Tuần 28. Diễn đạt trong văn nghị luận

1
.
Nhiệt liệt chào mừng
các thầy cô giáo về dự tiết học !
LỚP 12C. TRƯỜNG THPT QUANG TRUNG, TRÀ LĨNH, CAO BẰNG
GIÁO VIÊN THỰC HIỆN: HOÀNG THỊ THU
2
Tiết 84
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN
3
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN

1.Bài tập 1/trang 136 (sgk):
Đọc các ví dụ (1) và (2) trong sgk và trả lời các câu hỏi a, b, c.(trang 137)
Đề tài :Vẻ đẹp tâm hồn Hồ Chí Minh qua một số bài thơ của tập Nhật kí trong tù : Chiều tối; Giải đi sớm; Mới ra tù,tập leo núi.
I. CÁCH SỬ DỤNG TỪ NGỮ TRONG VĂN NGHỊ LUẬN
4
(1) Chúng ta hẳn ai cũng nghe nói về tập thơ Nhật kí trong tù của Hồ Chí Minh. Tập thơ gồm những bài được Bác làm trong lúc nhàn rỗi ở nhà lao cực khổ của bọn Tưởng Giới Thạch. Bác vốn chẳng thích làm thơ: “ Ngâm thơ ta vốn không ham…”. Nhưng trong hoàn cảnh nhà tù khổ sở, tăm tối, tâm hồn tác giả Hồ Chí Minh vẫn mang một vẻ đẹp lung linh. Vẻ đẹp ấy thể hiện rõ trong các bài thơ: Chiều tối; Giải đi sớm; Mới ra tù, tập leo núi.
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN
Cách sử dụng từ ngữ trong văn nghị luận.
1.B�i t?p 1/trang 136 (sgk)

5

(2) Nhắc tới sự nghiệp sáng tác của Hồ Chí Minh, chúng ta không thể không nhắc tới tập Nhật kí trong tù. Tập thơ được viết trong những thời khắc hiếm hoi – được thanh nhàn bất đắc dĩ của Bác giữa chốn lao tù. Thơ không phải là mục đích cao nhất của người chiến sĩ cách mạng, như người đã tự bạch một cách khiêm tốn:
“ Ngâm thơ ta vốn không ham
Nhưng vì trong ngục biết làm chi đây?”
Nhưng những vần thơ vang lên trong cảnh tù đày, “tê tái gông cùm” lại là những vần thơ thép”, “mà vẫn mênh mông bát ngát tình”. Bởi lẽ, với người nghệ sĩ- chiến sĩ ấy, chỉ có thân thế ở trong lao”, còn tinh thần Người vẫn vượt thoát qua chấn song, qua xiềng xích, qua dây trói nhà tù. Chiều tối; Giải đi sớm; Mới ra tù, tập leo núi,…là những thi phẩm tiêu biểu cho tinh thần ấy.
I.Cách sử dụng từ ngữ trong văn nghị luận.
1.B�i t?p 1/trang 136 (sgk):
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN
6
I.Cách sử dụng từ ngữ trong văn nghị luận.
1.B�i t?p 1/trang 136 (sgk):

a. So sỏnh cỏch dựng t? c?a hai vớ d?. Ch? rừ uu di?m
v� nhu?c di?m c?a t?ng cỏch dựng.
b. Ch? rừ nh?ng t? ng? khụng phự h?p
S?a l?i nh?ng t? khụng phự h?p dú.
c. Hóy vi?t m?t do?n van cú n?i dung co b?n tuong t?
nhung dựng m?t s? t? ng? khỏc.

VÍ DỤ (1)
SGK, tr 136
VÍ DỤ (2)
SGK, tr 136
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN
7
I.Cách sử dụng từ ngữ trong văn nghị luận.
1.B�i t?p 1/trang 136 (sgk):
a. So sỏnh hai vớ d?
- Nội dung hai đoạn giống nhau.
- Cách dùng từ hai đoạn khác nhau:

Ví dụ 1

-Chóng ta h¼n ai còng nghe nãi vÒ…
-…trong lóc nhµn rçi r·i…


- B¸c vèn ch¼ng thÝch lµm th¬…


-…vÎ ®Ñp lung linh


- VÎ ®Ñp Êy thÓ hiÖn râ trong những bµi th¬…
Vớ d? 2

-.chúng ta không thể không nhắc tới.
-.trong nh?ng thời khắc hiếm hoi - được thanh nhàn bất đắc dĩ.

-Thơ không phải là mục đích cao nhất của.

-.nh?ng vần thơ vang lên.của nhà tù.

-.là nh?ng thi phẩm tiêu biểu cho tinh thần đó.
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN
8
(1) Chúng ta hẳn ai cũng nghe nói về tập thơ Nhật kí trong tù của Hồ Chí Minh. Tập thơ gồm những bài được Bác làm trong lúc nhàn rỗi ở nhà lao cực khổ của bọn Tưởng Giới Thạch. Bác vốn chẳng thích làm thơ: “ Ngâm thơ ta vốn không ham…”. Nhưng trong hoàn cảnh nhà tù khổ sở, tăm tối, tâm hồn tác giả Hồ Chí Minh vẫn mang một vẻ đẹp lung linh. Vẻ đẹp ấy thể hiện rõ trong các bài thơ: Chiều tối; Giải đi sớm; Mới ra tù, tập leo núi.
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN
Chỳng ta h?n ai cung nghe núi v?

lỳc nh�n r?i ? nh� lao
c?c kh?
chẳng thích làm thơ
vẻ đẹp lung linh
I.Cách sử dụng từ ngữ trong văn nghị luận.
1.B�i t?p 1/trang 136 (sgk):



Ví dụ (1)
SGK, tr 136

Ví dụ (2)
SGK, tr 136

Nhược điểm :
Dùng từ thiếu chính
xác, mang màu sắc
khẩu ngữ
Không phù hợp với
đối tượng văn nghị
luận

Cách diễn đạt chính xác và
thận trọng hơn
- Dùng phép thế từ ngữ để
tránh trùng lặp ý tứ thêm
phong phú : Hồ Chí MinhBác
,Người , người chiến sĩ cách
mạng; người nghệ sĩ ;
- Trích các từ ngữ linh hoạt
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN
I.C¸ch sö dông tõ ng÷ trong v¨n nghÞ luËn.
1.Bài tập 1/trang 136 (sgk):

10

c. Sửa những cụm từ trong ví dụ 1( SGK- tr136)

“Chúng ta hẳn ai cũng nghe nói về”


“lúc nhàn rỗi ở nhà lao cực khổ”

“chẳng thích làm thơ”

“vẻ đẹp lung linh”






-> “Khi nhắc đến sự ngiệp sáng tác văn học của Hồ Chí Minh, không ai là không biết đến tập thơ NKTT…”
-> “những khoảnh khắc thanh nhàn hiếm hoi trong lao tù”

-> “không coi thơ là mục đích của cuộc đời”

-> “vẻ đẹp giản dị”
I.Cách sử dụng từ ngữ trong văn nghị luận.
1.B�i t?p 1/trang 136 (sgk):

DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN

DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN
c) Đoạn văn tham khảo:
Ngâm thơ ta vốn không tham
Nhưng vỡ trong ngục biết làm chi đây?
Đó là tâm niệm của Bác trong những ngày tháng bị đày đoạ chốn lao tù. Chúng ta nói tới sự nghiệp văn học của Bác mà không nhắc đến Nhật kí trong tù - tập thơ ra đời trong hoàn cảnh đặc biệt ấy s? l� m?t sai sút l?n. Tập thơ hiện lên chân dung tinh thần tự hoạ Hồ Chí Minh với vẻ đẹp của một chiến sĩ- thi sĩ, với chất "thép" rắn rỏi và chất tình bát ngát, mênh mông. Mộ, T�o giải, Tân xuân ngục học đăng sơn là ba bài thơ tiêu biểu cho vẻ đẹp ?y.
I.Cách sử dụng từ ngữ trong văn nghị luận.
1.B�i t?p 1/trang 136 (sgk):

12

I.C¸ch sö dông tõ ng÷ trong v¨n nghÞ luËn.
2. Bài 2/ trang 137
Tìm hiểu đoạn trích:
Âý là Huy Cận đó – nhưng một thi sĩ “ thiên nhiên” như chàng thì ở nơi nào chẳng được, ở thời nay cũng như thời xưa; chàng như không ở trong thời gian mà chỉ ở trong không gian; người ta muốn tưởng linh hồn Huy Cận là đám kia, là nỗi hắt hiu trong cõi trời, là hơi gió nhớ thương…
Trong thơ Việt Nam, nghe bay dậy một tiếng địch buồn. Không phải sáo Thiên Thai, không phải điệu ái tình, không phải lời li tao kể chuyện một cái “ tôi”; mà ấy là một bản ngậm ngùi dài: có phải tiếng đìu hiu của khóm trúc, bông lau; có phải niềm than van của bờ sông, bãi cát; có phải mặt trăng một mình đang cảm thương cùng các vì sao?
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN

13
I.Cách sử dụng từ ngữ trong văn nghị luận.
2. B�i 2/ trang 137

a. Các từ ngữ in đậm có tác dụng biểu hiện cảm xúc tinh tế, những rung động sâu sắc về hồn thơ Huy Cận. Đối tượng nghị luận là một tâm hồn thơ mang nỗi "sầu vũ trụ", "buồn thân th?", "sầu vạn kỉ".

DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN
14
I.Cách sử dụng từ ngữ trong văn nghị luận.
2. B�i 2/ trang 137

b. Sắc thái biểu cảm của các từ ngữ in đậm rất phù hợp với đối tượng nghị luận (hồn thơ Huy Cận):
- Người viết gọi Huy Cận là "chàng" vì tác giả Lửa thiêng lúc đó còn rất trẻ (20 tuổi).
- Cỏc t? ng? : linh h?n HC, n?i h?t hiu trong cừi tr?i,hoi giú nh? thuong,m?t ti?ng d?ch bu?n,sỏo Thiờn Thai, di?u ỏi tỡnh, l?i li tao,m?t b?n ng?m ngựi d�i,ti?ng dỡu hiu c?a khúm trỳc, bụng lau, ni?m than van c?a b? sụng, bói cỏt,.->thu?c linh v?c tinh th?n, nột nghia chung :u s?u, l?ng l?, r?t phự h?p v?i tõm tr?ng c?a Huy Cận (rất nhạy cảm với không gian, đặc biệt là không gian vũ trụ vô biên với những gió, mây, trăng, sao...)

DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN
15
I.Cách sử dụng từ ngữ trong văn nghị luận.
3. B�i 3/ trang 138
Ch? ra nh?ng t? ng? dựng khụng phự h?p trong do?n van:
Lưu Quang Vũ là m?t kịch tỏc gia nổi tiếng. Vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt xứng đáng là một ki?t tỏc trong kho tàng văn học nước nhà. Nhà văn đã nêu lên một vấn đề có ý nghĩa sâu sắc: sự tranh chấp giữa linh hồn và thể xác trong quá trình con người sống và hướng tới sự hoàn thiện. Th?c ra, người ta ai mà chẳng phải sống bằng cả linh hồn và thể xác. Linh h?n cú cao khi?t, d?p d? th? n�ocung ch?ng l� gỡ c? khi khụng cú th? xỏc. Anh ch�ngTrương Ba trong vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt cũng th? m� thụi . Trương Ba khụng th? chỉ sống bằng phần hồn. Nhưng phần hồn ấy, vì những trớ trêu, éo le của số phận, lại bị nhập vào xác của tờn hàng thịt. Chẳng qua đó cúng chỉ là một cái xác "âm u, đui mù" nếu không có hồn Trương Ba. Nhưng nó cung không để hồn Trương Ba được yên mà làm hồn phát bệnh vì những đòi hỏi, ham muốn quá quắt c?a nú.

DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN
16
I.Cách sử dụng từ ngữ trong văn nghị luận.
3. B�i 3/ trang 138
Những từ ngữ không phù hợp
- k?ch tỏc gia vĩ đại.
- kiệt tác.
- ngu?i ta ai m� ch?ng
- chẳng là gì cả.
- cũng thế mà thôi
- anh chàng
- tên hàng thịt
- phỏt b?nh
- quỏ qu?t
.
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN
17
I.Cách sử dụng từ ngữ trong văn nghị luận.
3. B�i 3/ trang 138

Nhận xét:
- Từ sáo rỗng,khoa trương: kịch tác gia vĩ đại ; kiệt tác ,…
-Từ không phù hợp đặc điểm p/c văn bản nghị luận : người ta ai mà chẳng, chẳng là gì cả, phát bệnh,…từ ngữ thuộc p/c ngôn ngữ sinh hoạt.



DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN
18
- Những từ ngữ không phù hợp
- k?ch tỏc gia vĩ đại.
- kiệt tác.
- ngu?i ta ai m� ch?ng
- chẳng là gì cả.
- cũng thế mà thôi
- anh chàng
- tên hàng thịt
- phỏt b?nh
quỏ qu?t
.
-Có thể thay thế bằng các từ ngữ
-> nh� vi?t k?ch n?i tiếng
-> tác phẩm hay(v? k?ch cú giỏ tr?)
-> dó l� con ngu?i thỡ ai cung,
-> không là gì.
-> cũng vậy.
-> nhân vật.
-> anh hàng thịt.
->cung khụng th? t?n t?i
-> l? lang( thụ l?, d?c v?ng)
I.Cách sử dụng từ ngữ trong văn nghị luận.
3. B�i 3/ trang 138
Ch?a l?i sai:
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN
19
I.Cách sử dụng từ ngữ trong văn nghị luận.
4. B�i 4/ trang 138

Khi sử dụng từ ngữ trong văn nghị luận cần chú ý :
Lựa chọn từ ngữ chính xác, phù hợp với nội dung cần nghị luận; tránh dùng từ sai lạc phong cách hay từ sáo rỗng, cầu kì.
Kết hợp sử dụng các phép tu từ từ vựng và một số từ ngữ mang tính biểu cảm, gợi hình để bộc lộ cảm xúc phù hợp.
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN

20
II.CÁCH SỬ DỤNG KẾT HỢP CÁC KIỂU CÂU TRONG VĂN NGHỊ LUẬN
1.Bài tập 1/ SGK- trang 138->139
Tìm hiểu các ví dụ (1), (2)
Đề bài: Phân tích nhân vật Trọng Thuỷ trong Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thuỷ.
a.C¸ch sö dông vµ kÕt hîp c¸c kiÓu c©u trong hai ®o¹n v¨n:

-Nét chung : bàn về nhân vật Trọng Thuỷ trong truyền thuyết Truyện An Dương Vương và Mị Châu-Trọng Thuỷ.
21

II.CÁCH SỬ DỤNG KẾT HỢP CÁC KIỂU CÂU TRONG VĂN NGHỊ LUẬN
1.Bài tập 1/ trang 138-139:
a.C¸ch sö dông vµ kÕt hîp c¸c kiÓu c©u trong hai ®o¹n v¨n:
- §o¹n (1) chñ yÕu sö dông kiÓu c©u tường thuËt, cã sù kÕt hîp c©u ng¾n c©u dµi.Cấu tạo giống nhau :đều là câu chủ động có chủ ngữ là “Trọng Thuỷ”.
Hiệu quả: Cách sử dụng này gợi sự đơn điệu, nhàm chán.
- §o¹n (2) sö dông kÕt hîp c¸c kiÓu c©u ®¬n, c©u ghÐp, c©u ng¾n, c©u dµi, c©u hái, c©u c¶m th¸n, sử dụng một số phép tu từ về câu như :chêm xen, liệt kê,…
Hiệu quả: Đoạn văn phong phú và có cảm xúc hơn.

DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN
22
I. Cách sử dụng kết hợp các kiểu câu trong văn nghị luận
1.Bài tập 1/ trang 138-139:

b. Việc sử dụng và kết hợp các kiểu câu khác nhau trong một đoạn văn nghị luận khiến cho việc diễn đạt trở nên linh hoạt, lập luận chặt chẽ, có sự hài hoà giữa lí lẽ và cảm xúc, đồng thời tạo cho đoạn văn có nhạc điệu.
c. Đoạn (2) đã sử dụng biện pháp tu từ cú pháp. Đó là câu hỏi tu từ, lặp cú pháp. Sử dụng các biện pháp tu từ này làm cho đoạn văn diễn đạt khắc sâu hơn về ý, biểu hiện rõ hơn thái độ, tình cảm của người viết, lời văn có nhạc điệu.
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN
23
d. Trong bài văn nghị luận nên sử dụng một số biện pháp tu từ cỳ pháp vì sử dụng như vậy sẽ kết hợp được nhiều kiểu câu khiến cho việc diễn đạt trở nên linh hoạt, phong phú, có sắc thái tình cảm.
Các biện pháp tu từ cú pháp thường được sử dụng trong văn nghị luận: L?p cỳ phỏp, tỏch cõu, cõu h?i tu t?, di?p ng?.
-Lặp cú pháp: "trời thu thì xanh ngắt những mấy từng tre, cây tre thu lại chỉ còn coa một cành trúc, khói phủ thành tầng trên mặt nước, song cửa để mặc ánh trăng vào, hoa năm nay giấu vào hó năm ngoái, tiếng ngỗng vang trong mơ hồ." (Lê Trí Viễn-"Thu ẩm" của Nguyễn Khuyến).
- Câu hỏi tu từ: "Bác nói cùng ai? Hỡi đồng bào cả nước, lời mở đầu bản tuyên ngôn đã chỉ rõ. Nhưng có phải chỉ nói với đồng bào ta không?" (Chế Lan Viên -Trời cao xanh ngắt sáng tuyên ngôn)
- Ngoài ra còn có thể sử dụng biện pháp liệt kờ, chờm xen...
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN
I. Cách sử dụng kết hợp các kiểu câu trong văn nghị luận
1.Bài tập 1/ trang 138-139:

24

I. Cách sử dụng kết hợp các kiểu câu trong văn nghị luận
2. Bài tập 2/trang 139-140:
a/Người viết chủ yếu sử dụng kiểu câu miêu tả với những từ ngữ, hình ảnh giàu hình tượng(bóng mơ, mùa thối đất,xơ xác nước trắng đồng,gió lùa sóng đồng cờn lên, quằn lại,lật thuyền mảng,bó gối ngồi nhìn , se lòng,phấp phới ,hoa cải vàng tháng chạp,mưa dây mưa dợ,trăng rằm sáng như ban ngày , hoa hoè hoa sói ,..
-Tác dụng:gợi những tưởng tượng cụ thể, sinh động về làng quê của nhà thơ Nguyễn Bính, giúp ta hiểu hơn cái “chân quê”trong thơ ông.

DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN
25

b/Giá trị của câu văn “Chỉ nghĩ lại cũng đã se lòng”:
Câu ngắn gọn hơn câu trước và sau nó dồn nén thông tin khẳng định chắc gọn , dứt khoát.
Câu không chủ ngữ khái quát khiến cho tất cả mọi người đọc và nghĩ về cảnh làng quê của Nguyễn Bính mà không chỉ riêng người viết.

DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN

I. Cách sử dụng kết hợp các kiểu câu trong văn nghị luận
2. Bài tập 2/trang 139-140:
26



I. Cách sử dụng kết hợp các kiểu câu trong văn nghị luận
3.Bài tập 3/trang 140:
Phát hiện, phân tích và sửa chữa lỗi về việc sử dụng kết hợp các kiểu câu trong đoạn văn :
Cả 2 đoạn văn đều mắc lỗi sử dụng 1 mô hình câu cho cả đoạn ->gây cảm giác nặng nề, đơn điệu, buồn chán-> cần sử dụng nhiều kiểu câu đoạn văn sinh động hấp dẫn hơn .

DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN
27
I. Cách sử dụng kết hợp các kiểu câu trong văn nghị luận
3.Bài tập 3/trang 140:
- §o¹n v¨n (1) cã nh­îc ®iÓm lµ sö dông vµ kÕt hîp c¸c c©u cã cïng mét kÕt cÊu "Qua..." khiÕn cho viÖc diÔn ®¹t thiếu linh ho¹t, cã c¶m gi¸c lÆp ý, r­êm rµ.
-§o¹n v¨n (2) cã nh­îc ®iÓm lµ sö dông vµ kết hîp c¸c c©u cã cïng mét chñ ng÷ "Kho tµng v¨n häc d©n gian…" hoÆc "v¨n häc d©n gian…" khiÕn cho ng­êi ®äc cã c¶m gi¸c trïng lÆp, nhµm ch¸n.
Cách sửa: Nên sử dụng kết hợp nhiều kiểu câu khác nhau.
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN

28
. Cách sử dụng kết hợp các kiểu câu trong văn nghị luận
4.Bài tập 4/trang 141:
Những yêu cầu cơ bản của việc sử dụng và kết hợp các kiểu câu trong văn nghị luận.
-Phối hợp một số kiểu câu trong đoạn, trong bài để tránh sự đơn điệu, nặng nề, tạo nên giọng điệu linh hoạt, biểu hiện cảm xúc: câu ngắn, câu dài, câu mở rộng thành phần, câu nhiều tầng bậc,...
-Sử dụng các biện pháp tu từ cú pháp để tạo nhịp điệu, nhấn mạnh rõ hơn thái độ, cảm xúc: lặp cú pháp, song hành, liệt kê, câu hỏi tu từ,...
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN
29
III. TỔNG KẾT


Ghi nhớ ( SGK – Tr141)

30
CỦNG CỐ BÀI GIẢNG
Cần nắm được:
CÁCH SỬ DỤNG TỪ NGỮ TRONG VĂN NGHỊ LUẬN
CÁCH SỬ DỤNG KẾT HỢP CÁC KIỂU CÂU TRONG VĂN NGHỊ LUẬN

31

Dặn dò

Suu t?m m?t s? do?n van cú sai l?i di?n d?t, sau dú s?a l?i cho dỳng.
Xem l?i cỏc b�i l�m van dó vi?t v� t? s?a l?i
- Soạn bài: H?n Truong Ba, da h�ng th?t.
32
xin chân thành cảm ơn quý thầy cô và các em.