Tuần 2. Câu cá mùa thu (Thu điếu)

Trường THPT CưMgar
Tổ : Ngữ văn
Xin kính chào quí thầy cô giáo cùng các em học sinh thân mến
Trường PTTH CưMgar - Dăk Lăk
Tổ: Ngữ văn
Câu hỏi: Đọc thuộc lòng bài Tự tình (II) của Hồ Xuân Hương và phân tích hai câu thơ đầu?
Cảnh mùa thu vàng
Câu cá mùa thu
I/ Đọc - tìm hiểu chung
1. Tác giả
Đọc mục tiểu dẫn sgk
-Trình bày những điểm cơ bản có ảnh hưởng đến những sáng tác của tác giả về sau?
- Nguyễn khuyến (1835-1909), hiệu là Quế Sơn, xuất thân trong một nhà nho nghèo, có truyền thống khoa bảng ở làng Yên Đỗ, huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam.
- Là người nỗi tiếng thông minh học giỏi, thi đỗ đầu cả ba kì thi ( Hương -1864, Hội, Đình- 1871) => Tam Nguyên Yên Đỗ.




Nguyễn Khuyến
I. Đọc - tìm hiểu chung
1. Tác giả:
- Làm quan khoảng 10 năm - vì bất mãn với sự bạt nhược của triều đình nhà Nguyễn , ông cáo quan về quê ở ẩn để giữ khí tiết thanh bach của nhà nho, sống gần gũi với làng quê -> cảm thông sâu sắc với cuộc sống của người dân lao động.
- Nguyễn Khuyến để lại cho nền VHVN khoảng 800 bài thơ và câu (chữ Hán và chữ Nôm)
- Nội dung: tình yêu quê hương đất nước, gia đình, bạn bè, cuộc sống cơ cực của người nông dân, đả kích bọn thực dân xâm lược, bọn quan lại bất tài vô dụng.
2. Tác phẩm
- Nằm trong chùm thơ mùa thu của Nguyễn Khuyến

Nguyễn Khuyến
II. Đọc - khám phá văn bản
Đọc diễn cảm văn bản sgk
- Theo em ta nên phân tích văn bản này theo hướng nào?

Nguyễn Khuyến
II. Đọc - khám phá văn bản
1. Cảnh thu


Điểm nhìn của nhà thơ có gì đặc biệt? Từ điểm nhìn ấy nhà thơ đã bao quát cảnh thu như thế nào?
Điểm nhìn để cảm nhận mùa thu:
Từ gần -> cao, xa rồi từ cao xa trở lại gần ( từ chiếc thuyền nhìn ra ao-> lên bầu trời -> ngõ trúc -> trở lại với ao thu, chiếc thuyền câu.
=> Từ khung ao hẹp cảnh sắc mở ra theo nhiều hướng với đầy đủ những màu sắc đường nét sinh động.

Nguyễn Khuyến
Những từ ngữ, hình ảnh nào gợi nên được nét riêng của cảnh sắc mùa thu? Những hình ảnh đường nét đó tạo nên bức tranh mùa thu như thế nào?
II. Đọc - khám phá văn bản
1. Cảnh thu

Nguyễn Khuyến
Không khí mùa thu được gợi lên từ sự dịu nhẹ, thanh sơ của cảnh vật:
+ Màu sắc: xanh trong của nước, sóng biếc; xanh ngắt của trời; vàng của lá ; trắng của tầng mây lơ lửng..
+ Đường nét : sóng gợn tí, lá vàng khẽ đưavèo, ngõ trúc quanh co, tựa gối ôm cần.
=> Tất cả tạo nên một bức tranh mùa thu đặc trưng của vùng đồng chiêm Bắc Bộ - Một cảnh thu đẹp nhưng tĩnh lặng và đượm buồn . Cái hồn dân dã được gợi lên từ khung ao hẹp , cánh bèo cho đến ngõ trúc quanh co.
“ Caù ñaâu ñôùp ñoäng döôùi chaân beøo” Tieáng caù ñôùp moài ñaâu ñoù döôùi chaân beøo caøng laøm taêng söï yeân aéng , tónh mòch cuûa caûnh vaät
-> Ngheä thuaät laáy ñoäng ñeå taû tónh
Em có cảm nhận như thế nào về câu thơ :
" Cá đâu đớp động dưới chân bèo"? Qua đó em có nhận xét gì về nghệ thuật tả cảnh của tác giả?
II. Đọc - khám phá văn bản
1. Cảnh thu
2. Tình thu
Qua bài thơ Câu cá mùa thu, em có cảm nhận như thế nào về tâm trạng của nhà thơ?

- Noùi ñeán chuyeän caâu caù nhöng thaät ra nhaø thô ñang môû roäng coõi loøng ra ñeå giao hoaø vôùi trôøi thu caûnh thu
- Khoâng gian tónh laëng ñem ñeán söï caûm nhaän veà moät coõi loøng, uaån khuùc trong taâm hoàn nhaø thô.
- Caûnh vaät vôùi nhieàu gam maøu xanh gôïi caùi se laïnh. Caùi laïnh cuûa caûnh vaät thaám vaøo taâm hoàn nhaø thô hay chính caùi laïnh töø taâm hoàn toaû ra caûnh vaät


Nguyễn Khuyến
Sau khi học xong bài thơ này và những bài Nguyễn Khuyến viết về thiên nhiên, em có nhận xét gì về
tấm lòng nhà thơ?
Nhận xét :
Nguyễn Khuyến - một tâm hồn gắn bó với thiên nhiên, đất nước; một tấm lòng yêu nước thầm kín nhưng cũng không kém phần sâu sắc.

Nguyễn Khuyến
II. Đọc - khám phá văn bản
3. Thành công về nghệ thuật
Nêu nhận xét, đánh giá của em về những thành công ở phương diện nghệ thuật của bài thơ?

Gợi ý: ngôn ngữ ? Cách gieo vần ? bút pháp ?

Ngôn ngữ : giản dị, trong sáng diễn tả những biểu hiện tinh tế của sự vật cũng như những uẩn khúc thầm kín trong tâm trạng nhân vật trữ tình
Cách gieo vần "eo" ( tử vận, oái ăm, khó làm) thần tình : vừa tả cảnh vừa gợi được tâm trạng
Bút pháp : lấy động tả tĩnh ( nghệ thuật đặc trưng của VH cổ điển phương Đông)

Nguyễn Khuyến

Nguyễn Khuyến
III. Luyện tập và củng cố
1. Cái hay của nghệ thuật sử dụng từ ngữ trong bài thơ.

Phaân tích nhöõng caùi hay veà ngheä thuaät söû duïng ngoân ngöõ trong baøi thô?

Dùng từ ngữ để gợi tả và diễn tả tâm trạng.
- " lạnh lẽo" , "Trong veo" ; "Biếc"; " xanh ngắt" ; "gợn tí"; "khẽ đưa"; "lơ lững"; . => gợi cảnh thanh sơ, dịu nhẹ
- Từ "vèo" -> tâm sự thời thế
- Vần "eo" => không gian vắng lặng, thu nhỏ dần phù hợp với tâm trạng đầy uẩn khúc của nhà thơ.

THU VỊNH
Trời thu xanh ngắt mấy tầng cao,
Cần trúc lơ phơ gió hắt hiu.
Nước biếc trông như làn khói phủ,
Song thưa để mặc bóng trăng vào
Mấy chùm trước giậu hoa năm ngoái
Một tiếng trên không ngỗng nước nào?
Nhân hứng cũng vừa toan cất bút,
Nghĩ ra lại thẹn với ông Đào.
THU ẨM
Năm gian nhà nhỏ thấp le te,
Ngõ tối đêm sau đóm lập loè.
Lưng giậu phất phơ màu khói nhạt,
Làn ao lóng lánh bóng trăng loe.
Da trời ai nhuộm mà xanh ngắt?
Mắt lão không vầy cũng đỏ hoe.
Rượ tiếng rằng hay hay chả mấy,
Độ năm ba chén đã say nhè
THU ĐIẾU
Ao thu lạnh loẽ nước trong veo,
Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo.
Sóng biếc theo làn hơi gợn tí
Lá vàng tước gió khẽ đưa vèo
Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt
Ngõ trúc quanh co khách vắng teo
Tựa gối buông cần lâu chẳng được
Cá đâu đớp động dưới chân bèo.

III. Luyện tập và củng cố
2. Đọc diễn cảm ba bài thơ trong chùm thơ mùa thu của Nguyễn Khuyến và trả lời câu hỏi.
Sau khi đọc xong chùm thơ, em hãy đưa ra nhận xét bức tranh thu ở từng bài; sau đó đưa ra nhận xét khái quát cho cả chùm thơ?
Nhận xét:
+ Thu vịnh phat hoạ khái quát những đặc điểm về mùa thu: bầu trời trong, xanh cao vòi vọi..
+ Thu điếu dừng lại ở một không gian, thời gian cụ thể: trên một ao thu; vào một chiều thu; một ông già trên chiếc thuyền câu thả mồi đợi cá
+ Thu ẩm quan sát cảnh thu trong nhiều thời điểm để thâu tòm những nét đơn sơ nhất.
=> Cả ba bài thơ đều viết theo thể thất ngôn bát cú Đường luật. Mỗi bài thơ là một bức tranh thu được phát thảo với nét bút của nền hội hoạ phương Đông, không quá rườm rà, loè loẹt mà cũng không quá gò bó khuôn sáo. Nhà thơ- hoạ sĩ họ Nguyễn đã đưa chúng ta về một vùng chân quê đồng chiêm Bắc Bộ Việt Nam lúc đất trời vào thu.



Nguyễn Khuyến

IV. Dặn dò:
+ Về nhà học thuộc và đọc diễn cảm bài thơ
+ Phân tích được những đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của bài thơ.
+ Tìm đọc các bài Thu vịnh, Thu ẩm
+ Chuẩn bị trước bài: Phân tích đề, lập dàn ý cbài văn nghị luận



Nguyễn Khuyến
Bài học đến đây đã kết thúc, chào thân ái và hẹn gặp lại.

Trường THPT CưMgar
Tổ : Văn
Người thực hiện: Phạm Chí Công