Tuần 19. Vợ chồng A Phủ

Phân tích nhân vật Mị trong “Vợ chồng A Phủ”
Nguyễn Lê Thảo Nhi
Tạ Kim Ngọc
Ngô Diễm Quỳnh
Sơ lược về tác giả
Tô Hoài tên khai sinh là Nguyễn Sen, sinh ngày 27/9/1920, mất ngày 6/7/2014, quê ở Hoài Đức, Hà Nội.
Ông có sở trường về thể loại truyện phong tục và hồi kí, có lối trần thuật hóm hỉnh, sinh động.
Tác phẩm “Vợ chồng A Phủ”
Vợ chồng A Phủ in trong tập truyện Tây Bắc (1954). Tập truyện được tặng giải nhất - giải thưởng Hội văn nghệ Việt Nam 1954 - 1955
Là kết quả chuyến đi cùng bộ đội vào giải phóng Tây Bắc năm 1953 của Tô Hoài
Tóm tắt
Truyện kể về cuộc đời của vợ chồng A Phủ. Mị là cô gái trẻ đẹp, nhà nghèo, sống ở Hồng Ngài. Cô bị bắt cóc về làm vợ A Sử, làm con dâu gạt nợ nhà thống Lí Pá Tra. Cô phải lao động quần quật, sống không khác gì con trâu, con ngựa. Khi mùa xuân đến, cô cũng muốn đi chơi liền bị A Sử trói đứng trong buồng. Chỉ đến khi A Sử bị đánh, cô mới được cởi trói để đi lấy lá thuốc, xoa dầu cho chồng. A Phủ là một chàng trai nghèo, mô côi, khỏe mạnh, gan góc, giỏi lao động. Vì đánh A Sử đến phá rối cuộc chơi nên bị bắt, bị đánh đập, bị phạt vạ, phải vay vốn thống lí để nộp phạt, rồi trở thành người ở đợ trừ nợ trong nhà thống lí. Một lần để hổ ăn mất một con bò, A Phủ bị trói đứng, bị bỏ đói suốt mấy ngày đêm. Một đêm, khi trở dậy thổi lửa để sưởi, Mị bắt gặp dòng nước mắt chảy trên gò má đen sạm của A Phủ. Mị nghĩ về thân phận mình, đồng cảm về cảnh ngộ của A Phủ. Cô đã cắt dây trói giải thoát cho A Phủ và bỏ trốn khỏi nhà thống lí Pá Tra. Hai người đến Phiềng Sa, thành vợ thành chồng, tạo dựng một cuộc sống mới. A Phủ được sự giác ngộ của cán bộ cách mạng A Châu trở thành tiểu đội trưởng du kích. Họ cùng mọi người cầm súng để gìn giữ bản làng.
Phân tích nhân vật Mị
Cách giới thiệu nhân vật Mị ở đầu tác phẩm
"Ai ở xa về... Mặt buồn rười rượi…”
Gây ấn tượng mạnh mẽ nhờ sự đối nghịch:
+Hình ảnh cô gái lẻ loi âm thầm gần như lẫn vào các vật vô tri vô giác (cái quay sợi, tảng đá, tàu ngựa) đối lập với khung cảnh đông đúc tấp nập của gia đình thống lí Pá Tra
+Cô gái là con dâu của 1 gia đình quyền thế giàu có nhưng lúc nào cũng nhẫn nhục " cúi mặt " và " mặt buồn rười rượi”
Thủ pháp tạo tình huống " có vấn đề " nhằm mở lối dẫn người đọc cùng tham gia hành trình tìm hiểu những bí ẩn của số phận nhân vật.
Hình ảnh nhân vật Mị qua các giai đoạn trong cuộc đời
*Trước khi về làm dâu nhà thống lí Pá Tra
Phẩm chất đáng quý của Mị:
+Là cô gái xinh đẹp và có tài năng:
Sự sắc sảo xinh đẹp của Mị có sức thu hút nhiều chàng trai: Những đêm tình mùa xuân, "trai đứng nhẵn cả trên vách đầu buồng Mị“
Có năng khiếu âm nhạc: Mị uốn chiếc lá trên môi thổi lá cũng hay như thổi sáo
+Xuất thân trong 1 gia đình lương thiện
+Có 1 tình yêu đầu đời rất đẹp và tâm hồn đầy ắp khát vọng hạnh phúc " Mị đã từng bao lần hồi hộp trước "tiếng gõ vách hò hẹn của người yêu... "
+Chăm chỉ hiếu thảo có ý thức về nhân phẩm, thể hiện sâu sắc qua câu nói của Mị với bố: "Con nay đã biết cuốc nương làm ngô,con phải làm nương ngô trả nợ thay cho bố, bố đừng bán con cho nhà giàu"
->Ta thấy Mị đã có đủ điều kiện chính đáng để hưởng hạnh phúc
-Nhưng thực tế Mị lại gặp nhiều bất hạnh
+Nhà nghèo mẹ mất sớm, mắc món nợ truyền kiếp
+Phải sống dưới xã hội thực dân phong kiến miền núi tàn bạo
->Đó chính là căn nguyên làm cho Mị phải trả giá bằng chính tuổi thanh xuân của mình: bị bắt cóc làm con dâu gán nợ cho nhà thống lí Pá Tra phải chịu số phận đau khổ tủi nhục
*Sau khi bị bắt về nhà thống lí
Cuộc sống đầy tủi nhục của Mị
Dưới danh nghĩa là con dâu nhưng thực chất là nô lệ trong nhà thống lí Pá Tra
-Bị chiếm đoạt sức lao động, lao động cật lực không có thời gian nghỉ ngơi thậm chí không bằng con trâu con ngựa
-Bị đày đọa về thể xác: nhiều lần bị đánh đập, bị cột trói, bị áp chế
-Bị đày đọa về tinh thần
+Chẳng năm nào A Sử cho Mị đi chơi Tết
+Cuộc sống của Mị chỉ quanh quẩn dưới buồng tối: “Ở căn buồng Mị nằm, kín mít, có 1 chiếc cửa sổ có 1 lỗ vuông bằng bàn tay". Hình ảnh căn buồng của Mị là hình ảnh ẩn dụ độc đáo gây nỗi ám ảnh ngột ngạt bức bối về 1 nhà tù rùng rợn
+Mị không chỉ là nạn nhân của sự đầu độc áp chế về tinh thần. Bọn thống lí Pá Tra đã lợi dùng thần quyền – tục mê tín dị đoan để làm cho người nô lệ này yên phận với kiếp sống đau khổ. Mị tin rằng: “Ta là thân đàn bà, nó đã bắt ta về trình ma nhà nó rồi thì còn biết đợi ngày rũ xương ở đây thôi…”
-> Mị là nạn nhân của hủ tục lạc hậu và cường quyền phong kiến miền núi
*Thái độ sống của Mị
-Cam phận với cuộc đời nô lệ: Mị tin nó đã bắt trình ma nhà nó rồi thì chỉ đợi ngày chết ở đây thôi
-Sống tối tăm nhẫn nhục chẳng còn ý niệm về thời gian và không gian: mỗi ngày Mị càng không nói “lùi lũi như con rùa nuôi trong xó cửa”
-Cuộc sống của Mị ngập trong đau khổ triền miên, không ai để chia sẻ, tâm tình, cô chỉ biết tìm kiếm 1 chút an ủi qua ngọn lửa trong những đêm đông buốt giá. Ngọn lửa là người bạn duy nhất giúp Mị xua bớt phần nào bóng tối u ám đang vây phủ cuộc đời cô
-Âm thầm và câm lặng như một cái bóng, đó là cách sống mà Mị lựa chọn, cho dù nó trái ngược hoàn toàn với bản tính sôi nổi, yêu đời của một cô gái một thời xinh đẹp và tài hoa. Bây giờ Mị không nghĩ đến chuyện chết nữa vì đã quá quen với cái khổ rồi, cuộc sống như đã chết vì không còn ý nghĩa gì nữa. Cái ác của bọn thống trị đã giết chết phần tốt đẹp trong con người Mị. Mị bị đày đọa đến mức tinh thần phản kháng cũng dần tê liệt.
Sức sống tiềm tàng khát vọng hạnh phúc và sự phản kháng mạnh mẽ
Lần 1 ngày mới bị bắt về nhà thống lí
Mị không cam chịu phải sống với kẻ mà mình không yêu: “Có đến hàng mấy tháng, đêm nào Mị cũng khóc”
Mị muốn tìm 1 sự giải thoát cho nỗi đau (trốn về nhà định ăn lá ngón tự tử)
->Khát vọng tự do khiến Mị tìm đến cái chết như 1 sự giải thoát quyết không sống đời tủi nhục
Lần 2 Trong đêm tình xuân khi nge tiếng sáo gọi bạn tình
Dõi theo cuộc sống đầy đau khổ tủi nhục của Mị ở nhà thống lí, ta tưởng chừng như sức sống của cô đã vĩnh viễn mất đi, nhưng ko phải thế trong đáy sâu tâm hồn của 1 con người bề ngoài như 1 con rùa lùi lũi nơi xó cửa kia vẫn ẩn giấu 1 sức sống tiềm tàng
Bối cảnh :
*Khi tết đến xuân sang :
-Mị lén lấy hũ rượu cứ uống ừng ực từng bát
->Cách uống rượu cho thấy được nỗi lòng của Mị: như thể cô đang uống những đắng cay của phần đời đã qua và cũng thể hiện sự dồn nén khao khát về đời sống tinh thần
-Nghe tiếng sáo gọi bạn trong đêm tình mùa xuân, Mị như được sống lại thời quá khứ còn con gái
+Hơi men và tiếng sáo (2 yếu tố đánh thức yếu tố tiềm ẩn lòng ham yêu ham sống: hơi men giúp quên đi hiện tại cay đắng và gợi nhớ tiếng sáo ngoài trời + tiếng sáo tâm hưởng)
+Rượu tan làm lộ cái bóng Mị ngồi trơ 1 mình giữa nhà cô đơn choàng tỉnh , 1 cuôc giao đấu quyết liệt trong tâm hồn Mị: sự giằng co giữa quá khứ hiện tại. Quá khứ thổi đến niềm vui đột ngột trong tiếng sáo tâm tưởng, hiện tại chặn lại đẩy Mị tới ước muốn hãi hùng “ chết ngay”
-Quá khứ ăm ắp khát vọng lớn dần đẩy Mị tới hành động đi chơi
+Quấn lại tóc, vời tay lấy cái váy hoa “Mị xắn mỡ bỏ vào đĩa đèn cho buồng sáng lên và quyết định mặc váy hoa đi chơi xuân”
+Đúng lúc đó sợi dây trói tàn bạo của A Sử quăng vào khát vọng của Mị ,ý muốn bị chặn đứng. Thực tại cứa vào da thịt bằng những lằn dây trói, ý nghĩ cay đắng về thân phận “Mị thổn thức nghĩ mình ko bằng con ngựa”
Sự quẫy đạp lần thứ nhất ko đủ thay đổi số phận Mị nhưng mang ý nghĩa đặc biệt : dây trói hiện thân hung tợn của 1 kiểu áp bức đầy dã man thời trung cổ hiện thân của sự chống lại quyền sống chống lại tự do thật đáng sỉ vả .
Sự đối lập gay gắt giữa ước mơ bay bổng và thực tại phũ phàng hiện ra trong hai âm thanh trái ngược tiếng sáo vẫn trỗi dậy lặp đi lặp lại thật da diết như bài ca về sức sống bất diệt của con người dù bị chà đạp tận đáy
*Có lẽ sức sống của Mị bùng lên mạnh mẽ nhất là lúc Mị cởi trói cho A Phủ .
-Mị, A Phủ là nạn nhân của chế độ độc tài phong kiến miền núi
-Bản năng của một con người vốn sống gắn bó với núi rừng, ham thích săn bắn đã đẩy A Phủ tới hiện thực phũ phàng: bị trói đứng .
-Mị khởi đầu trong trạng thái thờ ơ thản nhiên đáng sợ : “A Phủ là cái xác chết đứng đấy cũng thế thôi” (sự tê dại trong tâm hồn Mị )
=>Tâm hồn người đàn bà vốn nhân hậu ấy đã rơi vào trạng thái vô cảm tê dại chứng tích của bị chai lì đau khổ
-Dòng nước mắt vô tình làm hồi sinh trái tim đầy thương tích của Mị :“Đêm ấy A Phủ khóc. Một dòng nước mắt lấp lánh bò xuống hai lõm má đã xạm đen (đưa Mị trở về với cõi nhớ : Mị từng bị trói, đau đớn và bất lực, khóc, nước mắt chảy xuống cổ, xuống cằm không biết lau đi được)
-Hoàn cảnh bi thương đó đã đánh thức lòng thương cảm trong con người Mị (tình thương đó không phải tự nhiên bùng phát trong Mị mà là kết quả của một quá trình đấu tranh giằng xé trong thế giới nội tâm của cô)
-Lòng thương người mạnh mẽ lấn át cả nỗi thương thân Mị hành động đột ngột “rút dao cắt dây mây cứu A Phủ”
-Lòng ham sống của một con người như được thổi bùng lên trong Mị, kết hợp với nỗi sợ hãi, lo lắng cho mình , thúc đẩy bản năng tự vệ tích cực “chạy theo a Phủ “
-Một con người còn đầy sức sống và khát vọng thay đổi số phận “ở đây thì chết mất”
=>so với lần 1 sự quẫy đạp lần 2 của Mị triệt để hơn trước :số phận đứng im. Lần sau bản năng quyết liệt đã mở trang mới trong đời Mị tự do đang hé cười đón đợi.
=>Hành động ấy chứng tỏ khát vọng sống tiềm tàng trong con người bừng dậy, nó sẽ là ngọn lửa dữ dội không thể dập tắt. Nó sẽ biến thành thái độ phản kháng giai cấp thống trị. Những con người bị áp bức sẽ vùng lên đối đầu với bạo lực, cường quyền để giải phóng khỏi thân phận nô lệ. Đây là kết quả tất yếu của một quá trình bị dồn nén, áp bức về tinh thần, đọa đày về thể xác, bây giờ đã đến lúc phải chấm dứt. Mị cắt dây trói cứu A Phủ đồng thời cũng tự cắt đứt sợi dây vô hình đã trói chặt cô vào quãng đời tủi nhục
Tổng kết
*Giá trị nghệ thuật:
Nghệ thuật kể chuyện
Cách giới thiệu nhân vật đầy bất ngờ, tự nhiên mà ấn tượng . Cách dẫn dắt tình tiết khéo léo làm cho mạch chuyện phát triển vận động liên tục , biến đổi hấp dẫn mà không rối không trùng lặp
Ngôn ngữ kể chuyện sinh động, chọn lọc và sáng tạo, lối văn giàu tính tạo hình, đẫm chất thơ
Nghệ thuật miêu tả tâm lí và phát triển tính cách nhân vật
Nhà văn ít tả hành động mà chủ yếu khắc họa tâm tư, nhiều khi chỉ là các ý nghĩ chập chờn trong tiềm thức nhân vật
Nghệ thuật tả cảnh đặc sắc
Cảnh thiên nhiên thơ mộng được miêu tả bằng ngôn ngữ giàu chất thơ và chất tạo hình ( cảnh mùa xuân về trên núi Hồng Ngài )
Cảnh miền núi với những nét sinh hoạt phong tục riêng sinh động (Cảnh đêm tình mùa xuân, cảnh cúng trình ma, cảnh xử kiện )
*Nội dung
Giá trị hiện thực
Truyện miêu tả chân thực số phận nô lệ cực khổ của người nông dân lao động nghèo Tây Bắc dưới ách thống trị của bọn cường quyền phong kiến miền núi ( dẫn chứng nhân vật Mị , A Phủ )
Truyện phơi bày bản chất tàn bạo của giai cấp phong kiến thống trị ở miền núi ( dẫn chứng cha con thống Lí Pá Tra )
Truyện đã tái hiện một cách sống động vẻ đẹp của 1 bức tranh thiên nhiên và phong tục tập quán của người bdân miền núi Tây Bắc (“ cảnh mùa xuân , cảnh xử kiện A Phủ”)
Giá trị nhân đạo
Truyện thể hiện lòng yêu thương sự đồng cảm sâu sắc với thân phận đau khổ của người lao động nghèo miền núi ( dẫn chứng là Mị và A Phủ )
Phê phán quyết liệt những thế lực chà đạp con người ( cường quyền và thần quyền )
Truyện khẳng định niềm tin vào vẻ đẹp tâm hồn sức sống mãnh liệt và khát vọng hạnh phúc của con người . Dù trong hoàn cảnh khắc nghiệt đến mức nào, con người cũng không mất đi khát vọng sống tự do hạnh phúc ( dẫn chứng nhân vật Mị _ trong đêm tình mùa xuân , cởi trói A PHủ)
Thông qua câu truyện nhà văn đã chỉ ra cho người dân miền núi Tây Bắc nói riêng , những số phận khổ đau nói chung về con đường tự giải thoát khỏi những bất công và làm chủ vận mệnh của mình ( dẫn chứng hành động của Mị cởi trói cho A PHủ ,cùng A Phủ trốn khỏi Hồng Ngài)