháng cự yếu ớt, đuối lý, tuyệt vọng.
Khi ngạo nghễ thách thức, khi buồn rầu thì thầm ranh mãnh, an ủi- >đặt nhiều câu hỏi phản biện, lý lẽ giảo hoạt.
Hồn Trương Ba
Xác hàng thịt
Nhận xét chung
Kết quả:Trong cuộc đối thoại này, xác thắng thế.

2. ý nghĩa:
- Thực ra, đây là cuộc đấu tranh gi?a vật chất và ý thức. Hai thứ luôn đối nghịch song tồn tại song song, không thể tách rời. Nhưng vật chất quyết định ý thức. Doạn đối thoại đã phê phán lối sống quá thiên về tinh thần mà quên vật chất.
Ngoài ra, hồn còn tượng trưng cho phần người, xác là phần con. Phần con và phần người phải hài hòa nhưg phần con có trước nên nó chiếm ưu thế hơn hẳn.
Cao hơn đây còn là cuộc đấu tranh gi?a cái dung tục, tầm thường và cái cao khiết. Trong cuộc sống, người ta luôn vươn tới cái cao khiết song phải tỡm được môi trường thích hợp để nuôi dưỡng nó, không thể để nó trong thân xác dung tục được.

3. Nghệ thuật:
- Kết hợp đối thoại phân thân và độc thoại tạo sự độc đáo cho vở kịch đồng thời khắc họa sâu sắc tâm lí nhân vật.
- Hỡnh ảnh ẩn dụ: hồn - xác có ý nghĩa lớn
2. Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba
và người thân :
Trước sự biến đổi của T.Ba
Trước phản ứng của người thân
Phản ứng của vợ ra sao ? Nguyên nhân ?
THẢO LUẬN
Phản ứng của con dâu ra sao? Nguyên nhân ?
Phản ứng của cháu gái ra sao? Nguyên nhân ?
Tâm trạng của T.Ba ra sao ? Nguyên nhân ?
Nhóm 1
Nhóm 2
Nhóm 3
Nhóm 4
Buồn bã, đau khổ, muốn chết, bỏ đi, định nhường chồng cho cô hàng thịt
Nhận thấy sự thay đổi của chồng và đau khổ trước cảnh chồng chung
Vẻ mặt : thẩn thờ, lặng ngắt như tảng đá.
Cử chỉ : tay ôm đầu.
Giọng điệu : nhẫn nhục, cầu cứu
-> Vô cùng đau đớn, bế tắc.
Hiểu những gì mình đã, đang và sẽ làm cho người thân là rất tệ hại mặc dù không hề muốn.
Thông cảm và xót thương
Quyết liệt và dữ dội
Tâm hồn tuổi thơ trong sạch, không chấp nhận sự dung tục
Ông bây giờ còn biết đến ai
nữa !...đi biệt… để ông
được thảnh thơi…với cô hàng thịt…
Ông đâu còn là ông nữa ?
Con sợ lắm, bởi con
cảm thấy, đau đớn thấy…mỗi ngày
thầy một đổi khác dần, mất mát dần,
tất cả cứ như lệch lạc, nhòa mờ dần đi, đến
nỗi có lúc chính con cũng không nhận
ra thầy nữa…
Ông nội tôi chết rồi. Nếu ông nội tôi hiện
về được, hồn ông nội tôi sẽ bóp cổ ông...lúc
ông chiết cây cam, bàn tay giết lợn của ông làm gãy
tiệt cái chồi non, chân ông to bè như cái xẻng, giẫm
lên nát cả cây sâm quý mới ươm ! Ông nội
tôi đời nào thô lỗ, phũ phàng như vậy !
Thấu hiểu nhưng đau lòng nhận thấy bố ngày một khác
So sánh với tâm trạng và thái độ của Trương Ba ở phần kết màn đối thọai với xác hàng thịt ?
Màn đối thọai
với xác hàng thịt:
tuyệt vọng, bất
lực, cam chịu,
chấp nhận chung
sống với xác
thịt dung tục.
Màn đối thọai
với người thân :
vô cùng đau đớn
song kiên quyết,
dứt khóat không
sống chung với
xác thịt dung tục.
Đỉnh điểm của bi kịch : nhân vật không thỏa hiệp mà đấu tranh mạnh mẽ, quyết liệt -> vẻ đẹp tâm hồn cao quý của người lao động trong cuộc đấu tranh với cái dung tục để tự hòan thiện nhân cách.
Màn độc thoại nội tâm của Trương Ba
-Những câu hỏi mang tính tự vấn
"Nhưng lẽ nào ta lại chịu thua mày, khuất phục mày và tự đánh mất mình? Nhưng có thật là không còn cách nào khác?"
-> Bộc lộ thái độ quyết liệt trong tranh đấu
Đi đến khẳng định dứt khoát:
"Không cần cái đời sống do mày mang lại! Không cần!"
-> Quyết định không chung sống với thể xác dung tục của hàng thịt.

* Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và Đế Thích :
c. Màn đối thoại với Dế Thích:
Hãy chỉ ra sự khác nhau trong quan niệm của Trương Ba và Đế Thích về ý nghĩa sự sống?
Quan niệm của Đế Thích
Quan niệm của Trương Ba
Khuyên Trương Ba chấp nhận vì thế giới vốn không toàn vẹn: " Dưới đất, trên trời đều thế cả"
Không chấp nhận cái cảnh phải sống bên trong một đằng bên ngoài một nẻo, muốn được là mình "toàn vẹn"
=> Đế Thích có cái nhìn quan liêu hời hợt về cuộc sống con người nói chung và với Trương Ba nói riêng.
Trương Ba cương quyết từ chối
- Không thể bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo được. Tôi muốn được là tôi toàn vẹn.
- Sống nhờ vào đồ đạc, của cải người khác đã là chuyện không nên, đằng này đến cái thân tôi cũng phải sống nhờ anh hàng thịt. Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống, nhưng sống như thế nào thỡ ông chẳng cần biết!.

-> Thứ nhất, con người là một thể thống nhất, hồn và xác phải hài hòa.
-> Thứ hai, khi sống nhờ, sống gửi thỡ cuộc sống ấy thật vô nghĩa.
->Lòng tốt hời hợt đẩy người khác vào nghịch cảnh, vào bi kịch
->Khát vọng mãnh liệt của con người trong cuộc đấu tranh quyết liệt chống lại sự dung tục, giả tạo để bảo vệ quyền được sống toàn vẹn hợp với lẽ tự nhiên cùng sự hoàn thiện nhân cách.
- Đế Thích định tiếp tục sửa sai của mình và của Tây Vương Mẫu bằng một giải pháp khác là cho hồn Trương Ba nhập vào xác cu Tị
Trương Ba hình dung cuộc sống tiếp tục trong thân xác trẻ con với bao nhiêu rắc rối, phiền lụy hơn -> quyết định :
+ Yêu cầu Đế Thích dùng phép làm cho cu Tị sống lại.
+ Sẵn sàng chết vĩnh viễn, không muốn và không thể nhập vào thân xác của bất kì ai nữa.
* Màn kết :
Trương Ba trả lại xác cho anh hàng thịt,
chấp nhận cái chết để linh hồn được trong sạch
và hóa thân vào các sự vật thân thương,
tồn tại vĩnh viễn bên cạnh những người thân
yêu của mình.
Cuộc sống lại tuần hoàn theo quy luật muôn đời. Cái thiện, cái đẹp và sự sống đích thực đã chiến thắng.
Lời Trương Ba:
- Tôi vẫn ở liền ngay bên bà đây, ngay trên bậc cửa nhà ta, trong ánh lửa bà nấu cơm, cầu ao bà vo gạo, trong cái cơi bà đựng trầu, con dao bà giẫy cỏ.
- Không phải mượn thân ai cả, tôi vẫn ở đây, trong vườn cây nhà ta, trong những điều tốt lành của cuộc đời, trong mỗi trái cây cái Gái nâng niu.
Lời của cái Gái
- Cho nó mọc thành cây mới. Ông nội tớ bảo vậy. Những cây sẽ nối nhau mà lớn khôn. Mãi mãi.
=> Ngôn ngữ nhân vật nhẹ nhàng, sâu lắng giàu chất trữ tình, đằm thắm bay bổng.
Màn kết với chất thơ sâu lắng đã đem lại âm hưởng thanh thoát cho một bi kịch lạc quan đồng thời truyền đi thông điệp về sự chiến thắng của cái Thiện, cái Đẹp và của sự sống đích thực.
Bµi häc:
Qua do?n trớch v? k?ch H?n Truong Ba da h�ng th?t, Luu Quang Vu mu?n g?i t?i ngu?i d?c thụng di?p: Du?c s?ng l�m ngu?i quý gớa th?t, nhung du?c s?ng dỳng l� mỡnh, s?ng tr?n v?n nh?ng giỏ tr? mỡnh v?n cú v� theo du?i cũn quý giỏ hon. S? s?ng ch? th?c s? cú ý nghia khi con ngu?i ph?i luụn luụn bi?t d?u tranh v?i nh?ng ngh?ch c?nh, v?i chớnh b?n thõn, ch?ng l?i s? dung t?c, d? ho�n thi?n nhõn cỏch v� vuon t?i nh?ng giỏ tr? tinh th?n cao quý.
Nội dung
III. TỔNG KẾT
Nghệ thuật:
(đặc sắc trên nhiều phương diện)
Sự sáng tạo từ dân gian; việc sử dụng ngôn ngữ kịch…

Sự phê phán mạnh mẽ, quyết liệt và chất trữ tình đằm thắm, bay bổng
Sự kết hợp giữa tính hiện đại và các giá trị truyền thống
V. LUYỆN TẬP: Chọn phương án đúng
c.Cần phải ý thức sâu sắc giá trị sự sống: sống đúng là mình, trọn vẹn với giá trị mình vốn có và luôn tự mình đấu tranh với những nghịch cảnh để hoàn thiện nhân cách và vươn tới những giá trị tinh thần cao quý.
b.Cần phải ý thức sâu sắc giá trị ph?n h?n : Vỡ ph?n h?n s? giỳp con ngu?i s?ng thanh cao, trong sỏng, d?p d? v� chi?n th?ng t?t c? nh?ng ngh?ch c?nh ộo le c?a cu?c s?ng.
a.Cần phải ý thức sâu sắc giá trị ph?n xỏc : Vỡ ph?n xỏc s? giỳp con ngu?i t?n t?i, d? hu?ng th? t?t c? nh?ng giỏ tr? c?a cu?c d?i ban t?ng cho con ngu?i.
Một trong những bài học mà chúng ta rút ra qua đoạn trích Hồn Trương Ba da hàng thịt là:
Giả định Đế Thích cho Trương Ba được quyền sống ( không phải mượn ) trong xác hàng thịt hoặc hồn T.Ba nhập vào xác cu Tị và T.Ba đồng ý, theo em, cuộc sống của T.Ba sau đó sẽ ntn? Trình bày ý tưởng về những rắc rối xảy ra và viết một lớp bi kịch ngắn về điều đó.
“Kịch của Lưu Quang Vũ không những đem hơi thở tươi rói của xã hội vào từng phân cảnh mà người xem còn tìm ra ở đấy chất sáng tạo đương đại trên từng vai diễn cũng như trong cách dàn dựng sân khấu.”