Tuần 29. Hồn Trương Ba, da hàng thịt

Lưu Quang Vũ
HỒN TRƯƠNG BA,
DA HÀNG THỊT

Tiết 85 - 86: Đọc văn
I. tiÓu dÉn

Hãy nêu những nét cơ bản về tác giả Lưu Quang Vũ
1. Tác giả:
Lưu Quang Vũ (1948-1988)
Quê gốc ở Đà Nẵng, sinh tại Phú Thọ trong một gia đình trí thức.
Là một tài năng đa dạng :
Làm thơ, sáng tác văn xuôi,
vẽ tranh và soạn kịch
Qua đời Ngày 29-8-1988
trong một tai nạn giao thông
Từ năm 1978 làm biên tập viên
tạp chí Sân khấu và bắt đầu
sáng tác kịch nói
Từng gia nhập quân ngũ và
lànm nhiều nghề kiếm sống
Kịch là đóng góp đặc sắc nhất với những vở gây chấn động dư luận: Lời nói dối cuối cùng;Chết cho điều chưa có; Hồn TrươngBa da hàng thịt, Bệnh sĩ; Tôi và chúng ta.
Nhà soạn kịch tài năng nhất
của nền VHVN hiện đại
- Phản ánh cuộc sống bằng việc khám phá, phát hiện những mâu thuẫn, xung đột trong đời sống rồi diễn đạt bằng hành động và ngôn ngữ đối thoại.
- Quá trình vận động gồm 4 giai đoạn:
Thắt nút-> phát triển-> cao trào->mở nút.
a. Xu?t x?: Hư cấu sáng tạo từ một cốt truyện dân gian
b. Th?: Kịch nói
c. Giá trị:
Là một trong những vở kịch đặc sắc nhất của Lưu Quang Vũ.
Đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ , có ý nghĩa tư tưởng , triết lý và nhân văn sâu sắc.
- Có sức hấp dẫn, thu hút mạnh mẽ đối với khán giả trong và ngoài nước.
2. Tác ph?m:
d. Tãm t¾t néi dung vë kÞch: gåm 7 c¶nh
Trương Ba bắt đầu thay đổi tâm tính khiến
mọi người trong gia đình, bạn bè, xa lánh
chán ghét, bản thân vô cùng đau khổ quyết
định giải thoát chấp nhận cái chết
Đế Thích kết thân với
Trương Ba-một cao
cờ ở hạ giới. Trương Ba
đột ngột qua đời


Trên thiên đình Nam Tào
làm việc cẩu thả
gạch nhầm tên người
chết là Trương Ba

Bị thể xác xui khiến,
Trương ba định xuôi theo
ở lại với vợ hàng thịt
Lý trưởng sách nhiễu. Trương
Ba phải ở nhà hàng thịt đến
đêm mới được về nhà
Xác hàng thịt đòi về nhà
Trương Ba. Mọi người ngỡ
ngàng song đành phải chấp
nhận
7
6
5
4
3
2
1
Nam Tào sửa sai bằng
cách cho hồn Trương Ba
nhập vào xác hàng
thịt để sống lại
3. Đoạn trích
Vị trí:
- Trích từ cảnh VII và đoạn kết của vở kịch.
- Thuộc phần cao trào và mở nút trong quá trình vận động k?ch.
b. í nghĩa:
- Bộc lộ sâu sắc những mâu thuẫn, xung đột từ bên trong của con người.
- Thể hiện nội dung tư tưởng tác phẩm.

II. ĐỌC HiỂU VĂN BẢN
1. Hướng dẫn đọc và tìm hiểu xung đột kịch:
a. Hướng dẫn đọc:
Đọc phân vai:
Hồn Trương Ba: giọng đau khổ, bối rối
Xác anh hàng thịt: giọng đắc thắng, tự tin
Vợ Trương Ba: giọng từ tốn, chân quê
Cái Gái: giọng cứng cỏi, hồn nhiên
Lời dẫn của tác giả: giọng chậm rãi, gần với giọng kể chuyện
II. ĐỌC HiỂU VĂN BẢN
1. Hướng dẫn đọc và tìm hiểu xung đột kịch:
b. Xung đột kịch:
Nguyên nhân nào dẫn đến xung đột kịch ở cảnh cuối này?
Nhân hậu,
trong sạch,
ngay thẳng
Uống rượu nhiều,
ham bán thịt,, nước cờ
không còn
kháng hoạt như trước
Thô lỗ,
phũ phàng
Thú vui tao nhã,
chơi cờ với nước
đi khoáng hoạt
Trú nhờ thể xác
dung tục của
hàng thịt
Trương
Ba
Đau
đớn
bế tắc
II. ĐỌC HiỂU VĂN BẢN
2. Nhân vật Hồn Trương Ba:
Màn đối thoại
giữa Hồn và Xác
Màn đối thoại
với người thân
Màn đối thoại
với Đế Thích
Màn kết
H?N TRUONG BA
a. Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt
Thảo luận nhóm
Cử chỉ
Xưng
hô
Mục
đích
Vị thế
Nhận xét cuộc đối thoại của hồn Trương
Ba và xác anh hàng thịt ở các phương diện
Nhóm 1
Nhóm 4
Nhóm 3
Nhóm 2
Giọng
điệu
Nhóm 5
Các phương diện
Hồn Trương Ba
Da hàng thịt
Mục đích
Phủ định sự lệ thuộc của linh hồn vào xác thịt, coi xác thịt chỉ là cái vỏ bề ngoài, không có ý nghĩa. Khẳng định linh hồn vẫn có đời sống riêng: nguyên vẹn, trong sạch, thẳng thắn.
Khẳng định sự âm u, đui mù của thể xác có sức mạnh ghê gớm, có khả năng điều khiển, làm át đi linh hồn cao khiết. Dồn hồn Trương Ba vào thế đuối lý buộc phải thoả hiệp, quy phục.
Xưng hô
Cử ch?
Ôm đầu, đứng vụt dậy, nhìn chân tay, thân thể, bịt tai lại
->Uất ức, tức giận, bất lực
Lắc đầu
-> Tỏ vẻ thương hại
Mày -Ta
->Khinh bỉ, xem thường

Ông - Tôi
->Ngang hàng thách thức
Vị thế
Bị động, kháng cự yếu ớt, đuối lý, tuyệt vọng-> Người thua cuộc. Chấp nhận trở lại vào xác hàng thịt
Chủ động đặt nhiều câu hỏi phản biện, lý lẽ giảo hoạt->Kẻ thắng thế, buộc được hồn Trương Ba quy phục mình.
-
Giọng điệu
Giận dữ, khinh bỉ, mắng mỏ, đồng thời ngậm ngùi thấm thiá,tuyệt vọng
Khi ngạo nghễ thách thức, khi buồn rầu thì thầm ranh mãnh, an ủi.
Cuộc đối thoại này, có ý nghĩa gì trong việc
thể hiện bi kịch của nhân vật và giúp em
học được điều gì về cuộc sống?
Trương Ba ý thức sâu sắc về tình cảnh trớ trêu, bi hài
của mình:được trả lại cuộc sống nhưng là cuộc sống
đáng hổ thẹn vì phải sống chung với sự dung tục
và bị sự dung tục đồng hóa.
Tác giả cảnh báo: khi phải sống chung với cái dung tục
thì cái dung tục sẽ lấn át, tàn phá những gì trong sạch, cao quý,
tốt đẹp của con người.
b. M�n đối thoại giữa hồn Trương Ba và người thân:
Thảo luận nhóm

Phản ứng
của vợ ra
sao? Nguyên
nhân?

N hóm 3
Nhóm 2
Nhóm 1
Nhóm 4
Trước sự tha hoá và biến đổi
của Trương Ba
Trước phản ứng
của người thân
Tâm trạng
củaTrương Ba
ra sao? Nguyên
nhân?
Phản ứng
của con dâu
ra sao?
Nguyên
nhân?
Phản ứng
của cháu gái
ra sao ?
Nguyên
nhân?
Người thân
Trương ba
MQH
Nguyên nhân
Tâm trạng
Phản ứng
Nguyên nhân
Vợ
Thông cảm và
xót thương
Cháu
gái
Con
dâu
Quyết liệt và dữ dội
Thấu hiểu nhưng đau lòng nhận thấy bố ngày một đổi khác
Nhận thấy sự thay đổi của chồng và đau khổ trước tình cảnh chồng chung
Buồn bã đau khổ muốn chết, bỏ đi định nhường chồng cho cô hàng thịt
Tâm hồn tuổi thơ vốn trong sạch, không chấp nhận sự tầm thường dung tục.
-Vẻ mặt: Thẫn thờ, lặng ngắt như tảng đá.
-Cử chỉ: Tay ôm đầu - Điệu bộ: Run rẩy,
lập cập.
-Giọng điệu: Nhẫn nhục, cầu cứu

=> Vô cùng đau đớn, bế tắc.
Hiểu những gì mình đã, đang và sẽ làm cho người thân là rất tệ hại mặc dù không hề muốn


"Ông bây giờ còn biết đến ai
nữa!"; " Ông đâu còn là ông nữa"; "Tôi sẽ
đi biệt để ông được thảnh thơi với cô hàng thịt"




"Con sợ lắm, bởi con cảm thấy, đau đớn thấy.
mỗi ngày thầy một đổi khác, mất mát dần,
tất cả cứ lệch lạc, nhoà mờ dần đến nỗi có lúc
chính con cũng không nhận ra thầy nữa"

"Ông nội tôi chết rồi nếu ông nội tôi hiện hồn
về ông nội tôi sẽ bóp cổ ông"; "ông chiết cây cam
bàn tay giết lợn của ông làm gãy tiệt cái chồi non,
chân ông to bè như cái xẻng, giẫm lên nát cả cây
sâm quý mới ươm! Ông nội tôi đời nào phũ
phàng như vậy!"
Cuộc đối thoại với người thân đã tác động như thế nào tới Trương Ba?
“ Mày đã thắng thế rồi đấy, cái thân xác không phải
của ta ạ, mày đã tìm được đủ mọi cách để lấn át ta...
nhưng lẽ nào ta lại chịu thua mày, khuất phục mày và tự đánh
mất mình“Chẳng còn cách nào khác!mày nói như thế hả? Nhưng có
thật là không còn cách nào khác ?không cần đến cái đời sống do
mày mang lại!Không cần!
Nỗi đau khổ của người thân và bi kịch của chính mình đã thúc đẩy
Trương ba đến lựa chọn quyết định:’Không cần đến cái đời sống
do mày đem laị. Không cần!”.
c. Màn đối thoại với Đế Thích:
Hãy chỉ ra sự khác nhau trong quan niệm của Trương Ba và Đế Thích về ý nghĩa sự sống?
Quan niệm của Đế Thích
Quan niệm của Trương Ba
Khuyên Trương Ba chấp nhận vì thế giới vốn không toàn vẹn: " Dưới đất, trên trời đều thế cả"
Không chấp nhận cái cảnh phải sống bên trong một đằng bên ngoài một nẻo, muốn được là mình "toàn vẹn"
=> Đế Thích có cái nhìn quan liêu hời hợt về cuộc sống con người nói chung và với Trương Ba nói riêng.
Không thể bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo được...Sống nhờ vào đồ đạc, của cải của người khác đã là điều không nên, đằng này đến cáithân tôi cũng phải sống nhờ anh hàng thịt.Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống nhưng sống như nào thì ông không cần biết!
Con người là một thể thống nhất, hồn và xác phải hài hòa.
Không thể có một tâm hồn thanh cao trong một thể xác
phàm tục, tội lỗi.
Bao nhiêu sự rắc rôi.bà vợ tôi, các con tôi sẽ nghĩ như thế nàokhi chồng
mình, bố mình mang thân một thằng bé lên 10...chẳng bao lâu nữa,
bà nhà tôi, bạn bè cùng lứa tuổi tôi lần lượt nằm xuống,mình tôi sẽ phải
sống suốt những năm tháng dằng dặc.mình tôi giữa đám người hậu sinh.
Những gì chúng thích thì tôi ghét, những gì tôi thích chúng chẳng ưa.
tôi sẽ bơ vơ, lạc lõng hoặc sẽ trở nên thảm hại đáng ghét như kẻ tham lam,
một kẻ lí ra phải chết từ lâu mà vẫn cứ sống, cứ trẻ khỏe, cứ ngang nhiên
hưởng thụ đủ thứ lộc trời!vô lí lắm!Không! Không thểsống với bất cứ giá
nào được...Sống như thế này còn khổ hơn là chết.
Thể hiện vẻ đẹp tâm hồn con người trong cuộc đấu tranh chống lại cái
dung tục, giả tạo để bảo vệ quyền được sống toàn vẹn, hợp với lẽ tự
nhiên cùng khát vọng hoàn thiện nhân cách.
d. Màn kết:
Nêu ý nghĩa của hình ảnh
màu xanh lá vườn
và lời nói của mọi người?
Hồn Trương Ba hoá thân vào các sự vật thân thương, tồn tại vĩnh viễn bên cạnh những người thân yêu của mình
*ý nghĩa
- Cuộc sống tuần hoàn theo quy luật của muôn đời
- Sự bất tử của linh hồn trong sự sống và trong lòng mọi người.
d. Màn kết:
Lời Trương Ba:
- Tôi vẫn ở liền ngay bên bà đây, ngay trên bậc cửa nhà ta, trong ánh lửa bà nấu cơm, cầu ao bà vo gạo, trong cái cơi bà đựng trầu, con dao bà giẫy cỏ.
- Không phải mượn thân ai cả, tôi vẫn ở đây, trong vườn cây nhà ta, trong những điều tốt lành của cuộc đời, trong mỗi trái cây cái Gái nâng niu.
Lời của cái Gái
- Cho nó mọc thành cây mới. Ông nội tớ bảo vậy. Những cây sẽ nối nhau mà lớn khôn. Mãi mãi.
Em có nhận xét gì
về ngôn ngữ của nhân vật
=> Ngôn ngữ nhân vật nhẹ nhàng, sâu lắng giàu chất trữ tình, đằm thắm bay bổng.
Màn kết với chất thơ sâu lắng đã đem lại âm hưởng thanh thoát cho một bi kịch lạc quan đồng thời truyền đi thông điệp về sự chiến thắng của cái Thiện, cái Đẹp và của sự sống đích thực.
Nội dung
Bi kịch của con người khi bị đặt vào nghịch cảnh: Phải sống nhờ, sống vay mượn, sống tạm bợ và trái với tự nhiên khiến tâm hồn nhân hậu, thanh cao bị nhiễm độc và tha hoá bởi sự lấn át của thể xác thô lỗ, phàm tục.
III. TỔNG KẾT:
Vẻ đẹp tâm hồn của những người lao động trong cuộc đấu tranh chống lại sự giả tạo và dung tục, bảo vệ quyền được sống đích thực cùng khát vọng hoàn thiện nhân cách.
Nghệ thuật:
(đặc sắc trên nhiều phương diện)
Sự sáng tạo từ dân gian; việc sử dụng ngôn ngữ kịch…

Sự phê phán mạnh mẽ, quyết liệt và chất trữ tình đằm thắm, bay bổng
Sự kết hợp giữa tính hiện đại và các giá trị truyền thống
III. TỔNG KẾT:
III. Ghi nhớ
Qua đoạn trích, Lưu Quang Vũ muốn gửi tới người đọc thông điệp: Được sống làm người quý giá thật, nhưng được sống đúng là mình, sống trọn vẹn những giá trị mình vốn có và theo đuổi còn quý giá hơn. Sự sống chỉ thực sự có ý nghĩa khi con người luôn biết đấu tranh với nghịch cảnh, với chính bản thân, chống lại sự dung tục để hoàn thiện nhân cách.
IV. LUYỆN TẬP:
Gợi ý cách giải:
Hai hình tượng hồn Trương Ba và xác hàng thịt ở đây mang ý nghĩa ẩn dụ. Một bên đại diện cho sự trong sạch, nhân hậu và khát vọng sống thanh cao, xứng đáng với danh nghĩa con người và một bên là sự tầm thường dung tục. Cả hai tồn tại trong cùng một con người. Điều đáng trân trọng là con người luôn biết đấu trang chống lại sự dung tục để hoàn thiện nhân cách.
Bài học:
Cần phải ý thức sâu sắc giá trị sự sống: sống đúng là mình, trọn vẹn với giá trị mình vốn có và luôn tự mình đấu tranh với những nghịch cảnh để hoàn thiện nhân cách và vươn tới những giá trị tinh thần cao quý.