Tuần 19. Vợ chồng A Phủ

VỢ CHỒNG A PHỦ
TÔ HOÀI
I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả
Tên khai sinh là Nguyễn Sen, sinh năm 1920.
- Có vốn hiểu biết sâu sắc, phong phú về phong tục, tập quán của nhiều vùng khác nhau.
- Năm 1996, được nhà nước tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.
+ Miền Tây (1967),…
+ Dế mèn phiêu lưu kí
+ O chuột (1942),
+ Nhà nghèo (1944),
+ Truyện Tây Bắc (1953),
Một số
tác phẩm
tiêu biểu:
2. Văn bản
a. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác
- Xuất xứ: in trong tập Truyện Tây Bắc – được tặng giải nhất giải thưởng Hội văn nghệ Việt Nam 1954 - 1955
- Hoàn cảnh sáng tác: Trong chuyến đi thực tế cùng bộ đội vào giải phóng Tây Bắc năm 1952.
b. Tóm tắt
Mị, một cô gái xinh đẹp, yêu đời, có khát vọng tự do, hạnh phúc bị bắt về làm con dâu gạt nợ cho nhà Thống lí Pá Tra.
Lúc đầu Mị phản kháng nhưng dần dần trở nên tê liệt, chỉ "lùi lũi như con rùa nuôi trong xó cửa".
- Đêm tình mùa xuân đến, Mị muốn đi chơi nhưng bị A Sử (chồng Mị) trói đứng vào cột nhà.
- A Phủ đánh A Sử nên nên đã bị bắt, bị phạt vạ và trở thành kẻ ở trừ nợ cho nhà Thống lí.
Không may hổ vồ mất 1 con bò, A Phủ đã bị đánh, bị trói đứng vào cọc đến gần chết.
- Mị đã cắt dây trói cho A Phủ, 2 người chạy trốn đến Phiềng Sa.
- Mị và A Phủ được giác ngộ cách mạng, trở thành du kích
II. Đọc - hiểu văn bản
Nhân vật Mị
a. C¶nh ngé cña MÞ
- Sự xuất hiện của Mị
+ Hình ảnh: Một cô con gái “ngồi quay sợi gai bên tảng đá trước cửa, cạnh tàu ngựa”.
+ “Lúc nào cũng vậy, dù quay sợi, thái cỏ ngựa, dệt vải, chẻ củi hay đi cõng nước dưới khe suối, cô ấy cũng cúi mặt, mặt buồn rười rượi”
=> Cách giới thiệu nhân vật ấn tượng để dẫn dắt người đọc vào hành trình tìm hiểu số phận nhân vật.
Vì món nợ truyền kiếp khiến Mị trở thành con dâu gạt nợ cho nhà thống lí Pá Tra.
Nỗi cực nhọc về thể xác
“Con trâu con ngựa làm còn có lúc, đêm nó còn được đứng gãi chân, đứng nhai cỏ, đàn bà con gái ở cái nhà ngày thì vùi vào việc làm cả ngày lẫn đêm”
Nỗi đau khổ về tinh thần
+ “lùi lũi như con rùa nuôi trong xó cửa” . Tác giả cắt nghĩa: "Ở lâu trong cái khổ, Mị quen khổ rồi"
+ Căn buồng Mị, kín mít với cái cửa sổ lỗ vuông bằng bàn tay
-> Sống tăm tối, nhẫn nhục, đau khổ, Mị tê liệt về tinh thần, buông xuôi theo số phận.
-> Tiếng nói tố cáo chế độ phong kiến miền núi
b. Mị- một sức sống tiềm ẩn
- Tru?c khi l�m dõu g?t n? nh� th?ng lớ Pỏ Tra
+ L� cụ gỏi tr? d?p, cú t�i th?i sỏo
"Trai d?n d?ng nh?n c? chõn vỏch d?u buụng M?", "M? th?i sỏo gi?i, M? u?n chi?c lỏ trờn mụi,th?i lỏ cung hay nhu th?i sỏo. Cú bi?t bao nhiờu ngu?i mờ, ng�y dờm dó th?i sỏo di theo M?"
+ L� ngu?i con hi?u th?o, t? tr?ng, khát vọng tình yêu tự do luôn luôn mãnh liệt
"Con nay dó bi?t cu?c nuong l�m ngụ, con ph?i l�m nuong ngụ gi? n? thay cho b?. B? d?ng bỏn con cho nh� gi�u"
+ Phản kháng m?nh
"Mấy tháng ròng đêm nào Mị cũng khóc", Mị trốn về nhà cầm theo một nắm lá ngón

- Sự trỗi dậy của lòng ham sống và khát vọng hạnh phúc trong đêm tình mùa xuân
+ Những yếu tố tác động đến sự hồi sinh của Mị
Cảnh vật:
“Hồng Ngài năm ấy ăn tết giữa lúc gió thổi vào cỏ gianh vàng ửng, gió và rét rất dữ dội. Nhưng trong các làng Mèo Đỏ, những chiếc váy hoa đã đem ra phơi trên mỏm đá xòe như những con bướm sặc sỡ”
“Đám trẻ đợi tết, chơi quay cười ầm trên sân chơi trước nhà..”
Rượu là chất xúc tác trực tiếp để tâm hồn yêu đời, khát sống của Mị trỗi dậy
"Mị đã lấy hũ rượu uống ừng ực từng bát một". Mị vừa như uống cho hả giận vừa như uống hận, nuốt hận.
* Mị nghe tiếng sáo gọi bạn “vọng lại thiết tha, bổi hổi”.
TiÕng s¸o lµ biÓu t­îng cña kh¸t väng t×nh yªu tù do
Lần 1: Mị ngồi nhẩm bài hát của người đang thổi:
“Mày có con trai con gái rồi
…Ta đi tìm người yêu”
L2: "Tai MÞ v¼ng tiÕng s¸o gäi b¹n ®Çu lµng".
L3: "TiÕng s¸o gäi b¹n yªu vÉn löng l¬ bay ngoµi ®­êng", "trong ®Çu MÞ rËp rên tiÕng s¸o"
L4: Khi bÞ trãi MÞ vÉn nghe they tiÕng s¸o ®­a m×nh ®i theo c¸c cuéc ch¬i, ®¸m ch¬i.
+ Diễn biến tâm trạng Mị trong đêm tình mùa xuân
Nhớ lại những kỉ niệm ngọt ngào của quá khứ: thổi sáo, thổi lá giỏi, “có biết bao người mê, ngày đêm đã thổi sáo đi theo Mị”
“… Mị thấy phơi phới trở lại, trong lòng đột nhiên vui sướng như những đêm Tết ngày trước… Mị muốn đi chơi…”
"lÊy èng mì s¾n mét miÕng bá thªm vµo ®Üa dÇu"
MÞ "quÊn tãc l¹i, víi tay lÊy c¸i v¸y hoa v¾t ë phÝa trong v¸ch".
Tâm hồn Mị đang còn sống trong thực tại ảo, sợi dây trói của đời thực chưa thể làm kinh động ngay lập tức giấc mơ của kẻ mộng du
Mị muốn chết:
“Nếu có nắm lá ngón trong tay lúc này, Mị sẽ ăn cho chết ngay chứ không buồn nhớ lại nữa. Nhớ lại chỉ thấy nước mắt ứa ra”
A Sử trói Mị vào cột
Cái cảm giác về hiện tại tàn khốc, Mị chỉ cảm thấy khi vùng chân bước theo tiếng sáo mà tay chân đau không cựa được . Tỉnh dần ra, đau đớn và tê dại dần đi
 Tô Hoài đặt sự hồi sinh của Mị vào tình huống bi kịch: khát vọng mãnh liệt >< hiện thực phũ phàng, khiến cho sức sống của Mị càng thêm mãnh liệt.
=> Tư tưởng của nhà văn:
Sức sống của con người cho dù bị giẫm đạp, trói buộc nhưng vẫn luôn âm ỉ và có cơ hội là bùng lên.
- Tâm trạng và hành động của Mị khi thấy A Phủ bị trói đứng:
+ Lúc đầu khi chứng kiến A phủ bị trói “Mị vẫn thản nhiên thổi lửa hơ tay”
 Dấu ấn của sự tê liệt tinh thần.
+ Khi nhìn thấy “một dòng nước mắt lấp lánh bò xuống hai hõm má đã xám đen lại…” của A Phủ: Mị thức tỉnh dần.
* “Mị chợt nhớ lại đêm năm trước A Sử trói Mị”, “Nhiều lần khóc, nước mắt chảy xuống miệng, xuống cổ, không biết lau đi được”
 Thương người, thương mình.
* Nhận thức được tội ác của nhà thống lí:
“Trời ơi nó bắt trói đứng người ta đến chết. Chúng nó thật độc ác…”
* Thương cảm cho A Phủ:
“Cơ chừng chỉ đêm mai là người kia chết, chết đau, chết đói, chết rét”
 Từ lạnh lùng thương cảm, dần dần Mị nhận ra nỗi đau khổ của mình và của người khác.
* Mị lo sợ hốt hoảng, tưởng tượng khi A Phủ đã trốn được:
“lúc ấy bố con sẽ bảo là Mị cởi trói cho nó, Mị liền phải trói thay vào đấy, Mị phải chết trên cái cọc ấy”
 Nỗi sợ như tiếp thêm sức mạnh cho Mị đi đến hành động.
- Mị liều lĩnh hành động: cắt dây mây cứu A Phủ
“Mị rón rén bước lại… Mị rút con dao nhỏ cắt lúa, cắt nút dây mây…”
 Hành động bất ngờ nhưng hợp lí: Mị dám hi sinh vì cha mẹ, dám ăn lá ngón tự tử nên cũng dám cứu người.
+ “Mị đứng lặng trong bóng tối. Rồi Mị cũng vụt chạy ra”
 Là hành động tất yếu:
Đó là con đường giải thoát duy nhất, cứu người cũng là tự cứu mình.
Tài năng của nhà văn trong miêu tả tâm lí nhân vật:
Diễn biến tâm lí tinh tế được miêu tả từ nội tâm đến hành động.
Giá trị nhân đạo sâu sắc:
+ Khi sức sống tiềm tàng trong con người được hồi sinh thì nó là ngọn lửa không thể dập tắt.
+ Nó tất yếu chuyển thành hành động phản kháng táo bạo, chống lại mọi sự chà đạp, lăng nhục để cứu cuộc đời mình.
2. Nhân vật A Phủ
a) Sự xuất hiện của A Phủ
"Một người to lớn chạy vụt ra vung tay ném con quay rất to vào mặt A Sử. Con quay gỗ ngát lăng vào giữa mặt. Nó vừa kịp bưng tay lên, A Phủ đã xộc tới nắm cái vòng cổ, kéo dập đầu xuống, xé vai áo đánh tới tấp".
-> Hàng loạt các động từ chỉ hành động nhanh, mạnh, dồn dập thể hiện một tính cách mạnh mẽ, gan góc, một khát vọng tự do được bộc lộ quyết liệt.
b. Số phận đặc biệt của A Phủ
- Từ nhỏ mồ côi cha mẹ, không người thân thích, sống sót qua nạn dịch
10 tuổi bị bắt đem bán đổi lấy thóc của người Thái, sau đó trốn thoát và lưu lạc đến Hồng Ngài.
- Nhưng A phủ vẫn rất nghèo, không lấy nổi vợ vì phép làng và tục lệ cưới xin ngặt nghèo.
c. TÝnh c¸ch
- "biÕt ®óc l­ìi cµy, ®ôc cuèc, cµy giái vµ ®i s¨n bß tãt rÊt b¹o".
Cá tính gan góc của A Phủ vốn đã bộc lộ từ năm lên mười
Xuân A Phủ cũng đi chơi, cũng tìm người yêu. Chàng cũng khao khát sống hạnh phúc như Mị.
- Khi đã phải sống thân phận của kẻ làm công trừ nợ, A Phủ vẫn là một chàng trai của tự do, "bôn ba rong ruổi ngoài gò ngoài rừng" làm phăng phăng mọi thứ, Khi rừng đôi, vì mải bẫy nhím, để hổ bắt mất bò, A Phủ điềm nhiên vác nửa con bò hổ ăn đó về. A Phủ nói chuyện đi "lấy con hổ về" một cách thản nhiên.
> ham chuéng tù do, mét søc sèng m¹nh mÏ, mét tµi n¨ng lao ®éng ®¸ng quý
d) Cảnh xử kiện quái đản, lạ lùng
+ Cuộc xử kiện diễn ra trong khói thuốc phiện mù mịt tuôn ra các lỗ cửa sổ như khói bếp. "Người thì đánh, người thì quỳ lạy, kể lể, chửi bới. Xong một lượt đánh, kể, chửi, lại hút. Cứ thế từ trưa đến hết đêm". Còn A Phủ gan góc quỳ chịu đòn chỉ im như tượng đá.
+ Hủ tục và pháp luật trong tay bọn chúa đất nên kết quả: A Phủ trở thành con ở trừ nợ đời đời kiếp kiếp cho nhà Thống lí Pá Tra.
-> Cảnh xử kiện quái đản, lạ lùng vừa tố cáo sự tàn bạo của bọn chúa đất vừa nói lên tình cảnh khốn khổ của người dân.
e. A Phủ làm mất bò
- A Phủ “trói đứng ở trong góc nhà”, “chỉ đứng nhắm mắt” và thần chết đã in dấu trên hai hõm má xám lại vì tuyệt vọng và khổ đau của A Phủ
- A Phủ vẫn nhai đứt hai vòng dây mây định trốn thoát. Với sự trợ giúp của Mị, “A Phủ đã quật sức vùng lên, chạy xuống dốc núi”.
 Tinh thần phản kháng là cơ sở cho việc giác ngộ Cách mạng nhanh chóng sau này.
 Nghệ thuật xây dựng nhân vật rất đặc trưng:
- Nét khác nhau giữa hai nhân vật:
+ Mị: được khắc họa với sức sống tiềm tàng bên trong tâm hồn.
+ A Phủ: được nhìn từ bên ngoài, tính cách được bộc lộ ở hành động, vẻ đẹp hiện lên qua sự gan góc, táo bạo, mạnh mẽ.
- Nét giống nhau:
+ Tính cách của những người dân lao động miền núi
+ Mị: Bề ngoài lặng lẽ, âm thầm, nhẫn nhục nhưng bên trong luôn sôi nổi, ham sống, khao khát tự do và hạnh phúc.
+ A Phủ: Táo bạo, gan góc mà chất phác, tự tin.
=> Cả hai: là nạn nhân của bọn chúa đất, quan lại tàn bạo nhưng trong họ tiềm ẩn sức mạnh phản kháng mãnh liệt.
III. Tổng kết
1. Nội dung: Giá trị hiện thực, nhân đạo sâu sắc.
- Cảm thông sâu sắc với nỗi khổ vật chất và nỗi đau tinh thần của các nhân vật Mị và A phủ dưới chế độ thống trị của phong kiến miền núi.
- Khám phá sức mạnh tiềm ẩn của những nạn nhân: niềm khát khao hạnh phúc, tự do và khả năng vùng dậy để tự giải phóng.
2. Nghệ thuật:
- Khắc họa nhân vật: sống động và chân thực.
- Miêu tả tâm lí nhân vật: sinh động, đặc sắc (diễn biến tâm trạng của Mị trong đêm tình mùa xuân và đem Mị cắt dây trói cho A Phủ).
- Quan sát, tìm tòi: Có những phát hiện mới lạ trong phong tục, tập quán (tục cưới vợ, trình ma, đánh nhau, xử kiện, ốp đồng, đêm tình mùa xuân, cảnh uống rượu ngày tết…).
- Nghệ thuật kể chuyện: uyển chuyển, linh hoạt, mang phong cách truyền thống nhưng đầy sáng tạo (kể theo trình tự thời gian nhưng có đan xen hồi ức, vận dụng kĩ thuật đồng hiện của điện ảnh ….).
- Ngôn ngữ: giản dị, phong phú, đầy sáng tạo, mang bản sắc riêng.
- Giọng điệu: trữ tình, lôi cuốn người đọc.