Tuần 17. Ai đã đặt tên cho dòng sông?

Chúc các em
một giờ học vui vẻ
và hiệu quả!

Ai đã đặt tên cho dòng sông?
(trích)
Hoàng phủ ngọc tường
I. TÌM HIỂU CHUNG:
1. Tác giả:
* Cuéc ®êi:
- Hoàng Phủ Ngọc Tường sinh năm 1937 - lµ ng­êi con cña thành phố HuÕ. (Sinh ra, lín lªn ë HuÕ, g¾n bã víi HuÕ, s¸ng t¸c nhiÒu vÒ HuÕ…)
* Sù nghiÖp s¸ng t¸c:
- HPNT b¾t ®Çu s¸ng t¸c tõ những năm 60 cña thÕ kØ tr­íc. ¤ng cã së tr­êng vÒ thÓ bót kÝ, tïy bót.
- Tác phẩm chính:
+ Văn xuôi có các tập: Ngôi sao trên đỉnh Phu Văn Lâu (1971), Rất nhiều ánh lửa(1979), Ai đã đặt tên cho dòng sông? (1986), Hoa trái quanh tôi(1995), “ Cỏ lau”(1997), Ngọn núi ảo ảnh(1999).
+ Thơ có: Những dấu chân qua thành phố(1976), Người hái phù dung(1992)…

- NÐt ®Æc s¾c trong s¸ng t¸c cña HPNT lµ ë sù kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn giữa chÊt trÝ tuÖ vµ chÊt trữ tình, giữa nghÞ luËn s¾c bÐn víi suy t­ ®a chiÒu ®­îc tæng hîp tõ vèn kiÕn thøc phong phó vÒ triÕt häc, văn hãa, lÞch sö, ®Þa lÝ…TÊt c¶ ®­îc thÓ hiÖn qua lèi hµnh văn h­íng néi, sóc tÝch, mª ®¾m vµ tµi hoa.
- ¤ng ®· ®­îc nhËn nhiÒu gi¶i th­ëng trong s¸ng t¸c. Năm 2007, «ng ®­îc tÆng Gi¶i th­ëng Nhµ n­íc vÒ văn häc nghÖ thuËt.

Nét đặc sắc trong van phong HPNT?
2. Tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”:
* “Ai đặt tên cho dòng sông?” là một trong những bài bút kÝ đặc sắc của HPNT.
- Bài bút kÝ có ba phần:
+ Phần một: nói về cảnh quan thiên nhiên của sông Hương.
+ Phần hai và ba: là phương diện lịch sử và văn hóa của sông Hương.
- Đoạn trích này nằm ở phần một cộng với lời kết của toàn tác phẩm.
- Đoạn trích không chỉ đề cập tới cảnh quan thiên nhiên sông Hương xứ Huế mà còn nªu được sự gắn bó cña dßng s«ng với lịch sử và văn hóa của cố đô Huế. Nó tiêu biÓu cho văn phong của HPNT.
II. ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN:
1. Vẻ đẹp của sông Hương qua cảnh sắc thiên nhiên:


Vẻ đẹp của sông Hương gắn liÒn với địa danh nào?


- Khác với nhiều con sông “sông Hương là thuộc về một thành phố duy nhất”. Nghĩa là sông Hương gắn liền với Huế. ĐiÓm nhìn nghệ thuật của bài bút kÝ là sông Hương.

- HPNT ®· dÉn ng­êi ®äc ®Õn víi vÎ ®Ñp phong phó cña dßng s«ng theo suèt hµnh trình dßng ch¶y cña nã: tõ th­îng nguån vÒ ®ång b»ng, qua thµnh phè, tr­íc khi vÒ biÓn c¶…
Để giúp người đọc khám phá vẻ đẹp của sông Hương, HPNT đã đưa chúng ta đến với dòng sông ở những vị trí không gian nào?
Câu hỏi thảo luận
Tổ 1: Sông Hương ở vùng thượng lưu được HPNT
miêu tả như thế nào? Nhận xét lối viết của tác giả?
Tổ 2: Về đồng bằng, sông Hương có nh?ng thay
đổi nào và dòng sông đã bộc lộ vẻ đẹp đa dạng
như thế nào?
Tổ 3: Khi qua thành phố, sông Hương đã tạo cho ta
nh?ng ấn tượng như thế nào? HPNT đã bộc lộ
tỡnh cảm với dòng sông như thế nào?

Tổ 4: Sự chí nghĩa chí tỡnh của sông Hương với
Huế được thể hiện như thế nào? Nghệ thuật
thể hiện của tác giả?
a. Sông Huong ? d?u ngu?n (thu?ng ngu?n):
- HPNT miêu t? sụng Huong ? d?u ngu?n v?i s?c s?ng mãnh li?t, hoang d?i nhung cung d?u dàng và say d?m. Nó là một bản trường ca của rừng già, rầm rộ gi?a bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua nh?ng ghềnh thác, cuộn xoáy như cơn lốc .gi?a lòng Trường Sơn, sông Hương đã sống một nửa cuộc đời mỡnh như một cô gái Di - Gan phóng khoáng và man dại. Có lúc dòng sông trở nên dịu dàng và say đắm gi?a nh?ng dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng.
- Tác gi? cảm nhận: "R?ng già đã hun đúc cho nó m?t b?n linh gan d?, m?t tâm h?n t? do và trong sáng".
? HPNT đã miêu t? thiên nhiên b?ng ng?n gió tâm h?n dào d?t nh?y c?m, lãng mạn, phép so sánh và trớ tu?ng tượng phong phú để hỡnh ảnh dòng sông ? d?a ph?n thu?ng ngu?n càng trở nên gợi cảm, quyến rũ hon.
Sông Hương ở thượng nguồn được miêu tả như thế nào? Nhận xét lối viết của tác giả?
b. Sông Hương ở đồng b»ng
- S«ng H­¬ng ®· thay đổi về tính cách: “Sông như chế ngự được bản năng của người con gái” để “mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở”
- Sông Hương thay ®æi hình d¸ng: “Chuyển dòng một cách liên tục, vòng giữa khúc quanh đột ngột, uốn mình theo những đường cong thật mềm”, “ dòng sông mềm như tấm lụa, với những chiếc thuyền xuôi ngược chỉ bé bằng con thoi”.
- Cảnh đẹp như bức tranh có đường nét, có hình khối: “Nó trôi đi giữa hai dãy đồi sừng sững như thành quách, với những điểm cao đột ngột như Vọng Cảnh, Tam Thai, Lựu Bảo”
Về đến đồng bằng, sông Hương có nh?ng thay đổi nào và bộc lộ vẻ đẹp đa dạng như thế nào?
- Người đọc còn bắt gặp vẻ đẹp đa màu mà biến ảo, phản quang màu sắc của nền trời Tây Nam thành phố: “sớm xanh , trưa vàng, chiều tím”.
- Sông Hương lại có vẻ đẹp trầm mặc chảy dưới chân những rừng thông u tịch với những lăng mộ âm u mà kiêu hãnh của các vua chúa triều Nguyễn.
- Đó là vẻ đẹp mang màu sắc triết lí, cổ thi khi đi trong âm hưởng ngân nga của tiếng chuông chùa Thiên Mụ; có vẻ đẹp “vui tươi” khi đi qua những bãi bờ xanh biếc vùng ngoại ô Kim Long; có vẻ đẹp “mơ màng trong sương khói” khi nó rời xa thành phố để đi qua những bờ tre, lũy trúc và những hàng cau thôn Vĩ Dạ…
C. Đoạn tả sông Hương khi đi qua thành phố đã gây được nhiều ấn tượng:
- Đấy là hình ảnh s«ng H­¬ng g©y nhiÒu Ên t­îng víi ng­êi ®äc: “Tõ ®©y, nh­ ®· tìm ®óng ®­êng vÒ, s«ng H­¬ng vui t­¬i h¼n lªn …nã ®· nhìn thÊy chiếc cầu trắng cña thµnh phè in ngấn trên nền trời, nhỏ nhắn như những vành trăng non”
→ Hình ¶nh nµy võa miªu t¶ hình d¸ng ®éc ®¸o cña cÇu Trµng TiÒn võa gîi sù thanh m¶nh, dÞu dµng, th¬ méng cña dßng s«ng xø HuÕ.
- Nhà văn như thổi linh hồn vào cảnh vật: “Gi¸p mÆt thµnh phè ë cån Gi· Viªn, s«ng H­¬ng uèn mét c¸nh cung rÊt nhÑ sang ®Õn Cån HÕn; đường cong ấy làm cho dòng sông mÒm h¼n đi, như một tiếng vâng không nói của tình yêu”;
- HPNT béc lé tình c¶m cña mình víi dßng s«ng trong sù so s¸nh ®Çy b©ng khu©ng với sông Nê- Va nước chảy rất nhanh của nước Nga: “S«ng H­¬ng khi qua thµnh phè ®· tr«i ®i chËm, thùc chËm, c¬ hå chØ cßn lµ mét mÆt hå yªn tÜnh… Tôi nhớ lại con sông Hương của tôi, chợt thấy quý điệu chảy lững lờ của nó khi ngang qua thành phố”.

Khi qua thành phố, sông Hương tạo cho ta những ấn tượng như thế nµo? HPNT ®· béc lé tình c¶m víi dßng s«ng nh­ thÕ nµo?
d. Sông Hương trở lại “để nói một lời thề trước khi về biển cả”.
- Dường như sông Hương không muốn xa thành phố: “Rồi như sực nhớ lại một điều gì đó chưa kịp nói. Nó đột ngột đổi dòng rẽ ngặt sang hướng Đông Tây để gặp lại thành phố lần cuèi ở gãc thÞ trÊn Bao Vinh x­a cæ…khóc quanh này thùc bất ngờ biÕt bao”.
- Tác giả liên hệ “Cã mét c¸i gì rÊt l¹ víi tù nhiªn vµ rÊt gièng con ng­êi ë ®©y… T«i gäi ®ấy là nỗi vương vấn, cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu. Vµ gièng nh­ nµng KiÒu trong ®ªm tình tù, ë ng· rÏ nµy, s«ng H­¬ng ®· chÝ tình trë l¹i víi Kim Träng cña nã, ®Ó nãi mét lêi thÒ tr­íc khi vÒ biÓn c¶… Lời thề ấy vang vọng khắp khu vực sông Hương thành giọng hò dân gian, ấy là tấm lòng người dân Châu Hóa xưa mãi mãi chung tình với quê hương xứ sở”.
Sự chÝ nghÜa chÝ tình của sông Hương víi HuÕ được thÓ hiÖn như thế nµo? NghÖ thuËt thể hiện cña t¸c gi¶?

→Tãm l¹i: ë vÞ trÝ nµo S«ng H­¬ng còng cã vÎ ®Ñp sèng ®éng , gîi c¶m .®Æc biÖt, HuÕ ®· t«n lªn vÎ ®Ñp cña s«ng H­¬ng vµ s«ng H­¬ng cµng trë nªn th¬ méng, hữu tình nhê cã HuÕ.
2.Vẻ đẹp sông Hương được khám phá dưới góc độ văn hóa:
* HPNT ®· kh¸m ph¸ vÎ ®Ñp cña s«ng H­¬ng d­íi c¸c gãc ®é văn hãa nh­: th¬ ca, ©m nh¹c…
+ Tác giả cho rằng có một dòng thi ca về sông Hương. Đó là dòng thơ không lặp lại mình trong c¶m høng cña c¸c nghÖ sÜ:
-“Dòng sông trắng - lá cây xanh” (Chơi xuân -Tản Đà)
-“Như kiếm dựng trời xanh” (Trường giang như kiếm lập thanh thiên - Cao Bá Quát).
- “Con sông dùng dằng, con sông không chảy
Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu” (Thơ của Thu Bồn)
- Tõ nçi quan hoµi v¹n cæ víi bãng chiÒu b¶ng l¶ng trong hån th¬ Bµ huyÖn Thanh Quan, nã ®ét khởi thµnh søc m¹nh phôc sinh cña t©m hån trong th¬ Tè Hữu…

Nhà văn đã cảm nhận sông Hương gắn với những lĩnh vực văn hóa nào? Ở mỗi lĩnh vực đó, sông Hương đã được miêu tả như thế nào?
+ HPNT gắn sông Hương với âm nhạc cổ điển Huế: “Sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya…Quả đúng vậy, toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế đã được sinh thành trên mặt nước của dòng sông này trong một khoang thuyền nào đó, giữa tiếng nước rơi bán âm của những mái chèo khuya”.
→ Phải có độ nhạy cảm về thẩm âm, hiểu biết về âm nhạc của xứ HuÕ, tác giả mới có sự liên tưởng tµi hoa này.
+ Với ngòi bút tài hoa cộng với sự rung cảm mạnh mẽ, HPNT nhớ tới Nguyễn Du: “Nguyễn Du đã bao năm lênh đênh trên quãng sông này với một phiến trăng sầu. Và từ đó, những bản đàn đã đi suốt đời Kiều”.

3.Vẻ đẹp sông Hương gắn liền với những sự kiện lịch sử:
- S«ng H­¬ng ®· sèng những thÕ kØ quang vinh víi nhiÖm vô lÞch sö cña nã, tõ thuë nã cßn lµ mét dßng s«ng biªn thïy xa x«i cña ®Êt n­íc c¸c vua Hïng.
- Tên của dòng sông Hương được ghi trong “Dư địa chí” của NguyÔn Trãi; “Nó mang tªn là Linh Giang” → Dòng sông Êy là điểm tựa, bảo vệ biên cương thời kì Đại Việt.
- Thế kỉ XVIII, nó vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân, gắn liền với tên tuổi của người anh hùng Nguyễn Huệ.
- Nó đọng lại đến bầm da, tím máu “nó sống hết lịch sử bi tráng của thế kỉ XIX”.
- Nó đi vào thời đại của Cách mạng tháng Tám bằng những chiến công rung chuyển.
- Nó chứng kiến cuộc nổi dậy tổng tiến công tết Mậu Thân 1968.
→ Sông Hương đã gắn liền với chiÒu dµi lịch sử của Huế, của dân tộc.
Nhà văn thÊy tªn tuæi sông Hương gắn với những sự kiện lịch sử nào?
→ HPNT ®· kÕt luËn rÊt hay vÒ lÞch sö dßng s«ng:
“S«ng H­¬ng lµ vËy, lµ dßng s«ng cña thêi gian ng©n vang, cña sö thi viÕt giữa mµu cá xanh biÕc. Khi nghe lêi gäi, nã biÕt c¸ch tù hiÕn ®êi mình lµm mét chiÕn c«ng, ®Ó råi nã trë vÒ víi cuéc sèng bình th­êng, lµm mét ng­êi con g¸i dÞu dµng cña ®Êt n­íc.”

* Nhà văn đã lí giải tên dòng sông:
- Bài tùy bút kết thúc bằng cách lí giải tên của dòng sông: sông Hương, sông thơm. Cách lí giải bằng một huyền thoại:
Người làng Thành Trung có nghề trồng rau thơm. ở đây kÓ lại rằng vì yêu quí con sông xinh đẹp, nhân dân hai bªn bờ sông đã nấu nước của trăm loài hoa đæ xuống dòng sông cho làn nước thơm tho mãi mãi. Huyền thoại ấy đã trả lời câu hỏi : ai đã đặt tên cho dòng sông?
- Đặt tiêu đề và kết thúc bµi tïy bót bằng câu hỏi “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” kh«ng chØ để nhằm mục đích lưu ý người đọc về cái tên đẹp của dòng sông mà còn gợi lên niềm biết ơn đối với những người đã khai phá miền đất này. Mặt khác không thể trả lời vắn tắt trong một vài câu mà phải trả lời bằng cả bài kí dài ®Ó ca ngợi vẻ đẹp, chất thơ của dòng sông.
Kết thúc bài tùy bút là cách lí giải tªn dßng s«ng thó vị nh­ thÕ nµo? Gợi cho ta cảm xúc gì?
4.Nét đẹp của văn phong HPNT:
-Tinh tÕ, tµi hoa.
- Uyªn b¸c (cã vèn tri thøc phong phó, s©u s¾c vÒ lÞch sö, văn hãa vµ nghÖ thuËt xø HuÕ).
- Giµu trÝ t­ëng t­îng, l·ng m¹n bay bæng.
- G¾n bã m¸u thÞt vµ yªu tha thiÕt c¶nh vËt vµ con ng­êi xø HuÕ. Tác giả đã soi tâm hồn mình và tình yêu quê hương xứ sở vào sông Hương khiến dòng sông trở nên lung linh, đa dạng như đời sống tâm hồn con người.

Tìm hiểu nét đẹp của văn phong Hoàng Phủ Ngọc Tường?
III .CỦNG CỐ:
* Cần tËp trung chú ý n¾m ch¾c những giá trị cơ bản của tác phẩm:
+ Vẻ đẹp của sông Hương qua cảnh sắc thiên nhiên.
+ Vẻ đẹp của sông Hương dưới c¸c góc độ văn hãa: th¬ ca, ©m nh¹c.
+ Vẻ đẹp của sông Hương gắn liền với những sự kiện lịch sử.
+ Văn phong của Hoµng Phủ Ngọc Tường.


V.Luyện tập:
1. Tìm những tư liệu thơ văn viết về sông Hương?
2. Viết bài thu ho¹ch thể hiện cảm nhận về sông Hương sau khi häc xong t¸c phÈm này.


* H­íng dÉn :
1. NhiÒu t¸c phÈm viÕt vÒ s«ng H­¬ng nh­:
- TiÕng h¸t s«ng H­¬ng -Tè Hữu:
Trêi trong veo
N­íc trong veo
Em bu«ng m¸i chÌo
Trªn dßng H­¬ng giang…
- Quª MÑ -Tè Hữu:
H­¬ng giang ¬i! dßng s«ng ªm
Qu¶ tim ta vÉn ngµy ®ªm tù tinh.
- Vµi nÐt HuÕ - NguyÔn BÝnh:
CÇu cong nh­ chiÕc l­îc ngµ
S«ng dµi m¸i tãc cung nga bu«ng hê.
- ®©y th«n VÜ D¹ - Hµn MÆc Tö:
Dßng n­íc buån thiu, hoa b¾p lay
ThuyÒn ai ®Ëu bÕn s«ng trăng ®ã?
Cã chë trăng vÒ kÞp tèi nay?