Tuần 22. Rừng xà nu

CHUYÊN ĐỀ:
TÍCH HỢP KIẾN THỨC LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC TÁC PHẨM
RỪNG XÀ NU
(NGUYỄN TRUNG THÀNH)
RỪNG XÀ NU
(NGUYỄN TRUNG THÀNH)
I. TÌM HIÊỦ CHUNG
Tên khai sinh: Nguyễn Văn Báu, sinh năm 1932,
quê: Thăng Bình, Quảng Nam.
1. TÁC GIẢ NGUYỄN TRUNG THÀNH
1. TÁC GIẢ NGUYỄN TRUNG THÀNH
* Là nhà văn quân đội, có duyên và gắn bó với mảnh đất Tây Nguyên hùng vĩ:

- Năm 1950: Nhập ngũ, chiến đấu tại chiến trường Tây Nguyên (1950 - 1954), làm phóng viên báo Quân đội nhân dân, sáng tác văn học với bút danh Nguyên Ngọc.
- Năm 1954: tập kết ra Bắc.
- Năm 1962: Tình nguyện trở về chiến trường miền Nam, hoạt động chủ yếu ở Quảng Nam và Tây Nguyên; viết văn với bút danh Nguyễn Trung Thành.
- Sau năm 1975: có nhiều hoạt động thúc đẩy công cuộc đổi mới nước nhà.
1. TÁC GIẢ NGUYỄN TRUNG THÀNH
*Là nhà văn quân đội, có duyên và gắn bó với mảnh đất Tây Nguyên hùng vĩ.
*Tác phẩm tiêu biểu:
Tiểu thuyết Đất nước đứng lên (1955)
Rẻo cao (1961)
Trên quê hương những anh hùng Điện Ngọc (1969)
Đất Quảng ( 1971-1974)…






1. TÁC GIẢ NGUYỄN TRUNG THÀNH
* Là nhà văn quân đội, có duyên và gắn bó với mảnh đất Tây Nguyên hùng vĩ.
* Tác phẩm tiêu biểu:
*Đặc điểm phong cách nghệ thuật:
-Tác phẩm đề cập đến những vấn đề hệ trọng của dân tộc với cái nhìn lịch sử và quan điểm cộng đồng.
Nhân vật chính là những con người anh hùng kết tinh phẩm chất của dân tộc.
Giọng điệu : giọng sử thi trang trọng, say mê, ngợi ca.






2. TÁC PHẨM RỪNG XÀ NU
Hoàn cảnh sáng tác:
Rừng xà nu in lần đầu trên tạp chí Văn nghệ giải phóng (số 2, 1965), sau được đưa vào tập “Trên quê hương những anh hùng Điện Ngọc ” (1969)
*Bối cảnh lịch sử - cảm hứng trực tiếp:
Ngày 8/ 3/1965, Mỹ đổ quân ồ ạt vào bãi biển Chu Lai, bắt đầu cuộc chiến tranh cục bộ ở miền Nam và chiến tranh phá hoại ở miền Bắc.
Dân tộc ta bước vào cuộc đối đầu một mất một còn với đế quốc Mỹ.

Cảm hứng lịch sử, cảm hứng sử thi về cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc
Hoàn cảnh sáng tác:
*Bối cảnh lịch sử - cảm hứng trực tiếp:
*Cảm hứng gián tiếp:
- Về cây xà nu:
Trong hồi ức của tác giả (Về một truyện ngắn Rừng xà nu)
Tháng 5/ 1962, hành quân cùng Nguyễn Thi từ miền Bắc vào Nam. Điểm chia tay để mỗi người về chiến trường của mình là khu rừng bát ngát phía tây Thừa Thiên Huế - một khu rừng xà nu tít tắp tận chân trời…Tôi yêu say mê cây xà nu từ đó..
- Về con người Tây Nguyên anh hùng trong đời thực, trong cuộc chiến đấu của dân tộc:
Nhân vật trong tác phẩm có nguyên mẫu từ cuộc đời thực:
Cụ Mết:
già làng, người lãnh đạo làng kháng chiến Xóp Dùi, Bắc Kon Tum.
Tnú - anh Đề: người làng Xê-đăng, cùng 10 trai làng dùng dao rựa tiêu diệt 1 tiểu đội lính Diệm
Dít:
cô gái người Dẻ, tác giả gặp trong một
Đại hội thi đua
Hoàn cảnh sáng tác:
*Bối cảnh lịch sử - cảm hứng trực tiếp:
*Cảm hứng gián tiếp:
Cảm hứng sáng tạo là cảm hứng lịch sử - xã hội, nhưng chiều sâu là niềm cảm phục, yêu thương với con người, với mảnh đất Tây Nguyên đau thương mà anh dũng.
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN
1. ĐỌC –TÓM TẮT
TÓM TẮT
Đan cài các câu chuyện: Chuyện về cuộc đời Tnú – chuyện về cuộc nổi dậy của dân làng Xô man  được “bao gói” trong những cánh rừng xà nu, đồi xà nu bạt ngàn…
Đan xen về thời gian: Quá khứ - hiện tại
Tái hiện không khí của phong trào cách mạng giải phóng dân tộc ở miền Nam vào những năm đen tối trước Đồng Khởi (1955-1959)
2. Ý NGHĨA NHAN ĐỀ RỪNG XÀ NU
Rừng xà nu  giàu sức khái quát, gợi mở:
Gợi vẻ đẹp hùng tráng, man dại của núi rừng Tây Nguyên
Gợi lên vẻ đẹp của con người Tây Nguyên bất khuất, kiên cường.
Nhan đề Rừng xà nu tạo khí vị Tây Nguyên đậm đà cho tác phẩm.
3. HÌNH TƯỢNG RỪNG XÀ NU
Đặc điểm sinh thái
Xà nu: tên gọi khác của thông ba lá
Loại cây thân gỗ, họ thông, mọc thành rừng ở
Tây Nguyên
- Cây xà nu có dáng mọc thẳng, tán lá vươn cao, thân cây vạm vỡ, có sức sống mãnh liệt
“ …loại cây hùng vĩ và cao thượng, man dại và trong sạch, mỗi cây cao vút, vạm vỡ, ứa nhựa, tán lá vừa thanh nhã vừa rắn rỏi”
( Nguyên Ngọc- Về một truyện ngắn- Rừng xà nu )


3. HÌNH TƯỢNG RỪNG XÀ NU
Hình ảnh rừng xà nu không chỉ mở ra mà còn khép lại thiên truyện, đi suốt chiều dài tác phẩm như một nốt láy, một điệp khúc, tạo không khí Tây Nguyên hùng tráng, giàu ý nghĩa hiện thực và biểu tượng.
3. HÌNH TƯỢNG RỪNG XÀ NU
a, Xà nu là hình tượng nổi bật, xuyên suốt tác phẩm
*Mở đầu: “…những đồi xà nu nối tiếp tới chân trời”;
Kết thúc: “…những rừng xà nu nối tiếp chạy tới chân trời”
Thủ pháp trùng điệp, tạo kết cấu đầu cuối tương ứng, không khí sử thi.

3. HÌNH TƯỢNG RỪNG XÀ NU
* Xà nu hiện diện trong suốt câu chuyện về Tnú và làng Xô Man:
Có mặt trong đời sống hàng ngày của dân làng Xô Man
Tham dự vào các sự kiện trọng đại của làng Xô Man
 Hình aûnh caây xaø nu luoân gaén boù vôùi nieàm vui, noãi ñau –giao hoøa chieáu öùng vôùi cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân Taây Nguyeân.
Lửa xà nu trong mỗi bếp, đuốc xà nu soi đường rừng, khói xà nu xông bảng đen, gốc xà nu là nơi trai gái hò hẹn, tán rừng xà nu ru giấc thiên thu…
Lửa xà nu soi cho dân làng mài vũ khí, giấu vũ khí; giặc đốt hai bàn tay Tnú bằng giẻ tẩm nhựa xà nu; lửa xà nu soi rõ xác bọn giặc …
3. HÌNH TƯỢNG RỪNG XÀ NU
b, Nỗi đau của rừng xà nu
“Làng ở trong tầm đại bác của đồn giặc”
tư thế đối địch giữa sự sống và cái chết, sinh tồn và hủy diệt
<-> bối cảnh lịch sử của cả dân tộc.
3. HÌNH TƯỢNG RỪNG XÀ NU
hầu hết đạn đại bác đều rơi vào ngọn đồi xà nu
hàng vạn cây không cây nào không bị thương”
Có những cây bị chặt đứt ngang nửa thân mình…
Có những cây ….bị đại bác chặt đứt làm đôi…
-Lối quan sát, miêu tả từ xa đến gần, từ khái quát đến cụ thể
Cách sử dụng từ ngữ: vết thương, từng cục máu lớn, loét mãi ra,…
Nghệ thuật nhân hóa, so sánh
 Gợi tả sinh động nỗi đau của rừng xà nu trong sự chiếu ứng với sự đau thương của dân làng Xô Man dưới sự tàn phá, hủy diệt dã man của kẻ thù,
c, Sức sống của rừng xà nu
Là loài cây sinh sôi nảy nở rất khỏe, đạn đại bác không giết nổi chúng, chúng ưỡn tấm ngực lớn ra che chở cho dân làng.
Cạnh một cây mới ngã gục đã có bốn năm cây con mọc lên…
Diễn đạt đối lập sức mạnh, sự chiến thắng của cây xà nu, của sự sống trước cái chết, trước sự hủy diệt.
 Sức sống bền bỉ, mãnh liệt, bất khuất của núi rừng và con người Tây Nguyên.
- Nó phóng lên rất nhanh để tiếp lấy ánh nấng Xà nu ham ánh sáng, khí trời cũng như dân làng Xô Man yêu tự do, yêu cách mạng.
3. Hình tượng rừng xà nu
 Rừng xà nu là biểu tượng cho cuộc sống và phẩm chất cao đẹp của người Xô Man:
- Bị giết hại ( Anh Xút, bà Nhan; mẹ con Mai ) hoặc phải mang thương tật suốt đời (Tnú)
- Chịu thương tích, chết chóc
- Ham ánh sáng và khí trời
- Các thế hệ người Xô Man kế tiếp nhau đứng dậy chiến đấu giành lấy sự sống, tự do.
- Có sức sống mãnh liệt
- Tha thiết yêu tự do yêu cách mạng
- Là một hình tượng ẩn dụ, được xây dựng bằng thủ pháp nghệ thuật chiếu ứng rừng cây – đời người , có ý nghĩa biểu tượng cho đời sống văn hóa, số phận và phẩm chất anh hùng của nhân dân Tây Nguyên.
- Tạo nên một không gian nghệ thuật thấm đẫm chất sử thi và khí vị Tây Nguyên.
3. HÌNH TƯỢNG RỪNG XÀ NU
Cụ Mết:
4. HÌNH TƯỢNG DÂN LÀNG XÔ MAN
A, Cụ Mết:
* Ngoại hình: quắc thước, râu dài tới ngực, đen bóng, mắt sáng, xếch ngược, hai cánh tay như hai gọng kìm, ngực căng như cây xà nu lớn; tiếng nói dội vang trong lồng ngực.
* Cách nói năng: không bao giờ khen tốt, khi ưng ý nhất  “”Được”.
* Mệnh lệnh chiến đấu ông phát ra đơn giản, chắc nịch: “Thế là bắt đầu rồi. Đốt lửa lên!”
* Gắn bó tha thiết với làng, tin tưởng tuyệt đối với Đảng, với cách mạng: “không cây gì mạnh bằng cây xà nu đất ta”; “Đảng còn, núi nước này còn”
4. HÌNH TƯỢNG DÂN LÀNG XÔ MAN
Cụ Mết là người lưu giữ và truyền cho thế hệ sau ngọn lửa truyền thống, người chỉ huy tinh thần của dân làng Xô Man.
Cụ Mết cũng là người đúc kết và phát ngôn những chân lý bất hủ: “Chúng nó đã cầm súng, mình phải cầm giáo”
Nhân vật gạch nối giữa quá khứ và hiện tại , là điểm tựa vững chắc cho thế hệ trẻ trong kháng chiến chống Mỹ
Cụ Mết là nhân vật lịch sử, tượng trưng cho lịch sử, truyền thống dân tộc: bất khuất, hiên ngang, kiên trung và giàu tình nghĩa
b. Nhân vật Tnú :
- Tnú mồ côi cha mẹ từ nhỏ, được chăm sóc nuôi dưỡng bởi bàn tay dân làng Xô Man “ Đời nó khổ, nhưng bụng dạ nó sạch như nước suối làng ta ”
- Tính cách :
+ Gan góc, táo bạo, dũng cảm ( từ nhỏ đã tiếp tế liên lạc , bảo vệ cán bộ )
+ Tuyệt đối tin tưởng và trung thành với cách mạng
+ Giàu tình thương đối với mọi người : với vợ con , với dân làng, với quê hương…( chi tiết nghe tiếng chày rộn rã , ngụm nước suối ngọt lành)
+ Có tính kỉ luật cao ( về phép và trả phép đúng hạn )
Nhân vật Tnú được xây dựng qua hình ảnh đôi bàn tay
khi còn lành lặn học chữ vụng về  đập đá vào đầu tự trừng phạt vì học chậm …
Khi bị bắt bị tra hỏi đặt tay lên bụng mình “ cộng sản ở đây này …”
Khi bị tra tấn giặc tẩm dầu xànu và đốt 10 đầu ngón taynghiến răng chịu đựng..
Chứng tích tội ác của kẻ thù mà Tnú mang theo suốt đời.. Đó là ngọn lửa của lòng căm hận, châm bùng ngọn lửa đồng khởi.
Anh là cây xà nu đã trưởng thành, là thế hệ nối tiếp cha anh, là lực lượng nòng cốt của cuộc chiến đấu hôm nay. Con người có cuộc đời và số phận bi tráng, là hình ảnh con người Tây Nguyên bất khuất .
c/ Nhân vật Dít :
- Cô gái trẻ giàu nghị lực, là hiện thân và sự tiếp nối của Mai
- Gan lì từ nhỏ : từ bé đã tiếp tế liên lạc bị bắt bị đạn bắn quanh người vẫn không sợ
- Có bản lĩnh vững vàng và trưởng thành mau lẹ : thay đổi từ hình dạng , lời nói đến việc làm
Nhân vật Dít đặc biệt được xây dựng qua hình ảnh đôi mắt
Khi bị khủng khoảng tâm lý đôi mắt mở to trừng trừng nhìn bọn lính
Đôi mắt ráo hoảnh - lầm lì không nói gì (trước cái chết bi thảm của chị gái )
Đôi mắt mở to bình thản nghiêm nghị
Cô hiện thân cho cây xà nu đã trưởng thành và trở thành người lãnh đạo nguyên tắc, bản lĩnh nhưng rất tình cảm với mọi người
d/ Nhân vật bé Heng :
- Lớp măng non nối tiếp cha ông đánh giặc
- Chú bé hồn nhiên tươi sáng, sống động
- Hình ảnh chú bé “ súng đeo chéo ngang lưng ra vẻ người lính thực sự” rất có ý nghĩa
Tượng trưng cho cây nà nu con đầy sinh lực và nhựa sống, hứa hẹn trở thành lực lượng kế tục trong cuộc chiến đấu dài lâu với kẻ thù
Hình tượng dân làng Xô Man được xây dựng trong nghệ thuật chiếu ứng với hình tượng rừng xà nu.
Các nhân vật cùng có điểm chung: Mang trong mình những phẩm chất của cộng đồng: yêu nước, thù giặc, dũng cảm, gan góc, một lòng theo Đảng, theo cách mạng.
5. KHUYNH HƯỚNG SỬ THI CỦA TÁC PHẨM
Đề tài: Biến cố trọng đại trong lịch sử dân tộc: Cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước
Chủ đề: Ngợi ca, khẳng định chân lí về con đường giải phóng dân tộc, cộng đồng, giải phóng nhân dân: Con đường vũ trang cách mạng.
Hình tượng nghệ thuật: Rừng xà nu, hình tượng dân làng  hùng tráng kì vĩ.
Nhân vật: Tiêu biểu, đại diện cho phẩm chất, quyền lợi, tâm tư, tình cảm của cộng đồng.
Giọng điệu: trang trọng, hào hùng như lối kể khan.
1. Nghệ thuật:
- Kết cấu: truyện lồng truyện
- Không gian, thời gian nghệ thuật rộng lớn, kì vĩ, hoành tráng được kể lại chỉ trong một đêm  dồn nén về thời gian
- Nghệ thuật xây dựng nhân vật đặc sắc
- Xây dựng các hình ảnh nghệ thuật mang tính biểu tượng cao.

2. Nội dung:
- Viết về cuộc nổi dậy của một buôn làng Tây Nguyên trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước  Tập trung thể hiện chân lí thời đại, ngợi ca tinh thần yêu nước, căm thù giặc, tinh thần quật khởi của nhân dân ta…
III. TỔNG KẾT
RỪNG XÀ NU
(NGUYỄN TRUNG THÀNH)