Tuần 23. Những đứa con trong gia đình

NHỮNG ĐỨA CON TRONG GIA ĐÌNH
(Nguyễn Thi)
I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả
- Nguyễn Thi (1928 - 1968) tên thật là Nguyễn Hoàng Ca, quê Nam Định, có tuổi thơ tủi cực.
- Năm 1943, vào Sài Gòn kiếm sống, năm 1945 tham gia cách mạng, 1954 tập kết ra Bắc, 1962 trở lại miền Nam, 1968 hy sinh tại mặt trận Sài Gòn.
Sài Gòn mùa xuân 1968
Sự nghiệp sáng tác
Là một trong những cây bút văn xuôi hàng đầu của văn nghệ giải phóng Miền Nam chống Mĩ, là nhà văn của người nông dân Nam Bộ, với giọng văn giàu chất hiện thực, đằm thắm chất trữ tình, nhân vật có cá tính mạnh mẽ.
Chị Út Tịch, nhân vật của Nguyễn Thi
- Tác phẩm: Trăng sáng, Đôi bạn, Truyện và kí.
- Được tặng giải thưởng Hồ Chí Minh năm 2000.
2. Tác phẩm
a. Xuất xứ
- Được sáng tác 2/1966, in lần đầu trên tạp chí Văn nghệ Quân Giải phóng.
- Sau được in trong tập "Truyện và kí" (1978).
Chiến sĩ giải phóng quân
b. Tóm tắt truyện
Trong trận đánh, Việt bị thương nặng, lạc đơn vị, anh hồi tưởng về gia đình và đồng đội. Cha mẹ Việt đều bị giặc giết, Chiến và Việt giành nhau đi bộ đội. Chú Năm cho phép cả 2 lên đường, hai chị em mang bàn thờ má sang gửi chú Năm. Việc nhà sắp xếp chu toàn. Anh Tánh cùng tiểu đội đã tìm được Việt vẫn chắc tay súng, Việt được đưa về điều trị. Anh định viết thư cho chị Chiến.
c. Chủ đề
Tác phẩm ca ngợi vẻ đẹp tâm hồn của người dân Nam Bộ, yêu nước, căm thù giặc sâu sắc. Đồng thời, khẳng định truyền thống gia đình và truyền thống dân tộc tạo nên sức mạnh tinh thần to lớn cho nhân dân ta chống lại kẻ thù xâm lược.
II. Đọc hiểu văn bản
1. Tình huống truyện.
Nhân vật rơi vào một tình huống đặc biệt: trong một trận đánh, bị thương nặng phải nằm lại giữa chiến trường. Anh nhiều lần ngất đi tỉnh lại, tỉnh rồi lại ngất.
-> Ý nghĩa:
Tình huống truyện đã đem đến cách trần thuật qua dòng hồi tưởng miên man đứt, nối, vì vậy đem đến cho tác phẩm màu sắc trữ tình đậm đà, tự nhiên. Đồng thời tạo điều kiện để nhà văn thâm nhập vào thế giới nội tâm nhân vật để dẫn dắt truyện.
2. Cách kể chuyện của tác phẩm

- Người trần thuật k? nhưng cách nhìn và lời kể lại theo giọng điệu của nhân vật.
- Lối trần thuật này có hai tác dụng về mặt nghệ thuật:
+ Câu chuyện vừa được thuật, kể cùng một lúc tính cách nhân vật cũng được khắc họa.
+ Câu chuyện dù không có gì đặc sắc cũng trở nên mới mẻ, hấp dẫn vì được kể qua con mắt, tấm lòng và bằng ngôn ngữ, giọng điệu riêng của nhân vật.
Nhà văn phải thành thạo tâm lí và ngôn ngữ nhân vật mới có thể trần thuật theo phương thức này.
a1. Truyền thống gia đình
- Các thế hệ trong gia đình chịu nhiều đau thương do tội ác kẻ thù
+ Ông nội bị giặc giết
+ Cha bị chặt đầu
+ Má bị trúng đạn của Mĩ
+ Thím Năm cũng bị giặc bắn chết
-> Đau thương mất mát đã hun đúc ngọn lửa căm thù trong tâm hồn những người dân Nam Bộ mộc mạc.

Nỗi sợ hãi của người dân trước họng súng giặc Mỹ (ảnh chụp lại tại Khu trưng bày Chứng tích Sơn Mỹ
3. Hai chị em Chiến và Việt
a. Nét chung

Thảm sát Mĩ Lai
- Truyền thống yêu nước, đánh giặc ngoại xâm:
+ Người cha là cán bộ Việt Minh anh dũng đến giây phút cuối cùng.
+ Má Việt cũng là hiện thân của truyền thống: dáng người chắc, khỏe, sực mùi lúa gạo và mồ hôi.
-> Sự cần cù sương nắng nuôi con, cắn răng kìm nén đau thương để sống, che chở cho đàn con, tranh đấu với kẻ thù.
Vẻ đẹp người phụ nữ Nam bộ xưa
+ Truyền thống ấy thể hiện rõ qua cuốn sổ gia đình. Cuốn sổ là lịch sử gia đình mà qua đó thấy lịch sử của một đất nước, một dân tộc trong cuộc chiến chống Mĩ.
+ Chỳ Nam: d?i di?n cho truy?n th?ng, luu gi? truy?n th?ng (trong cõu hũ, trong cu?n s?).
-> Truy?n th?ng yờu nu?c mónh li?t, cam thự gi?c v� tinh th?n chi?n d?u dó g?n k?t nh?ng con ngu?i trong gia dỡnh v?i nhau v� nh?ng d?a con l� s? ti?p n?i truy?n th?ng c?a cha m?.
Tượng đài Sơn Mỹ
Bà Nguyễn Thị Định – Phó tư lệnh quân giải phóng miền Nam
a2. Hai chị em đều gắn t×nh yªu th­¬ng trong gia ®×nh với lßng yªu n­íc
Có chung mối thù với bọn xâm lược, có cùng nguyện vọng cầm súng đánh giặc. Thể hiện sâu sắc nhất trong cái đêm giành nhau tòng quân và khi khiêng bàn thờ má.
- Đều là những chiến sĩ dũng cảm trong đánh giặc.
- Đều có những nét trẻ con (giành nhau bắt ếch, giành nhau chiến công).
Chi tiết hai chị em khiêng bàn thờ ba má gửi chú Năm
Nó đã nói lên hết sức cô đọng về cuộc chiến đấu của chúng ta : có yêu thương, có căm thù, có cái mất mát nhưng có cái vĩnh hằng, có sự quyết liệt nhưng cũng có sự thanh thản, có yếu tố hành động nhưng cũng có yếu tố tâm linh...
- Tạo không khí thiêng liêng biến Việt thành người lớn: thương chị, mối thù thằng Mĩ đè nặng trên vai.
- Hình ảnh có ý nghĩa tượng trưng thể hiện sự trưởng thành của hai chị em có thể gánh vác việc gia đình và viết tiếp dòng sông truyền thống gia đình.
b. Nét riêng
b1. Chiến
- Hiện lên qua dòng hồi tưởng của Việt
Rất giống má:
+ Bắp tay tròn vo, sạm đỏ, thân người to và chắc nịch
-> vẻ đẹp của những con người sinh ra để gánh vác và để chiến thắng.
+ Đặc biệt, trong cái đêm sắp xa nhà đi bộ đội: lo liệu, toan tính việc nhà, lời nói và cử chỉ y hệt má.
-> Người mẹ sống lại trong hình ảnh Chiến.
Cô gái Nam Bộ
- Chiến có tính cách người lớn hơn Việt: nhường nhịn em, quan tâm mọi việc của gia đình.
-> Nhân vật Chiến có cá tính đặc sắc, mang vẻ đẹp tâm hồn của người con gái Nam Bộ trong một thời kỳ nhiều mất mát hi sinh.
Chiến sĩ giải phóng quân miền Nam 1967
b2. Việt
- NÕu ChiÕn cã d¸ng dÊp mét ng­êi lín thùc sù th× ë ViÖt lµ sù léc ngéc, v« t­ cña mét cËu con trai ®ang tuæi ¨n tuæi lín.
+ ViÖt hay tranh giµnh víi chÞ bÊy nhiªu.
+ §ªm tr­íc ngµy ra ®i, ViÖt lóc "l¨n kÒnh ra v¸n c­êi kh× kh×", lóc l¹i r×nh "chôp mét con ®om ®ãm óp trong lßng tay".
+ Vµo bé ®éi, ViÖt l¹i ®em theo nét chiÕc sóng cao su.
Chiến sĩ giải phóng ngoại ô sài Gòn 1968

Chiến sĩ giải phóng ngoại ô sài Gòn 1968

- Việt trở nên một anh hùng
+ Ng�y t? bộ dó dỏm xụng v�o th?ng gi?t cha mỡnh.
+ Khi b? thuong: v?n quy?t tõm s?ng ch?t v?i k? thự.
-> Nh� van xõy d?ng th�nh cụng hỡnh tu?ng nhõn v?t Vi?t. Tru?c ch?, Vi?t nh? bộ h?n nhiờn, tru?c k? thự Vi?t v?t l?n tr? th�nh anh hựng. Vi?t tiờu bi?u cho nh?ng ch�ng trai Nam B? trong cu?c khỏng chi?n ch?ng Mi c?u nu?c
4. ChÊt sö thi cña thiªn truyÖn
+ Hình tượng cuốn sổ gia đình
+ Sè phËn cña nh÷ng ®øa con, nh÷ng thµnh viªn trong gia ®×nh còng lµ sè phËn cña nh©n d©n miÒn Nam trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ khèc liÖt.
Dũng sĩ Hồ Thị Thu (1968) năm 13 tuổi
4. Nghệ thuật
-Tình huống truyện độc đáo: truyện kể theo dòng nội tâm của nhân vật khi hồi tưởng.
- Phương thức trần thuật: thuộc ngôi thứ 3, nhưng lời kể và giọng điệu theo ngôi thứ nhất (Việt).
- Truyện mang chất sử thi rất đậm đà: qua lịch sử 1 gia đình thấy lịch sử 1 đất nước.
5. Màu sắc Nam Bộ của thiên truyện
- Thể hiện qua những nhân vật trong tác phẩm: tính cách bộc trực, thẳng thắn, phóng khoáng.
- Giọng điệu, ngôn ngữ, hình ảnh đậm chất Nam B?
III. Tổng kết: Ghi nhớ ( sgk)