Tuần 29. Hồn Trương Ba, da hàng thịt

HỒN TRƯƠNG BA DA HÀNG THỊT
(Trích)
Lưu Quang Vũ
I. TÌM HIỂU CHUNG:
Lưu Quang Vũ (1948 - 1988), sinh tại Phú Thọ, quê gốc ở Đà Nẵng.
Là một nghệ sĩ đa tài: làm thơ, viết văn vẽ tranh, sáng tác kịch → Ở thể loại nào cũng để lại dấu ấn.
Kịch là đóng góp đặc sắc nhất của Lưu Quang Vũ, với những vở kịch gây chấn động dư luận “Lời nói dối cuối cùng”, “Lời thề thứ 9”, “Tôi và chúng ta”…
1. Tác giả:
“Kịch của Lưu Quang Vũ không những đem hơi thở tươi rói của xã hội
vào từng phân cảnh mà người xem còn tìm ra ở đấy chất sáng tạo
đương đại trên từng vai diễn cũng như trong cách dàn dựng sân khấu.”
I. TÌM HIỂU CHUNG:
Lưu Quang Vũ không chỉ trở thành một hiện tượng đặc biệt của sân khấu kịch trường những năm 80 của thế kỉ XX mà còn được coi là nhà soạn kịch tài năng nhất của nền văn học nghệ thuật Việt Nam hiện đại.
1. Tác giả:
Gia đình Lưu Quang Vũ – Xuân Quỳnh ( ảnh chụp năm 1975)
Gia đình Lưu Quang Vũ – Xuân Quỳnh
Ngày 29-8-1988, Lưu Quang Vũ, Xuân Quỳnh và con trai
Lưu Quỳnh Thơ đã mất trong một tai nạn giao thông.
I. TÌM HIỂU CHUNG:
2. Vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt:
a, Nguồn gốc và sự sáng tạo của Lưu Quang Vũ:
Vở kịch được viết năm 1981, đến 1984 mới được công diễn.
Nguồn gốc: dựa trên cốt truyện dân gian.
Phần sáng tạo: Lưu Quang Vũ đã xây dựng thành một vở kịch hiện đại và đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ có ý nghĩa tư tưởng, triết lí nhân văn sâu sắc.
b. Tãm t¾t néi dung vë kÞch: gåm 7 c¶nh
Trương Ba b¾t ®Çu thay ®æi t©m tÝnh khiÕn
mäi người trong gia ®×nh, b¹n bÌ, xa l¸nh
ch¸n ghÐt, b¶n th©n v« cïng ®au khæ.
QuyÕt ®Þnh gi¶i tho¸t chÊp nhËn c¸i chÕt,
hồn Trương Ba nhập vào màu xanh cây cỏ.

Đế Thích kết thân với
Trương Ba- một cao cờ
dưới hạ giới. Trương Ba
đột ngột qua đời.



Trờn thiờn dỡnh Nam T�o
l�m vi?c c?u th? g?ch
nh?m tờn ngu?i ch?t l�
Truong Ba.


Bị thể xác xui khiến,
Trương Ba định xuôi theo
ở lại với vợ hàng thịt.
Lý trưởng sách nhiễu.
Trương Ba phải ở nhà xác
hàng thịt đến đêm mới được
về.
Xác hàng thịt đòi về nhà
Trương Ba, mọi người ngỡ
ngàng xong đành chấp nhận
7
6
5
4
3
2
1
Nam Tào sửa sai bằng
cách cho hồn Trương Ba
nhập vào xác hàng thịt.
Thắt nút
Phát triển
mở nút
Cao trào
I. TÌM HIỂU CHUNG:
3. Đoạn trích:
a, Vị trí:
Trích từ cảnh 7 và đoạn kết của vở kịch.
b, Diễn biến của hành động kịch:
Thuộc phần cao trào và mở nút
Bố cục
Màn đối thoại giữa
hồn Trương Ba và xác hàng thịt
Màn đối thoại giữa
hồn Trương Ba và người thân
Màn đối thoại giữa
hồn Trương Ba và Đế Thích
Màn kết
II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN:
1. Tình huống kịch:
- Sau mấy tháng sống trong tình trạng “bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo”, hồn Trương Ba đã gặp bao sự rắc rối, éo le, đau khổ, tự thấy chán ghét chính mình.
Hồn Trương Ba độc thoại:
+ Hành động: ngồi ôm đầu, vụt đứng dậy → khổ sở, bức bối.
+ Lời độc thoại “Không! Không! Tôi không muốn sống như thế này mãi!...”
→ Câu cảm thán ngắn, dồn dập.
→ Thái độ rất cương quyết, hồn Trương Ba muốn thoát khỏi tình cảnh thực tại của mình.
Hồn Trương Ba
tự nhận thấy không
thể sống “hồn này
xác nọ”
Mọi người trong gia
đình xa lánh-> Hồn
Trương Ba tuyệt vọng
Hồn và Xác đối thoại
-> Hồn đau khổ, bế tắc
Hồn Trương Ba gặp gỡ
Đế Thích-> Đấu tranh để
lựa chọn cách sống.
- Nghệ thuật tạo xung đột kịch:
liên hoàn và tăng cấp
II. ĐỌC HIỂU VĂN BẢN
2. Xung đột kịch đẩy lên cao trào:
Màn đối thoại
giữa Hồn và Xác
Màn đối thoại
với người thân
HỒN TRƯƠNG BA
a. Màn đối thoại giữa hồn Truong Ba và xác hàng thịt
Cử chỉ
Xung
hô
Mục
đích
Vị thế
Nhận xét cuộc đối thoại của hồn
và xác ở các phuong diện
Giọng
điệu
Các phuong diện
Hồn Truong Ba
Xác hàng thịt
Cử ch?, nột m?t
Ta - M�y
->Khinh bỉ, xem thường

Vị thế
Bị dồn vào thế bị động-> Tạm thời thua cuộc, trở lại vào xác hàng thịt
Nắm thế chủ động -> Tạm thời thắng thế, buộc đu?c hồn Trưong Ba quy phục mình.
Mục đích
Phủ định sự lệ thuộc của linh hồn vào xác thịt.
Khẳng định linh hồn luôn trong sáng
Bịt tai lại; Nhu tuy?t v?ng
->Uất ức, tức giận, bất lực
Phủ định sự trong sáng, cao đẹp của linh hồn.
Khẳng định thể xác có sức mạnh ghê gớm, có khả năng điều khiển, làm át đi linh hồn cao khiết.
Lắc đầu; Bu?n r?u; Thỡ th?m; An ?i.
-> Tỏ vẻ thuương hại
Xưng hô
Tụi - ễng
->Ngang hàng, thách thức
Giọng điệu
Giận dữ, khinh bỉ, mắng mỏ, ngậm ngùi thấm thớa -> kháng cự yếu ớt, đuối lý, tuyệt vọng.
Khi ngạo nghễ thách thức, khi buồn rầu, thì thầm, ranh mãnh, an ủi->đặt nhiều câu hỏi phản biện, lý lẽ giảo hoạt.
II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN:
1. Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác anh hàng thịt:
- Ý nghĩa của màn đối thoại:
+ Trương Ba được trả lại cuộc sống nhưng lại là một cuộc sống đáng hổ thẹn vì phải sống chung với sự dung tục và bị sự dung tục đồng hoá.
+ Tác giả cảnh báo: khi con người phải sống trong dung tục thì tất yếu sẽ bị dung tục lấn át và sẽ tàn phá những gì trong sạch, đẹp đẽ, cao quý trong con người.
Qua mối xung đột giữa Hồn và Xác, tác giả muốn gửi gắm tới chúng ta bức thông điệp gì?
“Tác giả đưa vào vở kịch xung đột giữa linh hồn và thể xác ở con người để gửi gắm vào đây một thông điệp mang tư tưởng triết học về quan niệm sống: Quan tâm đến con người là phải quan tâm cả mặt thể xác lẫn tâm hồn. Con người lại không chỉ sống với những nhu cầu bản năng, mà phải tự đấu tranh với bản thân để có được một cuộc sống cao cả, có ý nghĩa. Đây là một cuộc đấu tranh vô cùng phức tạp khó khăn”.
( TS. Hoàng Hữu Bội)
Trong cuộc sống mỗi con người luôn phải
nỗ lực hoàn thiện nhân cách
b. M�n đối thoại giữa hồn Trưong Ba và nguời thân:
Th?o lu?n nhúm

Phản ứng
của vợ ra
sao? Nguyên
nhân?

Trước sự tha hoá và biến đổi
của Hồn Trương Ba
Trước phản ứng
của người thân
Tâm trạng
của Trương Ba
ra sao? Nguyên
nhân?
Phản ứng
của con dâu
ra sao?
Nguyên
nhân?
Phản ứng
của cháu gái
ra sao ?
Nguyên
nhân?
Nhóm 1
Nhóm 2
Nhóm 3
Nhóm 4
* Diễn biến cuộc đối thoại
Người thân
Hồn Trương ba
MQH
Nguyên nhân
Tâm trạng
Phản ứng
Nguyên nhân
Vợ
Thông cảm và
xót thương
Cháu
gái
Con
dâu
Quyết liệt và dữ dội
Thấu hiểu nhung đau lòng nhận thấy bố ngày một đổi khác
Nhận thấy sự thay đổi của chồng và không muốn sống cảnh chồng chung
Buồn bã đau khổ,muốn bỏ đi, định nhuường chồng cho cô hàng thịt
Tâm hồn tuổi thơ vốn trong sạch, không chấp nhận sự tầm thưuờng dung tục.
-Vẻ mặt: Thẫn thờ, lặng ngắt nhuư tảng đá.
-Cử chỉ: Tay ôm đầu - Điệu bộ: Run rẩy,
lập cập.
-Giọng điệu: Nhẫn nhục, cầu cứu

=> Vô cùng đau đớn, bế tắc.
Hiểu những gì mình đã,
đang và sẽ làm cho nguười thân là rất tệ hại mặc dù không hề muốn


"Ông bây giờ còn biết đến ai nữa!";
" Ông đâu còn là ông nữa";
"Tôi sẽ đi biệt để ông được thảnh thơi với cô hàng thịt"




"Con sợ lắm, bởi con cảm thấy, đau đớn thấy.
mỗi ngày thầy một đổi khác, mất mát dần,
tất cả cứ lệch lạc, nhoà mờ dần đến nỗi có lúc
chính con cũng không nhận ra thầy nữa"

"Ông nội tôi chết rồi nếu ông nội tôi hiện hồn
về ông nội tôi sẽ bóp cổ ông"; "ông chiết cây cam
bàn tay giết lợn của ông làm gãy tiệt cái chồi non,
chân ông to bè nhu cái xẻng, giẫm lên nát cả cây
sâm quý mới uơm! Ông nội tôi đời nào phũ
phàng nhu vậy!"
"Nhung lẽ nào ta lại chịu thua mày, khuất phục mày và tự đánh mất mình? Nhung có thật là không còn cách nào khác?"
- Nh?ng cõu h?i mang tớnh t? v?n-> Bộc lộ sự day dứt nội tâm, đấu tranh với chính mình.
"Không cần cái đời sống do mày mang lại! Không cần!"
- Quy?t d?nh d?t khoỏt-> Không chung sống với thể xác dung tục của hàng thịt.

*Lời độc thoại nội tâm của Hån Trương Ba
So s¸nh t©m tr¹ng, th¸i ®é cña HånTr­¬ng Ba ë mµn ®èi tho¹i víi xác hµng thÞt và với người thân
Màn đối thoại
với xác hàng thịt:
Tuyệt vọng,
Bất lực cam chịu.
Chấp nhận chung
sống với xác
thịt dung tục



Màn đối thoại
Với nguời thân:
Vô cùng đau đớn
song kiên quyết,
dứt khoát không
sống chung
với xác thịt
dung tục


§Ønh ®iÓm cña xung ®ét nh©n vËt kh«ng tho¶ hiÖp mµ ®Êu tranh m¹nh mÏ quyÕt liÖt
-> Vẻ đẹp tâm hồn cao quý của nguời lao động trong cuộc đấu tranh với cái dung tục tự hoàn thiện nhân cách
II. ĐỌC HIỂU VĂN BẢN
3. Xung đột kịch được giải quyết:
Màn đối thoại
với Đế Thích
Màn kết
HỒN TRƯƠNG BA
3. Xung d?t du?c gi?i quy?t:
a. Màn đối thoại với Đế Thích:
Hãy chỉ ra sự khác nhau trong quan niệm của Trương Ba và Đế Thích về ý nghĩa sự sống?
Quan niệm của Đế Thích
Quan niệm của Hồn
Khuyên Truơng Ba chấp nhận vì thế giới vốn không toàn vẹn: Duới đất, trên trời đều thế cả.
Không chấp nhận cái cảnh phải sống bên trong một đằng bên ngoài một nẻo, muốn đuợc là mình toàn vẹn.
=> Đế Thích có cái nhìn quan liêu hời hợt về cuộc sống con nguời nói chung và với Hồn Truơng Ba nói riêng.
Hồn Trương Ba trách Đế Thích, ngưuời đem lại cho mình sự sống ``Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống còn sống nhuư thế nào thì ông chẳng cần biết" có đúng không?
->Lòng tốt hời hợt thì chẳng đem lại điều gì thực sự có ý nghĩa cho ai mà sự vô tâm còn tệ hại hơn, nó đẩy nguười khác vào nghịch cảnh, vào bi kịch
Đế Thích định cho hồn
Truương Ba nhập vào cu Tị, Truương Ba đã từ chối. Vì sao?
->Khát vọng mãnh liệt của con nguười trong cuộc đấu tranh quyết liệt chống lại sự dung tục, giả tạo để bảo vệ quyền đuược sống toàn vẹn hợp với lẽ tự nhiên cùng sự hoàn thiện nhân cách.
Hồn Truong Ba cuong quy?t t? ch?i, khụng ch?p nh?n cỏi c?nh s?ng gi? t?o, m� theo ụng ch? cú l?i cho dỏm ch?c s?c, khụng ch?p nh?n c?nh cu?c s?ng m� theo ụng cũn " kh? hon l� ch?t"
b. Màn kết:
Nêu ý nghĩa của hình ảnh
màu xanh lá vưuờn
và lời nói của mọi người?
Hồn Trương Ba hoá thân vào các sự vật thân thương, tồn tại vĩnh viễn bên cạnh những người thân yêu của mình
*ý nghĩa
- Cuộc sống tuần hoàn theo quy luật của muôn đời
- Sự bất tử của linh hồn trong sự sống và trong lòng mọi nguời.
b. Màn kết:
Lời Hồn Trương Ba:
- Tôi vẫn ở liền ngay bên bà đây, ngay trên bậc cửa nhà ta, trong ánh lửa bà nấu cơm, cầu ao bà vo gạo, trong cái cơi bà đựng trầu, con dao bà giẫy cỏ.
- Không phải muượn thân ai cả, tôi vẫn ở đây, trong vuườn cây nhà ta, trong những điều tốt lành của cuộc đời, trong mỗi trái cây cái Gái nâng niu.
Lời của cái Gái
- Cho nó mọc thành cây mới. Ông nội tớ bảo vậy. Những cây sẽ nối nhau mà lớn khôn. Mãi mãi.
Em có nhận xét gì
về ngôn ngữ của nhân vật
=> Ngôn ngữ nhân vật nhẹ nhàng, sâu lắng giàu chất trữ tình, đằm thắm bay bổng.
Màn kết với chất thơ sâu lắng đã đem lại âm hưởng thanh thoát cho một bi kịch lạc quan đồng thời truyền đi thông điệp về sự chiến thắng của cái Thiện, cái Đẹp và của sự sống đích thực.
TS.Nguy?n Ki?u Tõm
* N?i dung :
Ghi nh? ( SGK- 154 )
III. TỔNG KẾT:
Qua đoạn trích và vở kịch, tác giả muốn khẳng định:
- Được sống làm người quý giá thật, nhưng được sống đúng là mình, sống trọn vẹn, hài hoà giữa thể xác và tâm hồn còn quý hơn.
- Con người phải luôn luôn đấu tranh với nghịch cảnh, chống lại sự tầm thường, dung tục để hoàn thiện nhân cách.
Tóm tắt sơ đồ
Màn đối thoại
giữa Hồn và Xác
Màn đối thoại
với người thân
Màn đối thoại
với Đế Thích
Màn kết
HỒN TRƯƠNG BA
* Nghệ thuật:
(đặc sắc trên nhiều phương diện)
Sự sáng tạo từ dân gian; Ngôn ngữ kịch linh ho¹t
Sức phê phán mạnh mẽ, quyết liệt và chất trữ tình đằm thắm, bay bổng
Sự kết hợp giữa tính hiện đại và truyền thống
* N?i dung :
Ghi nh? ( SGK- 154 )
III. TỔNG KẾT:
IV. LUYỆN TẬP: Chọn phương án đúng
c.Cần phải ý thức sâu sắc giá trị sự sống: sống đúng là mình, trọn vẹn với giá trị mình vốn có và luôn tự mình đấu tranh với những nghịch cảnh để hoàn thiện nhân cách và vươn tới những giá trị tinh thần cao quý.
b.Cần phải ý thức sâu sắc giá trị ph?n h?n : Vỡ ph?n h?n s? giỳp con ngu?i s?ng thanh cao, trong sỏng, d?p d? v� chi?n th?ng t?t c? nh?ng ngh?ch c?nh ộo le c?a cu?c s?ng.
a.Cần phải ý thức sâu sắc giá trị ph?n xỏc : Vỡ ph?n xỏc s? giỳp con ngu?i t?n t?i, d? hu?ng th? t?t c? nh?ng giỏ tr? c?a cu?c d?i ban t?ng cho con ngu?i.
Một trong những bài học mà chúng ta rút ra qua đoạn trích Hồn Trương Ba da hàng thịt là: