Tuần 29. Hồn Trương Ba, da hàng thịt

Tiết 82
(Trích)
Lưu Quang Vũ
Hồn Trương Ba, Da hàng thịt
I Tìm hiểu chung
1 tác giả
Nêu hiểu biết của em về tác giả?
- Lưu Quang Vũ (1948 – 1988), sinh tại Phú Thọ, quê gốc ở Đà Nẵng. Sinh ra trong gia đình trí thức, cha là nhà viết kịch Lưu Quang Thuận

Từ 1965 - 1970 vào bộ đội
Từ 1970 - 1978 xuất ngũ, làm nhiều
nghề để mưu sinh.
Từ 1978 - 1988 biên tập viên tạp chí
sân khấu, bắt đầu viết kịch nói.
Ngày 29/8/1988, Lưu Quang Vũ, XuânQuỳnh và con trai đã mất trong một tai nạn giao thông.
Là một nghệ sĩ đa tài: làm thơ, viết văn vẽ tranh, sáng tác kịch → Ở thể loại nào cũng để lại dấu ấn.
- Ông chỉ thực sự được biết đến từ những năm 80 – khi ông chuyển hẳn sang lĩnh vực sân khấu với nhiều vở kịch nổi tiếng và gây được những tiếng vang lớn trong dư luận :
+ Sống mãi tuổi 17
+ Nàng Xi-ta
+ Lời thề thứ 9
+ Tôi và chúng ta…
+ Hồn Trương Ba, da hàng thịt,…
2 Tác phẩm
- Nội dung : Phản ánh cuộc sống bằng việc khám phá, phát hiện những mâu thuẫn, xung đột trong đời sống, rồi biểu hiện qua hành động, ngôn ngữ của các vai diễn, trong các cảnh, các lớp tiêu biểu...
a. Thể loại: kịch
- Ngôn ngữ : chủ yếu là những lời thoại, thể hiện tính cách và hành động của nhân vật, gián tiếp bộc lộ quan điểm của nhà văn.

- Quá trình vận động : gồm 4 giai đoạn
Thắt nútPhát triểnCao tràoMở nút
Tác phẩm sáng tác vào thời gian nào?
b. Hoàn cảnh sáng tác
- Sáng tác năm 1981, đến năm 1984 mới ra mắt công chúng.
Công cuộc đổi mới của Đảng phát động nhằm giải phóng sức sản xuất , phát huy mọi tiềm năng sáng tạo của nhân dân trong đó có người cầm bút.Số phận cá nhân, con người cá nhân, vấn đề tiêu cực cần được khám phá.
 Cái mới bắt đầu manh nha, cái cũ vẫn còn tồn tại trong mọi lĩnh vực kể cả văn học nghệ thuật
- Vở kịch mượn cốt truyện dân gian cùng tên, tiếp tục phát triển và đầy ý nghĩa
Mục đích: Phê phán biểu hiện tiêu cực của lối sống lúc bấy giờ :
- Chạy theo những ham muốn tầm thường về vật chất chỉ muốn hưởng thụ để trở nên phàm phu, thô thiển.
- Cuộc sống chỉ chú tâm tới đời sống vật chất , không phấn đấu cho hạnh phúc vẹn toàn.
- Tình trạng con người sống giả không thực với bản thân mình
 Cuộc sống con người chỉ thực sự hạnh phúc, chỉ có gía trị khi được sống đúng mình, được sống tự nhiên trong một thể thống nhất
Đoạn trích nằm ở vị trí nào của tác phẩm?
Đoạn trích:Từ cảnh VII và đoạn kết của vở kịch. Đúng vào lúc xung đột trung tâm của vở kịch lên đến đỉnh điểm.
* Đánh giá
- Vở Kịch đã đạt huy chương vàng tại Hội diễn sân khấu toàn quốc năm 1990
Là vở kịch nói đầu tiên mang ra nước ngoài công diễn ở nhiều nước: Anh,Mĩ,Nga, ... và đã được dựng thành phim
Là một trong những vở kịch gây được nhiều tiếng vang nhất của Lưu Quang Vũ.
- Đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ,có ý nghĩa triết lí và nhân văn sâu sắc.
Tác phẩm có sức hấp dẫn, thu hút mạnh mẽ đối với khán giả và được công diễn nhiều lần trên các sân khấu trong và ngoài nước
C, đọc*
Trương Ba bắt đầu thay đổi tâm tính khiến
mọi người trong gia đình, bạn bè, xa lánh
chán ghét, bản thân vô cùng đau khổ.
Quyết định giải thoát chấp nhận cái chết,
hồn Trương Ba nhập vào màu xanh cây cỏ.
Do Nam Tào cẩu thả
nên đã gạch nhầm tên
người chết là Trương Ba



Trương Ba - một cao cờ
dưới hạ giới đã kết thân
với Đế Thích –người đánh
cờ rất giỏi trên thiên đình


Bị thể xác xui khiến,
Trương ba định xuôi theo
ở lại với vợ hàng thịt
Lý trưởng sách nhiễu.
Trương Ba phải ở nhà hàng
thịt đến đêm mới được
về nhà
Xác hàng thịt đòi về nhà
Trương Ba. Mọi người
ngỡ ngàng song đành
phải chấp nhận
Nam Tào sửa sai bằng
cách cho hồn Trương Ba
nhập vào xác hàng thịt
để sống lại
thắt nút
phát triển
cao trào
mở nút
d. Tóm Tắt

Đoạn trích chia làm mấy phần?
Bố cục
Màn đối thoại giữa
hồn Trương
Ba và
xác hàng thịt
Màn đối thoại giữa
hồn Trương Ba và người thân
Màn đối thoại giữa
hồn Trương Ba và Đế Thích
Màn kết

Hồn Trương Ba , da hàng thịt
- Tâm hồn
- Thanh cao
- Thể xác
- Phàm tục
 Tình cảnh trớ trêu, mâu thuẫn,đau khổ của nhân vật Trương Ba
 Đặt ra vấn đề: con người phải được sống là mình với những phẩm chất tốt đẹp, sống trong sự hài hòa giữa thể xác và tâm hồn.
Ý nghĩa nhan đề vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt của Lưu Quang Vũ
II Đọc – hiểu văn bản
* Tình huống:
Trương
Ba
Trú nhờ thể
các dung tục
của hàng thịt
Nhân hậu, trong
sạch, ngay thẳng
Thú vui tao nhã, trí
tuệ, chơi cờ với
nước đi khoáng hoạt
Thô lỗ, phũ phàng
Uống rượu nhiều,
ham bán thịt, không
mặn mà với chơi cờ
Trương Ba ý thức được điều đó
nhưng không thể giải quyết

Bức xúc vì phải sống nhờ trong thân xác người hàng thịt, hồn Trương Ba đòi thoát ra khỏi vỏ bọc của mình, Trương Ba quyết định trả lại xác hàng thịt và chấp nhận cái chết. Đó là nguyên nhân của cuộc đối thoại gay gắt, quyết liệt giữa hồn và xác. Hồn Trương Ba đòi thoát ra khỏi xác anh hàng thịt " kềnh càng thô lỗ" và muốn có "hình thù riêng", chỗ ở riêng.
1. Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt
Thảo luận
Phủ định sự lệ thuộc của linh hồn vào xác thịt, coi xác thịt chỉ là cái vỏ bề ngoài, không có ý nghĩa. Khẳng định linh hồn vẫn có đời sống riêng : nguyên vẹn, trong sạch, thẳng thắn.
Khẳng định sự âm u, đui mù của thể xác có sức mạnh ghê gớm, có khả năng điều khiển, làm át đi linh hồn cao khiết, dồn hồn Tr.Ba vào thế đuối lí, phải thỏa hiệp, quy phục.
Ôm đầu, đứng vụt dậy, nhìn chân tay, thân thể, bịt tai lại  Uất ức, tức giận, bất lực.
Lắc đầu  Tỏ vẻ thương hại.
Mày – ta  Khinh bỉ, xem thường.
Ông – tôi  Ngang hàng, thách thức.
Giận dữ, khinh bỉ, mắng mỏ, ngậm ngùi, thấm thía, tuyệt vọng.
Khi ngạo nghễ thách thức, khi buồn rầu thì thầm ranh mãnh, an ủi.
Bị động, kháng cự yếu ớt, đuối lí  thua cuộc, chấp nhận trở lại xác hàng thịt.
Đặt nhiều câu hỏi phản biện  thắng thế, buộc được hồn T.Ba quy phục.
- “ Mày không có tiếng nói,mà chỉ là xác thịt âm u đui mù …Mày chỉ là cái vỏ bề ngoài,không có ý nghĩa gì hết,không có tư tưởng,không có cảm xúc… ”
- “ …Ta vẫn có một đời sống riêng : nguyên
vẹn,trong sạch,thẳng thắn!.. ”
- “ ..ta bắt đầu sợ mi,ta chỉ muốn rời xa mi tức khắc.. ”
- Đó là : “ Khi ông đứng bên cạnh vợ tôi,tay chân rung rẩy,hơi thở nóng nực,cổ nghẹn lại ….Đêm đó suýt nữa thì … ”
Đó là cảm giác “ xao xuyến ” trước những món ăn: “ tiết canh,cổ hủ … ”
- Đó là cái lần ông tát thằng con “ toé máu mồm máu mũi ”
- Trong khi rất muốn tách ra khỏi thân xác kềnh càng, thô lỗ của anh hàng thịt thì xác lại cứ muốn tồn tại mãi tình trạng này .
 Với sự giễu cợt của xác, hồn càng đau khổ và bế tắc.
Nhận xét
Hồn cao khiết nhưng vô dụng, xác đui mù nhưng có sức mạnh ghê gớm + lí lẽ ti tiện nhưng hết sức thực tế
 Khiến hồn không có cơ sở bác bỏ. Sự chống đối ngày càng yếu dần và phải đầu hàng trong tuyệt vọng.
Sau cuộc đối thoại với xác hàng thịt , hồn Trương Ba có sự chuyển biến như thế nào?(hành động, suy nghĩ)
Sự chuyển biến
Trong cuộc đối thoại này, hồn từ chỗ căm ghét xác, muốn đấu tranh vứt bỏ hình hài gớm ghiếc không phải của mình, rồi sau đó hồn bị xác tìm mọi lí lẽ thuyết phục. Còn xác biết rất rõ vị thế của mình nên đã "lái" hồn đi theo nhu cầu của mình.
 Xác đã chứng tỏ được sự ảnh hưởng to lớn của nó đối với sự tồn tại của linh hồn bé nhỏ kia.
Mâu thuẫn kịch lúc này lắng xuống, những ngộ nhận của hồn về việc sau bao nhiêu bất hoà xảy ra trong cuộc sống là do xác gây nên tạm thời được giải quyết, hồn đành chấp nhận trở về trú ngụ trong thân xác cũ.
=> Hồn và xác là hai yếu tố không thể thiếu của con người. Không thể tồn tại hồn mà không có xác cũng không thể vì thế mà bắt hồn phải sống trong thân xác của người khác.
Ý nghĩa của cuộc đối thoại?
Ý nghĩa
Là ẩn dụ về cuộc đấu tranh giữa tâm hồn và thể xác trong một con người.Thể xác của con người có tiếng nói riêng của nó, đó là tiếng nói của bản năng và có tác dụng mạnh vào tâm hồn.
 Linh hồn phải luôn luôn đấu tranh để vượt lên những đòi hỏi không chính đáng của thể xác.
Hồi chuông cảnh báo : khi con người sống chung với dung tục, sẽ bị dung tục lấn át, thắng thế, ngự trị, tàn phá những gì tốt đẹp, cao quý trong con người
 Đấu tranh
Do đâu hồn bị tha hóa
Nguyên nhân tha hóa
+ Sống trong thân xác hàng thịt
+ Bị những ham muốn về vật chất lấn át
Biểu hiện
Trước:
Hiền lành nho nhã
Dạy con bằng lí lẽ
Đánh cờ để giải trí
Sau khi trú ngụ xác hàng thịt:
Thô phàm vụng về
Sau: Đánh tát con
Bao biện: là con người phải thay đổi
Kết thân với phú hào
Đánh cờ chỉ để thắng
Người thân xa lánh
- Quan hệ giữa bên ngoài và bên trong: Thường là quan hệ thống nhất – cái bên ngoài là biểu hiện cụ thể của cái bên trong và ngược lại, cái bên ngoài cũng được cái bên trong quy định, chi phối.

- Bên ngoài một đằng, bên trong một nẻo: Không có sự hài hòa, thống nhất của bên ngoài và bên trong, tức là lời nói, việc làm không thống nhất với suy nghĩ, tình cảm, nhận thức. Sự không thống nhất này khiến con người rơi vào tình trạng sống giả tạo, trở nên lệch lạc, mất thăng bằng. Dù ở trường hợp nào cũng đều là bi kịch.
Trong đoạn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt, tác giả muốn gửi gắm một thông điệp giàu giá trị triết lí:
Sống phải là chính mình, không thể sống thay người khác. Mỗi người có một nhu cầu, ham muốn riêng, không thể bắt con người theo những điều giả dối. Sự sống chỉ có ý nghĩa khi con người có sự hài hoà giữa đời sống thể xác và đời sống tinh thần. Để sống có ý nghĩa, con người cần biết đấu tranh với cái dung tục, tầm thường, giả dối, vươn lên cái thật, cái đẹp của cuộc đời.
=> Bi kịch đau khổ khi sống cuộc sống không là chính mình
+ Vấn đề đặt ra:
Con người sẽ ra sao -> khi không được là chính mình
Con người có hạnh phúc -> khi sống bằng mọi giá
Con người có giữ được phẩm chất tốt đẹp ->khi sống trong hoàn cảnh dung tục
Nghệ thuật
+ Sác tác từ cốt truyện dân gian
+ Nghệ thuật dựng tình huống độc đáo, xây dựng dẫn dắt tình huống hợp lí, xây dựng độc thoại, đối thoại sinh động, giàu triết lí
IV Luyện tập
Câu 1:
Tại sao Trương Ba lại chết?
A. Trương Ba mắc bệnh mà chết
B. Đế Thích tắc trách, gây nên cái chết TRương Ba
C. Nam Tào, Bắc Đẩu tắc trách, gây nên cái chết TRương Ba
C
2. Văn bản SGK trích từ cảnh nào của vở kịch
A. IV
B. VI
C. VII
D. VIII
C
3. Trước những lí lẽ “ti tiện” của Xác, hồn có thái độ như thế nào?
A. Tức giận
B. Khinh bỉ
C. Rơi vào thế bị động, ngậm ngùi thấm thía nghịch cảnh
D. Tất cả đáp án trên
D
- Giả sử Đế Thích cho Trương Ba được quyền sống trong xác hàng thịt hoặc trong xác Cu Tị và TRương Ba đồng ý. Theo anh (chị), cuộc sống của Trương Ba sau đó sẽ như thế nào?
V. Vận dụng
Viết đoạn văn ngắn (5-7 dòng) nêu cảm nhận của anh chị về câu nói “sống đúng với chính mình, đó là điều tuyệt vời nhất”