Tuần 22. Rừng xà nu

Rừng xà nu
( Nguyễn Trung Thành )
1/ Về nhà văn Nguyễn Trung Thành
- Là nhà văn quân đội.
- Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ ông họat động chủ yếu ở chiến trường Tây Nguyên và Liên khu V.
? ông am hiểu và gắn bó như máu thịt với mảnh đất - con người và cuộc sống của miền đất này.
- Sáng tác của Nguyễn Trung Thành mang đậm khuynh hướng sử thi : phản ánh những vấn đề trọng đại của vận mệnh dân tộc và đất nước; xây dựng những nhân vật anh hùng tiêu biểu cho CNAHCM Việt Nam.
-Tác phẩm tiêu biểu ( sgk ).
I/ Tìm hiểu chung
2. Tác phẩm
Hoàn cảnh ra đời
Mĩ – Ngụy ra sức phá hoại hiệp định Genève, lê máy chém đi khắp miền Nam. Cách mạng rơi vào thời kì đen tối.
Đầu năm 1695, Mĩ đổ quân ồ ạt vào miền Nam và đánh phá ác liệt ra miền Bắc. Cả nước sục sôi không khí đánh Mĩ. Rừng xà nu được viết vào đúng thời điểm đó.
Rừng xà nu (1965) ra mắt đầu tiên trên Tạp chí văn nghệ quân giải phóng miền Trung Trung Bộ 2/1962, sau đó được in trong tập Trên quê Hương những anh hùng Điện Ngọc.
b. Tóm tắt tác phẩm
Truyện kể về cuộc kháng chiến chống Mĩ của dân làng Xô Man và cuộc đời Tnú – nhân vật chính của truyện. Tnú là một chú bé mồ côi cha mẹ, được dân làng đùm bọc. Tnú cùng với Mai là hai trong số những người thiếu niên được cán bộ Quyết dìu dắt làm liên lạc, sau đó Tnú bị kẻ thù bắt và tra tấn.

Ba năm sau, anh vượt ngục trở về cùng dân làng chuẩn bị vũ khí chiến đấu. Được tin này, giặc hùng hổ kéo về làng ráo riết lùng sục cán bộ. Tnú cùng nhiều thanh niên trong làng trốn vào rừng.
Không bắt được anh, chúng đánh đập hành hạ vợ con anh. Từ nơi ẩn nấp, Tnú đã nhảy vào giữ bọn lính. Vì chỉ có hai bàn tay trắng nên anh không thể cứu nổi vợ con. Vợ con anh bị giặc giết hại. Giặc đốt mười ngón tay anh bằng nhựa xà nu. Trước cảnh tượng ấy, dân làng Xô Man nhất tề vùng lên giết chết cả tiểu đội giặc. Cụ Mết kêu gọi mọi người cầm vũ khí đứng lên đáng giặc. Rồi Tnú gia nhập bộ đội giải phóng. Anh luôn khắc sâu mối thù quân giặc và chiến đấu rất dũng cảm để bảo vệ quê hương.
c. Chủ đề
Chñ ®Ò t¸c phÈm ®­îc ph¸t biÓu trùc tiÕp qua lêi cô MÕt: ‘Chóng nã ®· cÇm sóng, mình ph¶i cÇm gi¸o!", tøc lµ ph¶i dïng b¹o lùc c¸ch m¹ng chèng l¹i b¹o lùc ph¶n c¸ch m¹ng.
3. Nhan đề tác phẩm
+ Tên Rừng xà nu chứa đựng tư tưởng chủ đề tác phẩm.
+ Rừng xà nu còn ẩn chứa cái khí vị khó quên của đất rừng Tây Nguyên, gợi lên vẻ đẹp hùng tráng, man dại- một sức sống bất diệt của cây và tinh thần bất khuất của người.
-> Bởi vậy, Rừng xà nu mang nhiều tầng nghĩa bao gồm cả ý nghĩa tả thực lẫn ý nghĩa tượng trưng.
II. Dọc- hiểu VAN B?N
1. Hình tượng cây xà nu
Mang hai lớp nghĩa: tả thực và tượng trưng.
a. Hỡnh ảnh thực
- Rừng xà nu nằm trong sự hủy diệt bạo tàn
"cả rừng xà nu hàng vạn cây không cây nào là không bị thương".
"có nh?ng cây bị chặt đứt ngang nửa thân mỡnh đổ ào ào như một trận bão".
"có nh?ng cây con vừa lớn ngang tầm ngực người bị đạn đại bác chặt đứt làm đôi. ở nh?ng cây đó, nhựa còn trong, chất dầu còn loãng, vết thương không lành được cứ loét mãi ra, nam mười hôm sau thỡ cây chết".
-> Nhà van đã mang nỗi đau của con người để biểu đạt cho nỗi đau của cây.
Sức sống mãnh liệt của cây xà nu

+ V? d?p:
Hỡnh dỏng: " nh?n ho?t nhu mui lờ", nhu " mui tờn lao th?ng lờn b?u tr?i".
M�u s?c: "xanh r?n".
Mựi huong: "thom ng�o ng?t", "thom m? m�ng".
Ham ỏnh sỏng m?t tr?i.
-> Quan sỏt tinh t?, miờu t? k?t h?p so sỏnh.
+ Sinh sôi nảy nở khỏe:
"Cạnh một cây xà nu mới ngã gục đã có bốn nam cây con mọc lên".
->Tác giả sử dụng cách nói đối lập (ngã gục- mọc lên; một- bốn nam) để khẳng định một khát vọng thật của sự sống.
+ Xà nu bảo vệ làng Xô Man:
"Cứ thế hai ba nam nay, rừng xà nu ưỡn tấm ngực lớn ra che chở cho làng".
-> Nhõn húa

Tỏi hi?n tru?c m?t ngu?i d?c hỡnh ?nh nh?ng cỏnh r?ng x� nu ? Tõy Nguyờn.
b. Nghĩa biểu tượng
- Xaø nu coù maët trong ñôøi soáng haøng ngaøy, trong lòch söû ngaøn ñôøi cuûa daân laøng Xoâ-man :
+ Löûa xaø nu chaùy trong moãi beáp, chaùy trong ñoáng löûa ôû nhaø öng.
+Khoùi xaø nu queùt ñen taám baûng cho anh quyeát daïy Tnuù vaø Mai hoïc chöõ.
+Goác caây xaø nu caïnh con nuôùc lôùn laø nôi baét ñaàu cho tình yeâu saâu ñaäm tha thieát cuûa Mai vaø Tnuù.
+Aùnh ñuoác xaø nu ñeâm ñeâm soi saùng cho daân laøng maøi giaùo maùc chuaån bò ñoàng khôûi.
+ Daàu xaø nu, giaëc duøng ñoát 10 ñaàu ngoùn tay Tnuù…
=> Hình aûnh caây xaø nu luoân gaén boù vôùi nieàm vui, noãi ñau –giao hoøa chieáu öùng vôùi cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân Taây Nguyeân.
- Rừng xà nu bị tàn phá với rất nhiều vết thương.
Nỗi đau của con người Tây Nguyên trong chiến tranh.
Tượng trưng cho sức sống dẻo dai,mãnh liệt của dân làng Xô Man, của con người Tây Nguyên
+ Cây ham ánh sáng và khí trời -> Người dân Tây Nguyên yêu tự do, tin vào Đảng, đi theo bước chân cách mạng
+ Những cây xà nu vững chắc, không chịu ngã trước giông bão, bom đạn của kẻ thù “ưỡn tấm ngực lớn của mình che chở cho làng” -> gợi hình ảnh cụ Mết, con người tiêu biểu cho sức sống quật khởi của làng Xô Man
+ “Những cây vượt lên đựơc đầu người, cành lá sum sê như những con chim đã đủ lông mao, lông vũ” -> Biểu tượng cho những Mai, Dít, Tnú, Heng, thế hệ trẻ của làng Xô Man bất khuất, gắn bó với cách mạng
- Ở đọan kết :
+ . "vô số những cây con mọc lên".
+. "những cây mới nhú khỏi mặt đất, nhọn hoắt như những mũi lê".
+. "Đến hút tầm mắt.những rừng xà nu nối tiếp đến chân trời".
? hình ảnh được láy lại nhưng lại có sự phát triển về ý nghĩa biểu tượng trọn vẹn cho nỗi đau, phẩm chất sức mạnh của dân làng Xô-man, gợi ý nghĩa nhan đề tác phẩm : Rừng xà nu.

2. Cuộc đời Tnú
- Giới thiệu nhân vật
+ Ho�n c?nh nhõn v?t xu?t hi?n:
Tnỳ xu?t hi?n trong l?n v? tham dõn l�ng, s?ng trong s? thuong yờu c?a dõn l�ng.
Qua l?i k? r?t t? nhiờn c?a gi� l�ng theo cỏch k? " khan " c?a ngu?i TN.
-> Tác giả xuất phát từ vấn đề cộng đồng để phản ánh đời tư của Tnú


+ XuÊt th©n: mồ côi cha mẹ từ nhỏ, được dân làng cưu mang, giác ngộ cách mạng.
+ Tính cách: cá tính, gan góc, táo bạo, dũng cảm.
Tnó häc chữ: dám lấy đá đập vào đầu mình khi học cái chữ không sáng dạ bằng Mai.
Tnú thay người già làm liên lạc, nuôi giấu cán bộ, nhanh nhẹn luồn rừng đưa thư, vượt qua suối lũ một cách dũng cảm.
Khi bị giặc bắt, chú bé nhỏ tuổi này đã chỉ vào bụng mình và nói: “Cộng sản ở đây này”.
Mặc cho những vết dao chém dọc ngang trên tấm lưng bé nhỏ, Tnú vẫn không khai báo


Số phận đau thương
+ V? con b? gi?c dỏnh ch?t
+ Tnỳ b? gi?c b?t. Th?ng D?c ỏc ụn dó dựng gi? t?m nh?a x� nu tra t?n anh.
-> N?i dau thuong n�y l� minh ch?ng hựng h?n cho cõu núi v?a gi?n d? v?a sõu s?c c?a c? M?t: "Chỳng nú dó c?m sỳng, mỡnh ph?i c?m giỏo".
- Sức sống mãnh liệt vượt trên đau thương
+ Tnú trong đêm nổi dậy của buôn làng:
L?a chỏy trong l?ng ng?c, chỏy ? b?ng! Mỏu anh m?n chỏt ? d?u lu?i. Tnỳ "c?n nỏt mụi" ch?u d?ng. Tnỳ l?m li?t hiờn ngang "khụng thốm kờu van!"
Ti?ng hột cam h?n, ph?n u?t c?a Tnỳ dó vang v?ng kh?p nỳi r?ng Xụ man, nhu khoi d?y cao d? lũng cam thự gi?c c?a c? buụn l�ng
+ Tnỳ gia nh?p l?c lu?ng chớnh quy .
-> Câu chuyện về cuộc đời một con người trở thành câu chuyện một thời, một nước.
Nhân vật Tnú được xây dựng qua hình ảnh đôi bàn tay
khi còn lành lặn học chữ vụng về , đập đá vào đầu tự trừng phạt vì học chậm …
Khi bị bắt bị tra hỏi đặt tay lên bụng mình “ cộng sản ở đây này …”
Khi bị tra tấn giặc tẩm dầu Xànu và đốt 10 đầu ngón tay nghiến răng chịu đựng..
Tnú muốn dùng đôi bàn tay ấy để giết chết kẻ thù
-> Biểu tượng cho ý chí bất khuất , cho sức sông mãnh liệt của Tnú và người dân làng Xôman
Tiểu kết
-> Bút pháp lí tưởng hóa: Tác giả xây dựng nhân vật Tnú bằng nghệ thuật độc đáo. Tnú vừa có những nét riêng cá tính sống động, vừa mang phẩm chất có tính khái quát, tiêu biểu. Lời văn với những câu văn giàu tính tạo hình, giàu nhạc điệu, khi thâm trầm , khi tha thiết, trang nghiêm. Từ không gian kể chuyện đến nhân vật trong truyện đều mang chất sử thi đậm nét.
-> Chủ đề tác phẩm: “chúng nó cầm súng, mình phải cầm giáo”
-> Xây dựng thành công nhân vật Tnú, nhà văn đã khắc hoạ được hình ảnh tiêu biểu của con người mang đậm dòng máu, tính cách của núi rừng Tây Nguyên
a/ Nhân vật cụ Mết :
- Cụ già 60 tuổi : mắt sáng , râu dài tới ngực , bàn tay nặng trịch như kềm sắt, ngực căng , tiếng nói ồ ồ dội vang ..
=> Ở cụ toát ra nét đẹp quắc thước , cứng cõi , lẫm liệt , mạnh mẽ..
- Già làng có uy tín và được kính trọng
3. Các nhân vật khỏc
- Trầm tỉnh , sáng suốt , dày dạn kinh nghiệm : hiểu rằng đánh Mỹ là phải đánh lâu dài
- Là người cổ động tổ chức , điều hành phong trào đấu tranh
Nhân vật gạch nối giữa quá khứ và hiện tại , là điểm tựa vững chắc cho thế hệ trẻ trong kháng chiến chống Mỹ
Sơ kết : Nhân vật được xây dựng bằng bút pháp sử thi và cảm hứng lãng mạn , cụ Mết tượng trưng cho lịch sử , cho truyền thống hiên ngang bất khuất , cho sức sống bền bỉ của dân làng Xô Man
c/ Nhân vật Dít
- Cô gái trẻ giàu nghị lực , là hiện thân và sự tiếp nối của Mai
- Gan lì từ nhỏ : từ bé đã tiếp tế liên lạc bị bắt bị đạn bắn quanh người vẫn không sợ
- Có bản lĩnh vững vàng và trưởng thành mau lẹ : thay đổi từ hình dạng , lời nói , đến việc làm
Nhân vật Dít đặc biệt được xây dựng qua hình ảnh đôi mắt
Khi bị khủng khoảng tâm lý đôi mắt mở to trừng trừng nhìn bọn lính
Đôi mắt mở to bình thản nghiêm nghị
Cô hiện thân cho cây Xà Nu đã trưởng thành và trở thành người lãnh đạo nguyên tắc , bản lĩnh nhưng rất tình cảm với mọi người
d/ Nhân vật bé Heng :
- Lớp măng non nối tiếp cha ông đánh giặc
- Chú bé hồn nhiên tươi sáng , sống động
- Hình ảnh chú bé “ súng đeo chéo ngang lưng ra vẻ người lính thực sự” rất có ý nghĩa
Tượng trưng cho cây Xà Nu con đầy sinh lực và nhựa sống , hứa hẹn trở thành lực lượng kế tục trong cuộc chiến đấu dài lâu với kẻ thù
Sơ kết : Hình ảnh con người TN với đầy đủ các thế hệ, tiêu biểu cho các phẩm chất, khí phách của một tập thể anh hùng , mỗi nhân vật để lại trong lòng người đọc những ấn tượng sâu sắc…
* Những nhân vật trên là hình ảnh con người Tây Nguyên với đầy đủ các thế thệ, tiêu biểu cho các phẩm chất, khí phách của một tập thể anh hùng, mỗi nhân vật đê lại trong lòng người đọc những ấn tượng sâu sắc.
4. Nghệ thuật
Bút pháp sử thi: Hình ảnh cây xà nu xuyên suốt tác phẩm với hai lớp nghĩa: tả thực và biểu tượng. Giọng điêu sử thi trang nghiêm và chất thơ hùng tráng vút lên từ thiên nhiên và con người Tây Nguyên.
Nghệ thuật trần thuật độc đáo: đan xen giữa thực tại và quá khứ khiến tác phẩm có khả năng dồn nén sự kiện: dung lượng ngắn nhưng nói về số phận của cả một buôn làng, một dân tộc, câu chuyện của một đời người được kể lại trong một đêm.
Xây dựng được một số hình ảnh biểu tượng: cây xà nu, mười ngón tay thành mười ngọc đuốc.
4. Kết luận
Qua truyÖn g¾n Rõng xµ nu, ta nhËn thÊy ®Æc ®iÓm phong c¸ch sö thi NguyÔn Trung Thµnh: h­íng vµo vÊn ®Ò träng ®¹i cña ®êi sèng d©n téc
T¸c phÈm ®· ®Æt ra vÊn ®Ò cã ý nghÜa lín lao cña d©n téc vµ thêi ®¹i: ph¶i cÇm vò khÝ ®øng lªn tiªu diÖt kÎ thï b¹o tµn ®Ó b¶o vÖ sù sèng cña ®Êt n­íc, nh©n d©n.