Tuần 24. Thực hành về hàm ý

Chào mừng quý thầy, cô giáo về dự giờ lớp 12A9
Tiết 69: Tiếng Việt:

THỰC HÀNH HÀM Ý
(Tiết 1)
I. ÔN TẬP
Ví dụ: cho 2 câu sau:
a) Cô có người yêu chưa?
b) Bây giờ mận mới hỏi đào
Vườn hồng đã có ai vào hay chưa?
?Trong ví dụ trên câu nào sử dụng hàm ý? Cách tạo hàm ý trong câu?tác dụng của hàm ý?
Đáp án
-Câu b sử dụng hàm ý
-Cách tạo hàm ý: chàng trai sử dụng cách nói gián tiếp thông qua các hình ảnh biểu tượng
(mận, đào, vườn hồng)
-Tác dụng: làm cho lời nói ý vị , hàm súc; tạo hiệu quả mạnh mẽ; thể hiện sự tế nhị tôn trọng cô gái của chàng trai
Thảo luận nhóm( 5 phút)
Nhóm 1 thảo luận bài 1
Nhóm 2 ( câu a, b); Nhóm 3( câu c) thảo luận bài 2
Nhóm 4 thảo luận bài 3
II. THỰC HÀNH HÀM Ý:
Bài tập 1: Đọc đoạn trích sau:
Về đến nhà, A Phủ lẳng vai ném nửa con bò xuống gốc đào trước cửa. Pá Tra bước ra hỏi:
- Mất mấy con bò?
A Phủ trả lời tự nhiên:
- Tôi về lấy súng, thế nào cũng bắn được con hổ này to lắm.
Pá Tra hất tay, nói:
- Quân ăn cướp làm mất bò tao. A Sử! Đem súng đi lấy con hổ về.
(Tô Hoài, Vợ chồng A Phủ)
Thảo luận nhóm 1:
Bài tập 1: Căn cứ vào lời đáp của A Phủ (Tôi về lấy súng thế nào cũng bắn được con hổ này to lắm) đối với câu hỏi của Pá Tra (Mất mấy con bò?) thì:
Câu a:
(1). Lời đáp thiếu thông tin gì?
(2). Lời đáp thừa thông tin gì?
(3). Hàm ý và sự khôn khéo của A Phủ?
Câu b. A Phủ đã vi phạm phương châm về lượng ( lượng tin ) khi giao tiếp như thế nào ?
a1. Lời đáp thiếu thông tin:
số lượng bò bị mất
a2. Lời đáp thừa thông tin:
việc lấy súng đi bắn con hổ.
a3. Hàm ý, sự khôn khéo của A Phủ:
+ Công nhận mình có lỗi
+ Ý định lấy công chuộc tội
+ Hé mở hi vọng con hổ giá trị hơn con bò bị mất.
b. A Phủ đã chủ ý vi phạm phương châm:
về lượng, để tạo ra hàm ý
Bài tập 1: Căn cứ vào lời đáp của A Phủ (Tôi về lấy súng thế nào cũng bắn được con hổ này to lắm) đối với câu hỏi của Pá Tra (Mất mấy con bò?) thì:
Bài tập 2: Đọc đoạn trích sau:
Những lúc như thế, thì một người dẫu không ngoan cũng không bình tĩnh được. Nhất là khi trông thấy một thằng chỉ đến vòi tiền uống rượu như Chí Phèo. Tuy vậy, cụ cũng móc sẵn năm hào. Thà móc sẵn để tống nó đi cho chóng. Nhưng móc rồi, cụ cũng phải quát một câu cho nhẹ người:
- Chí Phèo đấy hở? Lè bè vừa chứ, tôi không phải là cái kho.
Rồi ném bẹt năm hào xuống đất, cụ bảo hắn:
- Cầm lấy mà cút, đi đi cho rảnh. Rồi làm mà ăn chứ cứ báo người ta mãi à?
Hắn trợn mắt, chỉ vào mặt cụ:
- Tao không đến đây xin năm hào.
Thấy hắn toan làm dữ, cụ đành dịu giọng:
- Thôi, cầm lấy vậy, tôi không còn hơn.
Hắn vênh cái mặt lên, rất là kiêu ngạo:
- Tao đã bảo tao không đòi tiền.
- Giỏi! Hôm nay mới thấy anh không đòi tiền. Thế thì anh cần gì?
Hắn dõng dạc:
- Tao muốn làm người lương thiện
(Nam Cao, Chí Phèo)

Nhóm 2: a. Câu nói của BK “Tôi không phải là cái kho” có hàm ý gì? Cách nói như thế có đảm bảo phương châm cách thức không?
Nhóm 2: b. Trong hai lượt lời đầu của BK có những câu dạng câu hỏi nhưng thực hiện hành động nói gì? Chúng có hàm ý như thế nào?
Bài tập 2: Đọc đoạn trích sau:
Những lúc như thế, thì một người dẫu không ngoan cũng không bình tĩnh được. Nhất là khi trông thấy một thằng chỉ đến vòi tiền uống rượu như Chí Phèo. Tuy vậy, cụ cũng móc sẵn năm hào. Thà móc sẵn để tống nó đi cho chóng. Nhưng móc rồi, cụ cũng phải quát một câu cho nhẹ người:
- Chí Phèo đấy hở? Lè bè vừa chứ, tôi không phải là cái kho.
Rồi ném bẹt năm hào xuống đất, cụ bảo hắn:
- Cầm lấy mà cút, đi đi cho rảnh. Rồi làm mà ăn chứ cứ báo người ta mãi à?
Hắn trợn mắt, chỉ vào mặt cụ:
- Tao không đến đây xin năm hào.
Thấy hắn toan làm dữ, cụ đành dịu giọng:
- Thôi, cầm lấy vậy, tôi không còn hơn.
Hắn vênh cái mặt lên, rất là kiêu ngạo:
- Tao đã bảo tao không đòi tiền.
- Giỏi! Hôm nay mới thấy anh không đòi tiền. Thế thì anh cần gì?
Hắn dõng dạc:
- Tao muốn làm người lương thiện
(Nam Cao, Chí Phèo)

Nhóm 3: c1. Ở lượt lời thứ nhất và thứ hai của mình, CP đều không nói hết ý? Phần hàm ý được tường minh hoá ở lượt lời nào?
Nhóm 3: c2. Cách nói ở hai lượt lời đầu của CP không đảm bảo phương châm về lượng và phương châm cách thức như thế nào?
-“Tôi không phải là cái kho.”
-“Chí Phèo đấy hở ?”;
-“Rồi làm mà ăn chứ
cứ bào người ta mãi à?”
-“Tao không đến đây xin năm hào.”, “Tao đã bảo tao không đòi tiền.”
-Tôi không có nhiều tiền để lúc nào cũng có thể cho anh
- Hô gọi, hướng đến người nghe
- Cảnh báo, sai khiến
Chí Phèo muốn làm người lương thiện( tường minh hóa ở lượt lời thứ 3)
Vi phạm phương châm cách thức
(không rõ ràng)
- Hành động nói gián tiếp
- Vi phạm phương châm: về lượng (thiếu lượng tin), cách thức (không rõ ràng)
BÀI TẬP 2:
Bài tập 3: Đọc truyện cười sau:
VĂN HAY
Một ông đồ ngồi cặm cụi viết. Bà vợ đến bên cạnh bảo:
- Ông lấy giấy khổ to mà viết có hơn không?
Thầy đồ lấy làm đắc chí cho là vợ khen tài văn chương của mình, ý văn dồi dào giấy khổ nhỏ không đủ chép. Nhưng thầy cũng hỏi lại:
- Bà nói vậy là thế nào?
Bà vợ thong thả nói:
- Ông chả biết tính toán gì cả, giấy khổ to bỏ đi còn gói hàng, chứ giấy khổ nhỏ thì làm gì được.
(Theo Truyện cười những chàng ngốc, NXB Văn hoá Hà Nội, 1993)
Câu b: Vì sao bà đồ không nói thẳng ý mình mà chọn cách nói như trong truyện?
Thảo luận nhóm 4
Câu a:
-Ở lượt lời thứ nhất của bà đồ có hình thức câu hỏi nhưng thực chất là thực hiện hành động nói gì?
- Ở lượt lời đó, bà đồ tỏ ý “khen tài văn chương” của ông đồ hay thực chất đánh giá như thế nào về văn chương của ông đồ?
Đáp án bài 3:
Câu a:
- Hình thức câu hỏi nhưng thực hiện hành động khuyên
-Hàm ý : không tin tưởng hoàn toàn vào tài năng văn chương của ông đồ
Câu b: Bà đồ không muốn nói thẳng ý mình vì
(Nể trọng ông đồ, muốn giữ thể diên cho ông, không muốn chịu trách nhiệm về hàm ý câu nói)
Bài tập 4:
Qua các bài tập trên anh chị hãy xác định: Để nói một câu có hàm ý người ta dùng những cách thức nào? Chọn câu trả lời đúng và đầy đủ nhất.
A. Chú ý vi phạm phương châm về lượng trong giao tiếp
B. Chú ý vi phạm phương châm cách thức
C. Sử dụng các hành động nói gián tiếp
D. Tùy ngữ cảnh mà sử dụng một hay phối hợp các hình thức trên
BÀI TẬP 1: Vận dụng cách nói có hàm ý cho những tình huống sau:
TH1. Một người bạn có nhã ý mời em đến dự sinh nhật nhưng em lại không thể đến (hoặc không muốn đến).
TH2.
Một buổi tối Lan phải ngồi tiếp chuyện với một bạn trai khác lớp đến nhà chơi. Thời gian đã khá muộn mà Lan lại chưa làm xong bài tập về nhà cho buổi học hôm sau.
BÀI TẬP VẬN DỤNG
BÀI TẬP 2: Chỉ ra hàm ý trong câu nói của Tràng
(Vợ nhặt-Kim Lân) “Làm đếch gì có vợ. Này nói đùa chứ có về với tớ thì khuân hàng ra xe rồi cùng về”
-Hàm ý: cô có đồng ý làm vợ tôi thì theo tôi về nhà
-Cách tạo hàm ý: Tràng sử dụng hành động nói gián tiếp
-Tác dụng: +Tạo hiệu quả mạnh mẽ hơn cách nói thông thường
+Lời nói mang màu sắc hài hước nhưng ẩn chứa khao khát hạnh phúc gia đình của Tràng.
+Người nói có thể không phải bẽ mặt nếu cô gái từ chối.
TRÂN TRỌNG CẢM ƠN CÁC THẦY CÔ VÀ CÁC EM!