Tuần 26. Rèn luyện kĩ năng mở bài, kết bài trong bài văn nghị luận

tiết 78: Làm văn.
rèn luyện kĩ năng mở bài, kết bài trong bài văn nghị luận.
I. Viết phần mở bài.
1.Tìm hiểu cách mở bài.
MB1. Nhà văn Kim Lân sinh năm 1920 ,tên khai sinh là NguyễnVăn Tài,quê ở làng Phù Lưu,xã Tân Hồng,huyện Từ Sơn,tỉnh Bắc Ninh.Kim Lân bắt đầu viết truyện ngăn từ năm 1941.Tác phẩm của ông được đăng trên các báo Tiểu thuyết thứ Bảy và Trung Bắc chủ nhật. Ông là tác giả của các tập truyện ngắn; Nên vợ nên chồng (1955),con chó xấu xí (1962).Truyện ngắn Vợ nhặt lúc đầu có tên gọi Xóm ngụ cư.Tác phẩm đựơc viết ngay sau khi Cách mạng tháng Tám thành công.Sau khi hoà bình lập lại , nhà văn dựa vào một cốt truyện cũ và viết lại tác phẩm này. Vợ nhặt được in trong tập Con chó xấu xí. Đây là tác phẩm có tình huống truyện đặc sắc
MB2. Truyện ngắn Vợ nhặt của nhà văn Kim Lân được viết ngay sau khi Cách mạng tháng Tám thành công.Cái tên mà tác giả chọn đặt cho truyện ngắn này đã cho thấy một tình huống rất "có vấn đề"của câu chuyện được kể.Từ truyện "nhặt được vợ" của Tràng - nhân vật chính trong tác phẩm - đúng vào những ngày đói thê thảm của năm Ất Dậu (1945), nhà văn đã thâu tóm trong đó không chỉ cái bi kịch và khát vọng sống của một con người mà còn phản ánh trọn vẹn tấn bi kịch lịch sử và khát vọng sống, xu thế tất yếu của dân tộc.Tình huống " nhặt đươc vợ"(như nhan đề của truyện ngắn đã nêu rõ) có vai trò quyết định đối với toàn bộ giá trị nghệ thuật và nội dung của tác phẩm.
MB3. Đọc Vợ nhặt của Kim Lân, cái ấn tượng đậm nét nhất mà truyện ngắn để lại trong tâm trí người đọc là hình ảnh Tràng dắt về "người vợ theo" trong cái cảnh "tối sầm lại vì đói khát" của năm Ất Dậu. Sự lựa chọn đầy táo bạo của con người trong tình huống trớ trêu ấy cũng là sự lựa chọn của cả một cộng đồng ; phải sống và làm người, phải vượt lên cái đói và cái chết. Đó cũng là tình huống của lịch sử . Có thể nói, thành công của Vợ nhặt trước hết là thành công của tình huống truyện.
Cách mở bài thứ 3: Mở bài gián tiếp, dẫn dắt tự nhiên, tạo ra sự hấp dẫn,Chú ývà phù hợp cả với yêu cầu trình bày đề tài.
2. Phân tích cách mở bài
(1) Hỡi đồng bào cả nước,
"Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng .Tạo hoá cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được ; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyên tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc".
Lời bất hủ ấy ở trong bản Tuyên ngôn độc lập năm 1776 của nước Mĩ . Suy rộng ra, câu ấy có ý nghĩa là :tất cả các dân tộc trên thế giới đều sinh ra bình đẳng, dân tộc nào cũng có quyền sống, quyền sung sướng và quyền tự do.
Bản Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của Cách mạng Pháp năm1791 cũng nói .
"Ngươi ta sinh ra tự do và bình đẳng về quyền lợi ;và phải luôn luôn được tự do và bình đẳng về quyền lợi."
Đó là những lẽ phải không ai chối cãi đựơc.

(Hồ Chí Minh, Tuyên ngôn Độc lập)
(2) Vị trí của ThâmTâm đối với thơ mới có cái gì na ná như Thôi Hiệu đối với thơ Đường.Nếu chọn mười nhà thơ Đường lớn nhất, chưa chắc đã có Thôi Hiệu , nhưng nếu chọn mười bài thơ Đường hay nhất không thể không có Hoàng Hạc lâu. Vâng, kể tên mười nhà thơ mới lớn nhất không chắc có Thâm Tâm, nhưng chọn mười bài thơ mới hay nhất khó có thể bỏ qua Tống biệt hành. Thi phẩm là sự thăng hoa đột xuất của ngòi bút Thâm Tâm.
( Chu Văn Sơn ,Tống biệt hành ,trong tinh hoa thơ mới,thẩm bình và suy ngẫm)
(3) Năm thập kỉ trước đây,khi Nam Cao quyết định bắt tay vào viết Cái lò gạch cũ - tên đầu tiên của Chí Phèo - thì trong văn học hiện thực phê phán, đề tài nông thôn đã qua mùa nở rộ,và những sáng tác thành công về nông dân của Nguyễn Công Hoan,Ngô Tất Tố ,Vũ Trọng Phụng,... đã tồn tại sừng sững giữa văn đàn .Tác phẩm của một cây bút hồi ấy còn chưa mấy ai biết đến tên tuổi như Nam Cao cầm chắc sẽ bị che khuất ,sẽ bị rơi vào cõi lãng quên, nếu tác giả không tìm cho mình được một hướng khai thác riêng cho một đề tài đã thành quen thuộc.Thử thách đó, Nam Cao đã lặng lẽ chấp nhận, và đã vượt qua,với một Chí Phèo thật sự sâu sắc và độc đáo.
("Chí Phèo" của Nam Cao trong tạp chí văn học)
a) Xác định vấn đề được triển khai trong văn bản.
+ MB1: Quyền tự do, độc lập của dân tộc Việt Nam.
+ MB2: Nét đặc sắc của tư tuởng, nghệ thuật bài thơ "Tống biệt hành" của Thâm Tâm.
+ MB3: Những khám phá độc đáo,sâu sắc của Nam Cao về đề tài người nông dân trong tác phẩm Chí Phèo.

b) Phân tích tính tự nhiên, hấp dẫn.
Cả 3 mở bài đều theo cách gián tiếp, dẫn dắt tự nhiên, tạo được ấn tượng,hấp dẫn sự chú ý của người đọc hướng tới đề tài.
3) Yêu cầu phần mở bài.
Thông báo chính xác, ngắn gọn về đề tài.
Hướng người đọc (người nghe) vào đề tài một cách tự nhiên, gợi sự hứng thú với vấn đề được trình bầy trong văn bản.
II. Viết phần kết bài.
1.Tìm hiểu các kiểu kết bài.

(1) Thiên tuỳ bút Người lái đò Sông Đà đã thể hiện rõ sự tài hoa và uyên bác trong phong cách nghệ thuật Nguyễn Tuân. Đó chính là sự phong phú, tinh tế trong cách biểu hiện thiên nhiên,con người để khắc hoạ rõ nét cái kì vĩ, phi thường của công cuộc chinh thiên nhiên.
Tác phẩm hấp dẫn ở nhịp văn giàu nhạc điệu, đầy lôi cuốn ; cách dùng từ ngữ phong phú, sinh động và đầy bất ngờ. Đặc biệt, hình tượng người lái đò Sông Đà đã để lại những ấn tượng thật sâu sắc.
(2) Hình tưọng người lái đò Sông Đà, như đã đề cập tới, mang vẻ đẹp vừa mạnh mẽ, kì vĩ vừa
bay bổng, phóng túng.Sự sáng tạo,dũng cảm và tài hoa của người lái đò trong cuộc đối mặt với thách thức trên sóng nước là biểu tượng cho những phẩm chất đáng trân trọng nhất ở ngươì lao động - đồng thời là người nghệ sĩ - theo cảm quan đặc biệt của Nguyễn Tuân. Từ tay lái " nở hoa" trên thác ghềnh, sóng nước,một lần nữa, Nguyễn Tuân lại khẳng định rõ bản lĩnh và quan niệm nghệ thuật của mình.

Cách kết bài 2 phù hợp hơn với vấn đề nghị luận: Đánh giá khái quát về ý nghĩa của hình tượng nhân vật ông lái đò, đồng thời gợi suy nghĩ lỉên tưởng sâu sắc cho người đọc.
2. Phân tích các kết bài.

(1) Vì những lẽ trên,chúng tôi, Chính phủ lâm thời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà,trịnh trọng tuyên bố với thế giới rằng:
Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc lập, và sự thật đã thành một nước tự do độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải đẻ giữ vững quyền tự do, độc lập ấy.

( Hồ Chí Minh, Tuyên ngôn Độc lập)

(2) Hai đứa trẻ đã thực hiện được điều này.Hơn thế nữa,dấu ấn của phố huyện ấy luôn khảm trong ta bằng quyền năng kì lạ.Bây giờ và mãi sau này,mỗi khi đứng trước một phố huyện nào thì câu chuyện của Thạch Lam dễ sống dậy trong ta, bằng ánh sáng đep diệu kì.
Kết bài 1: Tuyên bố độc lập và khẳng định quyết tâm của toàn dân tộc Việt Nam đem tinh thần ,lực lượng,tính mạng và của cải để giữ vững độc lập.
Kết bài 2: Ấn tượng đẹp đẽ, không bao giờ phai nhòa về hình ảnh một phố huyện nghèo trong câu chuyện Hai đứa trẻ của Thạch Lam.

Cả 2 kết bài đều tác động mạnh mẽ đến nhận thức và tình cảm của người đọc.
3. Yêu cầu của phần kết bài.
- Thông báo việc trình bày vấn đề đã hoàn thành,nêu đánh giá khái quát của người víêt về những khía cạnh nổi bật nhất của vấn đề.
-Gợi những liên tưởng rộng hơn, sâu sắc hơn.
Đề bài: Suy nghĩ của anh (chị )về nhân vật Mị trong tác phẩm Vợ chồng A Phủ của Tô Hoài
Mở bài: Có những con người bộc lộ phẩm chất của mình qua lời nói và hành động.Nhưng cũng có con người lặng lẽ,dồn nén,tích tụ để rồi bất ngờ làm nên chuyện. Mị, nhân vật trong Vợ chông APhủ của Tô Hoài là như thế
Kết bài: Gấp trang cuối cùng của truyện vợ chồng A Phủ, người đọc như vẫn thấy một cô Mị lặng lẽ, lùi lũi như con rùa nuôi trong xó cửa. Một cô Mị bị tê liệt cả tinh thần chỉ còn biết giam mình trong căn phòng tăm tối .Một cô Mị bỗng vụt đứng dậy, cầm dao, cắt dây mây cởi trói cho A Phủ và cởi trói luôn cả cuộc đời mình. Từ bóng tối, Mị đi ra , đi ra để đón nhận ánh sáng.