Tuần 22. Rừng xà nu

Rừng xà nu
Nguyễn Trung Thành
I Tác giả
a/Tiểu sử :
Nguyễn Trung Thành tên thật là Nguyễn Văn Báu
Sinh năm 1932 tại Quảng Nam
1950 gia nhập quân đội,hoạt động ở Tây Nguyên,
làm phóng viên báo Quân đội nhân dân lấy bút danh Nguyên Ngọc.
1954 : tập kết ra Bắc
1962 : trở về Nam, hoạt động Văn hóa nghệ thuật ở liên khu V.
Sau năm 1975, Nguyên Ngọc ra Hà Nội làm Phó Tổng thư kí Hội nhà văn Việt Nam đến năm 1983.
Làm tổng biên tập báo Văn nghệ. Ủy viên ban chấp hành Hội Nhà văn khóa III, IV.
2000, nhận giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học nghệ thuật.
b/Phong cách sáng tác :
Sáng tác của Nguyên Ngọc mang đậm tính sử thi và cảm hứng lãng mạn, tập trung viết về 2 cuộc khác chiến chống Pháp và Mĩ, xây dựng tính cách anh hùng đề cập đến vấn đề trọng đại của vận mệnh dân tộc.
c/Tác phẩm chính
Đất nước đứng lên ( tiểu thuyết, 1956 )
Trên quê hương những anh hùng Điện Ngọc ( tập truyện và kí .1969 )
Đất Quảng ( Tiểu thuyết , 1971 )
II. Tác phẩm
a / Hoàn cảnh sáng tác :
Truyện ngắn " Rừng xà nu " được viết vào mùa hè 1965, khi đế quốc Mĩ đổ quân ồ ạt vào miền Nam nước ta.
Được đăng lần đầu trên tạp chí Văn nghệ Quân giải phóng Trung Trung Bộ ( 1965 ). Sau này được in vào tập " Trên quê hương những anh hùng Điện Ngọc ".
b/ Tóm tắt tác phẩm :
Sau ba năm đi lực lượng , T nú được phép về thăm làng. Trong buổi tối sum họp với dân làng, cụ Mết đã kể lại quãng đời đau thương của T nú gắn liền với trang sử bi hùng của làng Xô Man .
T nú là đứa trẻ mồ côi được dân làng yêu thương đùm bọc. Lúc nhỏ, T nú rất gan dạ, làm liên lạc cho cán bộ và bị giặc bắt. Sau đó vượt ngục trở về thay anh Quyết lãnh đạo dân làng tiếp tục đấu tranh. Rồi T nú và Mai trở thành vợ chồng.
Giặc kéo đến vây bắt T nú nhưng không được, chúng bắt vợ, con T nú ra đánh đập tàn nhẫn. T nú xông ra nhưng vẫn không thể cứu được vợ con và lại bị giặc bắt.
Giặc tẩm nhựa xà nu đốt cháy mười đầu ngón tay T nú , nhưng anh quyết không kêu van. Cụ Mết và thanh niên làng Xô Man vùng lên đánh đuổi bọn giặc và cứu thoát T nú.
Dù mỗi ngón tay chỉ còn 2 đốt, nhưng T nú vẫn tham gia lực lượng chiến đấu giải phóng quê hương.
c/ Phân tích tác phẩm :
1. Hình tượng cây xà nu - rừng xà nu :
a. Rừng xà nu - hình tượng xuyên suốt tác phẩm :
Rừng xà nu xuất hiện đầu tiên ở nhan đề, tiếp đến là gợi mở chuyện và khép lại truyện ngắn nhưng lại có tính chất xuyên suốt tác phẩm bởi :
Cây xà nu hiện lên trong tác phẩm như một loại cây đặc thù. tiêu biểu của núi rừng Tây Nguyên,tạo dựng một bối cảnh hùng vĩ và hoang dã đậm màu sắc Tây Nguyên. Gắn liền và trở thành một phần đời sống quen thuộc với đồng bào Tây Nguyên.
Hình ảnh cây xà nu thật gần gũi với người dân làng Xô Man, có mặt trong suốt câu truyện, đi vào đời sống hằng ngày ( Những đứa trẻ mặt mày lem luốc khói xà nu, lửa xà nu cháy trong mỗi bếp..) Tham dự vào những sự kiện quan trọng trong cuộc sống của dân làng Xô Man ( những ngọn đuốc xà nu rực cháy trong đêm đồng khởi, soi rọi xác mười tên lính giặc bị giết ngổn ngang quanh đống lửa lớn giữa sân làng . Và hơn nữa lại gắn với kỉ niệm đau thương nhất - T nú bị đốt 10 đầu ngón tay bằng nhựa xà nu )
b. Biểu tượng cho cuộc sống và phẩm chất của dân làng Xô Man
Loài cây xà nu ham sáng khí trời , tượng trưng cho lòng khát khao tự do đến với CM của con người Tây Nguyên : " có ít loại cây ham ánh sáng mặt trời đến thế. Nó phóng lên rất nhanh để tiếp lấy ánh nắng, thứ ánh nắng trong rừng rọi từ trên cao xuống từng luồng lớn thẳng tắp, lóng lánh vô số hạt bụi vàng từ nhựa cây bay ra , thơm mỡ màng ".
Mang sức chịu đựng gê gớm , thương tích mà rừng xà nu phải gánh chịu do đại bác của kẻ thù gợi đến những mất mát đau thương và sự bất khuất kiên cường của người Tây Nguyên trong chiến tranh : " cả rừng xà nu hàng vạn cây không có cây nào không bị thương. Có những cây bị chặt đứt ngang nửa thân mình, đổ ào ào như một trân bão. Ở chỗ vết thương nhựa ứa ra, tràn trề, thơm ngào ngạt, lonh lanh nắng hè gay gắt, rồi dần dần bầm lại, đen và đặc quyện lại thành từng cục máu lớn ".
Khả năng sinh sôi mãnh liệt, sự rộng lớn bạt ngàn của rừng xà tượng trưng cho sức sống mạnh mẽ, sự tiếp nối của các thế hệ dân làng Xô Man, đồng bào Tây Nguyên..đoàn kết trong kháng chiến : Vết thương của chúng chóng lành " như trên một thân thể cường tráng. Chúng vượt lên rất nhanh, thay thế những cây đã ngã..Cứ thế hai ba năm nay rừng xà nu ưỡn tấm ngực lớn của mình ra che chở cho làng ...; " Cạnh một cây mới ngã gục, đã có bốn năm cây con mọc lên, hình nhọn mũi tên lao thẳng lên bầu trời "
c. Nghệ thuật :
Kết hợp bao quát lẫn cụ thể, phối hợp cảm nhận của nhiều giác quan trong việc miêu tả cây xà nu ,khi dựng lên hình ảnh cả khu rừng, khi đặc tả cận cảnh một số cây. hình tượng xuyên suốt làm bật lên chủ đề và tạo không khí truyện.
Miêu tả với nhiều tầng nghĩa , đặc biệt là nghĩa tượng trưng. Phép nhân hóa đặc sắc , đặc biệt luôn được miêu tả trong sự so sánh, ứng chiếu với con người.
Giọng văn đầy biểu cảm với những cụm từ lặp đi lặp lại như đoạn thơ trữ tình.
Chất thơ và sử thi hòa quyện nhuần nhuyễn say mê..
2. Hình tượng các nhân vật anh hùng:
Nhân vật Tnú – Mai : là thế hệ được tiếp nhận lí tưởng CM ngay từ những năm tháng đen tối dưới ách thống trị tàn bạo của Mĩ – Diệm,đã trải qua nhiều đau thương mất mát để trường thành.
Tnú: Tiêu biểu cho số phận và con đường đi lên của dân tộc ở Tây Nguyên.
* Tính cách và số phận:
- Gan góc, táo bạo, dũng cảm và trung thực, gắn bó trung thành với Cách Mạng
+ Khi còn nhỏ: cùng Mai làm giao liên nuôi giấu cán bộ trong rừng.
+ Làm giao liên: nhanh trí, táo bạo, thông minh: “Tnú hay quên chữ, nhưng đi đường núi thì đầu nó sáng lạ lùng … Qua sông nó không thích lội chỗ nước êm, cứ lựa chỗ thác mạnh mà bơi ngang, vượt lên trên mặt nước, cưỡi lên thác băng băng như một con cá kình”
+ Khi học chữ :vì thua Mai mà đập vỡ bảng nứa,đòi đánh Mai “nó cầm một hòn đá tự đập vào đầu, chảy máu ròng ròng”; Khi bị giặc đốt 10 đầu ngón tay thì không thèm kêu van
+Sự gắn bó trung thành với Cách mạng : Bị giặc tra tấn dã man Tnú vẫn nhất quyết không khai, chỉ tay vào bụng mình và nói “ở đây này”
_ Kiên cường vượt lên bi kịch cá nhân
+ Bi kịch lớn nhất chính là việc Tnú phải chứng kiến kẻ thù hành hạ, đánh đập vợ con anh đến chết :“Trận mưa cây sắt mỗi lúc một dồn dập. Không nghe thấy tiếng thét của Mai nữa. Chi? Nghe đứa bé khóc ré lên một tiếng rồi im bặt. Chỉ còn tiếng cây sắt nện xuống hừ hự. “
+ Bị hành hạ dã man: bị đánh, bị trói, bị đốt 10 đầu ngón tay bằng nhựa xà nu: “Một ngón tay Tnú bốc cháy. Hai ngón, ba ngón. Không có gì đượm bằng nhựa xà nu. Lửa bắt rất nhanh. Mười ngón tay đã thành mười ngọn đuốc” ; “Anh không cảm thấy lửa ở mười đầu ngón tay nữa. Anh nghe lửa cháy trong lồng ngực, cháy ở bụng. Máu anh mặn chát ở đầu lưỡi. Răng anh đã cắn nát môi anh rồi…”
+ Với bàn tay tật nguyền, Tnú vẫn đi bộ đội đánh giặc, anh đã chiến đấu rất dũng cảm. Với T nú “đứa nào cũng là thằng Dục cả ”
- Là người giàu tình cảm,yêu thương mọi người
+Đối với vợ con, Tnú hết sức yêu thương. Khi chứng kiến cảnh vợ con bị hành hạ Tnú đã bất chấp nguy hiểm xông ra giữa lũ giặc khát máu cứu vợ con. “rồi Mai ôm đứa con chui vào ngực anh. Hai cánh tay rộng lớn như hai cánh lim chắc anh ôm chặt lấy mẹ con Mai”.
Chú ý chi tiết bàn tay Tnú:
Thoạt đầu “ hai bàn tay anh lúc ấy còn lành lặn “ là bàn tay trung thực dũng cảm , yêu lao động : cùng Mai lên rừng tỉa ngô,giấu gạo nuôi cán bộ. Bàn tay gan góc : cầm đá đập vào đầu vì học mau quên. Bàn tay tình nghĩa : yêu nước không biết bội phản,bị giặt tra tấn vẫn không khai. Bàn tay duyên nợ Mai vừa cầm vừa ứa nước mắt khi Tnú thoát ngục trở về..
Nay bàn tay nguyên vẹn đó không còn “ Mười ngón tay đã thành mười ngọn đuốc” sau đó thì : “không mọc ra được nữa “
>>> Đôi tay lao động,yêu thương vợ con của Tnú đã bị kẻ thù hủy hoại,làm biến dạng và nay chính kẻ thù đã khiến đôi tay đó trở thành đôi tay cầm súng. ( Tnú giết tên chỉ huy đồn giặc bằng chính đôi tay mỗi ngón cụt một đốt của mình )
>>> Minh họa cho chân lí lịch sử mà cụ Mết đã nhắc nhở “ chúng nó đã cầm súng , mình phải cầm giáo ! “
Đốt cháy hai bàn tay Tnú bằng nhựa xà nu chúng tưởng đã khuất phục đuợc ý chí của anh. Nhưng tình yêu làng,lòng căm thù đã cho Tnú sức mạnh,cho dân làng nhận thức đầy đủ hơn về con đường tất yếu là phải vùng dậy chiến đấu . Cuộc chiến bảo vệ núi rừng,làng bản, cuộc chiến đấu vì hòa bình.
b. Cụ Mết: đại diện là lưu giữ truyền thống yêu nước, ý chí kiên cường của cộng đồng.
– Ngoại hình rắn chắc, đôi bàn tay “nặng trịch” như một cái kìm sắt. Ông “ cũng vẫn quắc thước như xưa, râu bây giờ đã dài tới ngực… mắt vẫn sáng và xếch ngược.. ngực căng như một cây xà nu lớn” ..“60 tuổi rồi mà tiếng nói của cụ vẫn dội vang trong lồng ngực”
_Tính cách mạnh mẽ, dứt khoát : hình ảnh thằng Dục “nằm dưới lưỡi mác của cụ Mết”
_ Là gạch nối giữa Đảng và dân làng Xô Man: “Đảng còn, núi nước này còn” => thể hiện niềm tin chắc chắn. Là người tổ chức, hướng dẫn và lãnh đạo dân làng đến với Cách Mạng: “đánh thằng Mĩ phải dánh dài”; Người phát ngôn chân lí về con đường giải phóng : “chúng nó đã cầm súng, mình phải cầm giáo”
c. Dít: hình ảnh của thế hệ trẻ trưởng thành trong cuộc chiến đấu. (sự tiếp nối đầy tự giác và quyết liệt)
- Ngay từ nhỏ đã rất táo bạo và gan góc: đạn “sượt qua tai, xém tóc, cày nát đất quanh hai chân nhỏ của Dít. Váy nó rách trượt từng mảng. nói khóc thét lên nhưng đến viên thứ mười nó chùi mắt, từ đó im bặt …”
_ Trở thành người lãnh đạo chủ chốt của cuộc chiến đấu
d. Bé Heng: thế hệ măng non đầy hứa hẹn tiếp nối truyền thống yêu nước, đáng tin tưởng ở tương lai
=> Nhà văn đã khắc hoạ những nhân vật anh hùng, gắn bó với nhau thành một tập thể anh hùng, vừa mang dấu ấn thời đại, vừa đậm đà phong cách Tây Nguyên, sôi nổi trong tình cảm. Họ tiêu biểu cho chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt Nam trong thời chống Mĩ, mang phẩm chất chung đồng: lòng trung thành, gắn bó tuyệt đối với cách mạng, biết vượt lên bi kịch của cá nhân và gia đình mình để chiến đấu cho mục đích chung của dân tộc
3. Nghệ thuật:
Tác phẩm dạt dào cảm hứng:
- Đề tài: về số phận và con đường giải phóng của nhân dân Tây Nguyên, rộng ra là của nhân dân miền Nam và dân tộc.
- Chủ đề: được phát ngôn trực tiếp qua lời nhân vật “chúng nó đã cầm súng, mình phải cầm giáo, là chân lí về con đường giải phóng của nhân dân trong thời đại Cách mạng.
- Nhân vật: Các nhân vật được xây dựng đều có số phận và lịch sử gắn liền với cộng đồng; đại diện cho các thế hệ nối tiếp nhau trong cuộc chiến đấu.
- Hình tượng cây xà nu: vừa hiện thực vừa mang đậm tính biểu tượng
- Nghệ thuật trần thuật phù hợp với không gian Tây Nguyên: giọng văn say mê, trang trọng như của sử thi, gợi lối kể “khan” của các dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên. Đặc biệt là lời kể của cụ Mết về câu chuyện bi thương của Tnú, câu chuyện hiện tại nhưng giống như một câu chuyện lịch sử với ngôn ngữ, giọng điệu, khung cảnh của sử thi …
Câu hỏi : Tại sao nhan đề truyện lại đặt là Rừng xà nu ?