Tuần 19. Nghĩa của câu

Tiết 74 (Tiếng Việt) Nghĩa của câu
So sánh hai câu trong từng cặp câu sau đây và trả lời câu hỏi nêu ở dưới
a1) Hình như có một thời hắn đã ao ước có một gia đình nho nhỏ.
(Nam Cao, Chí Phèo)
a2) Có một thời hắn đã ao ước có một gia đình nho nhỏ.
b1) Nếu tôi nói thì chắc người ta cũng bằng lòng…
(Vũ Trọng Phụng, Số đỏ)
b2) Nếu tôi nói thì người ta cũng bằng lòng…
Câu hỏi
Hai câu trong mỗi cặp câu đều đề cập đến cùng một sự việc. Sự việc đó là gì?
Ngoài nội dung sự việc, anh (chị) thấy:
+ Câu nào biểu lộ sự việc nhưng chưa tin tưởng chắc chắn đối với sự việc?
+ Câu nào biểu lộ sự phỏng đoán có độ tin cậy cao đối với sự việc?
+ Câu nào thể hiện sự nhìn nhận và đánh giá bình thường của người nói đối với sự việc?
Chí Phèo từng có thời ao ước có một gia đình nho nhỏ
a1: Thể hiện sự đánh giá chưa chắc chắn về sự việc (nhờ từ hình như)
a2: Đề cập đến sự việc như nó đã xảy ra.
b1: Thể hiện sự phỏng đoán có độ tin cậy nhất định (nhờ từ chắc)
b2: Đơn thuần đề cập đến sự việc
Người ta cũng bằng lòng (Nếu tôi nói)
Nhận xét
Mỗi câu thường có hai thành phần nghĩa là: nghĩa sự việc và nghĩa tình thái
Các thành phần nghĩa của câu thường có quan hệ mật thiết, trừ trường hợp câu chỉ cấu tạo bằng từ ngữ cảm thán.
“Câu cá mùa thu”
(Nguyễn Khuyến)
Ao thu lạnh lẽo nước trong veo,
Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo.
Sóng biếc theo làn hơi gợn tí,
Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo.
Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt,
Ngõ trúc quanh co khách vắng teo.
Tựa gối buông cần lâu chẳng được,
Cá đâu đớp động dưới chân bèo.
Thảo luận nhóm
Nội dung: phân tích biểu hiện của nghĩa sự việc trong từng dòng thơ của bài thơ.
Hình thức: thảo luận nhóm lớn (2 bàn)
Thời gian: 6 – 7 phút
Phân tích nghĩa sự việc ở từng dòng thơ
Câu 1: diễn tả hai sự việc – trạng thái:
(Ao thu lạnh lẽo / nước trong veo)
Câu 2: một sự việc – đặc điểm (thuyền – bé)
Câu 3: một sự việc – quá trình (sóng – gợn)
Câu 4: một sự việc – quá trình (lá – đưa vèo)
Câu 5: hai sự việc – trạng thái (tầng mây – lơ lửng)
- đặc điểm (trời – xanh ngắt)
Câu 6: hai sự việc – đặc điểm (ngõ trúc – quanh co)
- trạng thái (khách – vắng teo)
Câu 7: hai sự việc – tư thế (tựa gối, buông cần)
Câu 8: một sự việc – hành động (cá – đớp)
Câu hỏi
Nghĩa sự việc của câu là gì?
Cho biết một số biểu hiện của nghĩa sự việc.
Nghĩa sự việc thường được thể hiện ở thành phần ngữ pháp nào của câu?


Nghĩa sự việc:
thành phần nghĩa ứng với sự việc mà câu đề cập đến.
Một số biểu hiện của nghĩa sự việc:
Câu biểu hiện hành động
Câu biểu hiện trạng thái, tính chất, đặc điểm
Câu biểu hiện quá trình
Câu biểu hiện tư thế
Câu biểu hiện sự tồn tại
Câu biểu hiện quan hệ
Nghĩa sự việc của câu thường được biểu hiện nhờ những thành phần ngữ pháp như chủ ngữ, vị ngữ, trạng ngữ, khởi ngữ và một số thành phần phụ khác.
GHI NHỚ
Bài tập 2:
a, Nghĩa tình thái thể hiện ở các từ kể, thực, đáng. Các từ ngữ còn lại biểu hiện nghĩa sự việc. Nghĩa tình thái: công nhận sự “danh giá” là có thực nhưng chỉ thực ở một phương diện nào đó (từ kể), còn ở phương diện khác thì là điều đáng sợ.
b, Từ tình thái “có lẽ” thể hiện một phỏng đoán chỉ mới là khả năng, chưa hoàn toàn chắc chắn về sự việc (cả hai chọn nhầm nghề)
c, Câu có hai sự việc và hai nghĩa tình thái.
Sự việc thứ nhất: họ cũng phân vân như mình. Sự việc này cũng chỉ được phỏng đoán chưa chắc chắn (từ dễ = có lẽ, hình như,…)
Sự việc thứ hai: mình cũng không biết rõ con gái mình có hư hay là không. Người nói nhấn mạnh bằng ba từ tình thái đến, chính, ngay.

Bài tập 3:
Chọn từ ngữ thích hợp nhất có thể điền vào chỗ trống để câu sau thể hiện đúng hai thành phần: nghĩa sự việc và nghĩa tình thái.
Một kẻ biết kính mến khí phách, một kẻ biết tiếc, biết trọng người có tài, /.../ không phải là kẻ xấu hay là vô tình.
(Theo Nguyễn Tuân, Chữ người tử tù)
hình như
có thể
hẳn
lẽ nào
họa chăng
Đáp án
Bài tập về nhà
Phân tích biểu hiện của nghĩa sự việc trong từng dòng thơ của bài thơ “Thương vợ” của Trần Tế Xương.
Soạn bài “Hầu trời” (Tản Đà).