Tuần 2. Khái quát văn học dân gian Việt Nam

TrườngTHPT Lý Thường Kiệt

Mai kim oanh

Khái quát
văn học dân gian Việt Nam
Giúp HS :
1. Kiến thức : Hiểu, nhớ được những đặc trưng cơ bản của VHDG (trọng tâm); nắm được khái niệm về các thể loại của VHDG; nhớ, kể tên các thể loại ,phân biệt sơ bộ các thể loại đó
2. Kỹ năng : Rèn kỹ năng hệ thống hóa, so sánh, đối chiếu
3. Thái độ : Hiểu được giá trị to lớn của VHDG, trân trọng di sản văn hóa tinh thần của dân tộc, học tập tốt phần VHDG trong chương trình



1. VHDG có phải là một bộ phận của VHVN không? VHDG còn tên gọi nào khác? Vì sao?

2. VH viết VN được viết bằng những loại chữ nào? Đến TK XX còn sử dụng nữa không? Vì sao?

Kiểm tra bài cũ:


Hãy đọc SGK(t.16) và nêu cách hiểu của mình về khái niệm VHDG. So sánh VHDG với VH viết.

+ Là gì?
+ Tác giả là ai?
+ Mục đích sáng tác ?
B. Bài mới
Văn học dân gian là những tác phẩm nghệ thuật ngôn từ truyền miệng, sản phẩm của quá trình sáng tác tập thể nhằm mục đích phục vụ trực tiếp cho các sinh hoạt khác nhau trong đời sống cộng đồng.
1. VHDG là những tác phẩm nghệ thuật ngôn từ truyền miệng(tính truyền miệng)

Tác phẩm ngôn từ nghệ thuật: truyện cổ tích, truyền thuyết, truyện cười, tục ngữ, ca dao.. là tác phẩm được xây dựng bằng chất liệu ngôn từ nghệ thuật, ( khác với hội họa, điêu khắc, âm nhạc...).

Truyền miệng là sự ghi nhớ theo kiểu nhập tâm và phổ biến bằng lời nói, cách trình diễn cho người khác xem thông qua lăng kính chủ quan của người truyền tụng nên thường được sáng tạo thêm
Truyền miệng theo không gian (từ nơi này qua nơi khác )
Truyền miệng theo thời gian (từ đời này sang đời khác)
Thông qua hình thức diễn xướng dân gian (nói, hát, kể, diễn ...)
Khi chưa có chữ viết, VHDG được truyền miệng và có dị bản là điều tất yếu.
VHDG truyền miệng bằng cách nào? Theo những hình thức nào?
2. VHDG là sản phẩm của quá trình sáng tác tập thể (tính tập thể )
Em hiểu thế nào là sáng tác tập thể? Quá trình sáng tác và hoàn chỉnh một tác phẩm DG diễn ra như thế nào?
Sáng tác tập thể : là sản phẩm sáng tạo của nhiều người (tập thể), không thể biết được tác giả hoặc tác giả đầu tiên

Quá trình sáng tác :
Một người
Tập thể
nhiều người
của tập thể
Phương diện tồn tại : dị bản, dấu ấn địa phương, văn hóa cộng đồng

Phương diện nội dung : tiếng nói chung, không mang dấu ấn cá nhân

Phương diện thực hành : theo nhịp, kích thích người trong cuộc
Đặc trưng cơ bản của VHDG
Là những tác phẩm
ngôn từ truyền miệng
(tính truyền miệng)
Là sản phẩm của
quá trình sáng tác
tập thể
(tính tập thể)
Hãy lập bảng hệ thống thể loại VHDG Việt Nam?
III. Hệ thống thể loại của VHDG Việt Nam
Tự sự
dân gian:

sử thi,
thần thoại,
truyện cổ tích,
truyền thuyết,
truyện
ngụ ngôn,
truyện cười,
truyện thơ,
vè.
Nghị luận
dân gian:

Câu đố,
tục ngữ.
Tri thức
dân gian:

Ca dao.
Sân khấu
dân gian:

chèo,
tuồng,
rối.
Hệ thống thể loại văn học dân gian
1. Loại tự sự dân gian:
1.1 Thần thoại : tác phẩm tự sự dân gian thường kể về các vị thần, nhằm giải thích tự nhiên, thể hiện khát vọng chinh phục tự nhiên và phản ánh quá trình sáng tạo văn hóa của con người thời cổ đại (Thần Trụ Trời, Rắn già rắn lột...)
1.2 Sử thi : tác phẩm tự sự dân gian có quy mô lớn, sử dụng ngôn ngữ có vần, nhịp, xây dựng những hình tượng nghệ thuật hoành tráng, hào hùng để kể về một hoặc nhiều biến cố lớn diễn ra trong đời sống cộng đồngcủa cư dân thời cổ đại (Đẻ đất đẻ nước, Đăm Săn, Xing Nhã...)
1.3 Truyền thuyết : tác phẩm tự sự dân gian kể về sự kiện và nhân vật lịch sử (hoặc có liên quan đến lịch sử) theo xu hướng lý tưởng hóa, qua đó thể hiện sự ngưỡng mộ và tôn vinh của nhân dân đối với những người có công với đất nước, với dân tộc hoặc cộng đồng cư dân một vùng
(Truyện An Dương Vương và Mị Châu - Trọng Thủy, Sự tích Hồ Gươm...)
1.4 Truyện cổ tích : tác phẩm tự sự dân gian mà cốt truyện và hình tượng được hư cấu có chủ định, kể về số phận con người bình thường trong xã hội, thể hiện tinh thần nhân đạo và lạc quan của nhân dân lao động (Tấm Cám, Chử Đồng Tử...)_
1.5 Truyện ngụ ngôn: tác phẩm tự sự dân gian ngắn, có kết cấu chặt chẽ, thông qua các ẩn dụ(phần lớn là hình tượng loài vật) để kể về sự việc liên quan đến con người, từ đó nêu lên những bài học kinh nghiệm về cuộc sống hoặc về triết lý nhân sinh (Thầy bói xem voi, Mèo lại hoàn mèo...)
1.6 Truyện cười : tác phẩm tự sự dân gian ngắn, có kết cấu chặt chẽ, kết thúc bất ngờ, kể về những sự việc xấu, trái tự nhiên trong cuộc sống, có tác dụng gây cười, nhằm mục đích giải trí, phê phán ( Lợn cưới, áo mới, Cháy...)
1.7 Truyện thơ: tác phẩm tự sự dân gian bằng thơ, giàu chất trữ tình, phản ánh số phận và khát vọng của con người khi hạnh phúc lứa đôi và sự công bằng xã hội bị tước đoạt (Tiễn dặn người yêu -Dân tộc Thái...)
1.8 Vè : tác phẩm tự sự dân gian bằng văn vần, có lối kể mộc mạc, phần lớn nói về các sự việc, sự kiện thời sự của làng, của nước (Vè Chàng Lía, Vè Thất thủ kinh đô...)





2.1 Tục ngữ : câu nói ngắn gọn, hàm súc, phần lớn có hình ảnh, vần, nhịp, đúc kết kinh nghiệm thực tiễn, thường được dùng trong ngôn ngữ giao tiếp hằng ngày của nhân dân (Tốt gỗ hơn tốt nước sơn. Không thầy đố mày làm nên...)
2. Loại nghị luận dân gian
2.2 Câu đố: bài văn vần hoặc câu nói thường có vần, mô tả vật đố bằng những hình ảnh, hình tượng khác lạ để người nghe tìm lời giải, nhằm mục đích giải trí, rèn luyện tư duy và cung cấp những tri thức về đời sống (đố về các loại quả, loại cây, mưa...)
3. Loại tri thức dân gian:
Ca dao : Lời thơ trữ tình dân gian, thường kết hợp với âm nhạc khi diễn xướng, được sáng tác nhằm diễn tả thế giới nội tâm của con người (Tay nâng chén muối, đĩa gừng, Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau...)
4. Loại sân khấu dân gian:
Chèo : tác phẩm sân khấu dân gian, kết hợp các yếu tố trữ tình và trào lộng để vừa ca ngợi những tấm gương đạo đức, vừa phê phán, đả kích cái xấu trong xã hội (Quan Âm Thị Kính...)
Ngoài thể loại chèo, sân khấu dân gian còn có tuồng, rối

Tóm tắt nội dung các giá trị cơ bản của VHDG ?
IV. Những giá trị cơ bản của VHDG việt nam
1. VHDG là kho tri thức
vô cùng phong phú về đời sống các dân tộc
Thuộc mọi
lĩnh vực:
tự nhiên.
xã hội,
con người
Thể hiện
trình độ
nhận thức
của nhân dân
Là những
kinh nghiệm
lâu đời
từ thực tiễn,
thể hiện bằng
ngôn ngữ
Mỗi tộc người
có một
kho tàng
phong phú,
đa dạng
2. VHDG có giá trị giáo dục sâu sắc
về đạo lý làm người( giá trị giáo dục)

Giáo dục con người tinh thần lạc quan

+ Yêu thương đồng loại
+ Đấu tranh bảo vệ con người
+ Tin tưởng vào chính nghĩa
Hình thành những phẩm chất tốt đẹp :
+ Yêu quê hương, đất nước
+ Bất khuất, kiên trung
+ Vị tha, cần kiệm
+ Sáng tạo, thực tiễn
Giá trị thẩm mĩ:
Những viên ngọc sáng
Mẫu mực về nghệ thuật
Say đắm lòng người
3. VHDG có giá trị thẩm mĩ to lớn, góp phần quan trọng tạo nên bản sức riêng cho nền VH dân tộc( giá trị thẩm mĩ )

Vai trò quan trọng:
Khi chữ viết mới hình thành: chủ đạo
Khi chữ viết đã phát triển: cơ sở nuôi dưỡng

VHVN phong phú, đa dạng, đậm đà bản sắc dân tộc
Một vài ý kiến đánh giá VHDG
" Văn nghệ dân gian là cơ sở, là miếng đất tốt tươi trên đó sinh ra và lớn lên nền văn học, nghệ thuật cổ điển Việt Nam. Văn nghệ dân gian cũng là pho bách khoa từ điển Việt Nam, kho tài liệu vô tận cho mọi ngành khoa học xã hội Việt Nam: sử học, nhân chủng học, dân tộc học, triết học, ngôn ngữ học, mĩ học"(Hoài Thanh -Những ý kiến về văn học nghệ thuật dân gian Việt Nam)

" Từ xưa đến nay, các nhà thơ lớn của ta đã thừa hưởng được nhiều phần ưu tú ở kho tàng văn học dân gian" ( Cù Huy Cận -Văn hóa dân gian và bản sắc văn hóa dân tộc )
Luyện tập
Trắc nghiệm:

1. Sử thi là:

A. Tác phẩm tự sự dân gian
B. Tác phẩm tự sự trung đại
C. Tác phẩm văn xuôi hiện đại
D. Cả ba phương án trên đều sai
2. Từ nào phù hợp để điền vào chỗ trống trong câu sau:

" Văn học dân gian là một trong hai
tạo thành nền văn học dân tộc"

A. Thành phần
B. Bộ phận
C. Giai đoạn
D. Xu hướng
bộ phận
Dặn dò
Bài tập về nhà : 1,3 (Sách Bài tập)

Soạn: Chiến thắng Mtao- Mxây (Trích Đăm Săn- Sử thi Tây Nguyên)
1
2
Một số hình ảnh về Lễ hội dân gian
Lễ hội chùa Hương (Hà Tây)
Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn - Hải Phòng
Chú trâu này “gấu” quá!!! :D
Lễ hội Quán Thế Âm – Ngũ Hành Sơn – Đà Nẵng
Lễ hội cồng chiêng – Tây Nguyên
Chúc các em thành công