Tuần 17. Ai đã đặt tên cho dòng sông?

Có một nhà thơ từ Hà Nội đã đến đây, tóc bạc trắng, lặng ngắm dòng sông, ném mẩu thuốc lá xuống chân cầu, hỏi với trời,với đất, một câu thật bâng khuâng:
- Ai đã đặt tên cho dòng sông?

Ai đã đặt tên cho dòng sông
Hoàng phủ ngọc tường
A. Đôi nét về sông Hương xứ Huế

Nếu một mai tỉnh dậy, sông Hương biến mất, liệu Huế có còn thơ mộng nữa chăng.
(Trịnh Công Sơn)

Lăng Thiệu Trị
Sông Hương trầm mặc

Hoa đăng trên sông Hương


Diều Huế trên sông Hương
Đêm sông Hương

Giai điệu hoàng cung
Đêm
hoàng
cung
Bài thơ xứ Huế
Nữ sinh Đồng Khánh

Cầu Tràng Tiền
bắc giữa giấc mơ tôi.

Chiều sông Hương


Phố cổ Bao Vinh

Phá Tam Giang


Bạch Mã


Hải Vân ơi xin người đừng tắt ngọn sao khuya


Có người nói: Ai chạm vào sông Hương là chạm vào chính hồn vía, thể xác Huế
"Sông Hương, núi Ngự còn thì chúng ta còn" ( Phạm Quỳnh)
B. Vài nét về Hoàng Phủ Ngọc Tường
Vẽ tôi một nét môi cười
Một dòng nước mắt, một đời phù du
Một trí thức yêu nước, vốn văn hoá sâu rộng
Thơ tâm linh, nỗi buồn ,nhà thơ của "cõi âm"
Đặc sắc về bút kí: kết hợp nhuần nhuyễn giữa:
Hoàng Phủ
Ngọc Tường
Trí tuệ và trữ tình
Nghị luận sắc bén và suy tư đa chiều
Triết học, văn hoá, lịch sử, địa lí.
Hành văn hướng nội , súc tích, mê đắm, tài hoa.
Phong cách ông là sự kết hợp giữa:
Để đạt tới
C. Ai đã đặt tên cho dòng sông?
Tiêu đề
Thể loại
Đề tài
Nội dung
Giàu chất thơ, gợi từ huyền thoại
Tuỳ bút
Sông Hương và Huế
Vẻ đẹp sông Hương từ nhiều góc độ
I. T×m hiÓu chung
Từ điển Bách khoa Liên Xô (trước đây) định nghĩa về Tuỳ bút:
" Tuỳ bút là những tác phẩm mà nổi lên bình diện thứ nhất: những phẩm chất riêng, cốt cách riêng của tác giả, giọng điệu độc đáo của riêng mình, những người thích tự biểu hiện"
Người làng Thành Trung có nghề trồng rau thơm. ở đây có một huyền thoại kể rằng vì yêu quý con sông xinh đẹp nhân dân hai bờ sông Hương đã nấu nước của trăm loại hoa đổ xuống dòng sông cho làn nước thơm tho mãi mãi.


Theo nhà nghiên cứu Phan Thuận An, "Xưa nay, người ta thường gọi tên một con sông bằng tên của vùng đất mà nó chảy qua. Vào các thời kỳ lịch sử nói trên, khi vùng đất ấy còn mang tên là huyện Kim Trà thì con sông chúng ta đang nói đến được gọi là sông Kim Trà. Sau đó, khi tên huyện đổi thành Hương Trà thì tên sông cũng đổi theo: sông Hương Trà. "Từ sông Hương Trà đến sông Hương chỉ còn một bước, vì trong ngôn ngữ, bất cứ ngôn ngữ nước nào, dân gian thường hay  rút gọn. Vả chăng, hai chữ sông Hương đẹp quá, giới văn chương, trí thức cũng không muốn gì hơn"
(Theo cuốn Ôn tập để học tốt ngữ văn 12, Lê Văn Khải, NXB GD 2008)
Bố cục: Có thể chia ba phần

Phần đầu: từ đầu đến "dưới chân núi KimPhụng":
Phần hai: tiếp theo đến "quê hương xứ sở",
Phần kết: còn lại

Sông Hương trong vẻ đẹp thiên nhiên, văn hoá, lịch sử và cái tôi nghệ sĩ đặc sắc của Hoàng Phủ Ngọc Tường
Cảm nhận chung:
Cảm xúc, suy tư, hình ảnh , ngôn ngữ, đặc biệt là nghệ thuật trần thuật. Chất tự sự và trữ tình lắng sâu
II. Hình tượng sông Hương
Sông Hương , một bản trường ca của rừng già,khi rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, lúc mãnh liệt vượt qua ghềnh thác, khi cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực sâu, lúc dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng
Sông Hương tựa cô gái Di gan phóng khoáng và man dại, bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do và trong sáng
a. Vẻ đẹp từ cội nguồn hoang dại .
1) Hành trình từ miền hoang dại về với cố đô.
Sông Hương vùng thượng lưu toát lên vẻ đẹp của một sức sống mãnh liệt, hoang dại đầy cá tính. Nếu không tìm hiểu từ cội nguồn, khó thấy hết vẻ đẹp trong phần tâm hồn sâu thẳm của dòng sông

Tại sao tác giả chú ý tìm hiểu sông Hương từ cội nguồn?
b) Vẻ đẹp của thiên tính nữ dịu dàng khi trở về thành phố
Hãy tìm những câu văn, đoạn văn miêu tả sông Hương chảy xuôi về đồng bằng và ngoại vi thành phố? Nét tài hoa, lịch lãm trong lối hành văn của tác giả ở đây là gì?
Gợi ý: Đọc phát hiện , thảo luận câu hỏi trên. Tìm trong đoạn từ: "phải nhiều thế kỉ" đến : "quê hương xứ sở"
Giữa cánh đồng Châu Hoá đầy hoa dại, sông Hương là cô gái đẹp ngủ mơ màng
Nhưng sau khi ra khỏi vùng núi, như nàng tiên thức giấc, sông Hương chuyển dòng liên tục, vòng những khúc quanh đột ngột, vẽ một vòng cung thật tròn, ôm lấy chân đồi Thiên Mụ, rồi vượt qua, trôi đi giữa hai dãy đồi sừng sững như thành quách
Đó là:
Sông Hương có lúc mềm như tấm lụa khi qua Vọng Cảnh, Tam Thai, Lựu Bảo, có khi ánh lên " những phản quang nhiều màu sắc sớm xanh, trưa vàng , chiều tím",
Mang vẻ đẹp trầm mặc khi qua bao lăng tẩm, đền đài mang niềm kiêu hãnh âm u được phong kín trong những rừng thông u tịch.
Cho đến lúc bừng sáng, tươi tắn và trẻ trung khi gặp tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân nga tận bờ bên kia, giữa những xóm làng trung du bát ngát tiếng gà.


Sử dụng loạt động từ diễn tả dòng chảy sống động qua những địa danh xứ Huế. Các so sánh nhân hoá đầy ảo mộng. Kết hợp hài hoà bút pháp kể và tả làm cho người đọc khó cưỡng một sức hấp dẫn , quyến rũ bởi sự phối cảnh kì thú giữa dòng Hương giang với thiên nhiên xứ Huế thơ mộng , trữ tình.

Bình luận :( Sau khi đã thảo luận)

Sông Hương như tìm thấy chính mình khi về với cố đô: vui tươi hẳn lên giữa những biền bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long, kéo một nét thẳng thực yên tâm theo hướng tây nam- đông bắc, rồi "uốn một cánh cung rất nhẹ sang Cồn Hến" khiến "dòng sông mềm hẳn đi, như một tiếng "vâng" không nói ra của tình yêu"
Sông Hương khi chảy vào thành phố Huế có nét gì khác biệt? Phát hiện độc đáo này cho thấy điều gì trong tình cảm của tác giả với dòng sông?
Tấm lòng gắn bó chân thành với xứ Huế, tình yêu sâu nặng của tác giả với dòng sông Hương .Một cái tôi tài hoa, tài tử, đa tình.
Bình luận
Đoạn sông Hương sắp uốn lượn sang Cồn Hến

Với cách nhìn say đắm của một trái tim đa tình, sông Hương như một người tình dịu dàng và chung thuỷ với thành phố thân yêu. Đây là phát hiện say đắm và tài hoa nhất của bài viết về dòng sông mang thiên tính nữ. Hãy chỉ ra phát hiện thú vị đó của tác giả?

Sông Hương chếch về hướng chính bắc, ôm lấy đảo Cồn Hến quanh năm mơ màng trong sương khói, đang xa dần thành phố để lưu luyến ra đi giữa màu xanh biếc của tre trúc và của những vườn cau vùng ngoại ô Vĩ Dạ. Và rồi, như sực nhớ lại một điều gì chưa kịp nói, nó đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại thành phố lần cuối ở thị trấn Bao Vinh xưa cổ
Đó chính là đoạn diễn tả:
Bao Vinh xưa cổ
Khúc quanh thật bất ngờ đó, tựa như một nỗi vương vấn và dường như còn có cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu

Phát hiện của anh chị về văn phong và đặc biệt là nghệ thuật trần thuật của tác giả?
Nhân vật Tôi, người trần thuật , là chủ thể trữ tình trong tác phẩm, không chỉ mang đến hiểu biết về dòng sông mà còn trực tiếp bộc lộ cảm xúc cá nhân qua những liên tưởng tượng vô cùng phong phú và bất ngờ. Vẻ đẹp dòng sông trữ tình mà đời thường, thiên tính nữ mang tính cuộc đời giản dị, gần gũi chứ không vời xa, khó gần như cố nhân sông Đà của Nguyễn Tuân.

Về giọng điệu trần thuật: mượt mà, giàu nhịp điệu, giàu chất thơ, nghiêng về cảm hứng ngợi ca, thương yêu, trạng thái xúc cảm tột cùng say đắm.

2. Vẻ đẹp của dòng chảy văn hoá
Vẻ đẹp văn hoá của sông Hương được tác giả diễn tả như thế nào?
Thuộc về một thành phố từng là chốn đế đô, sông Hương tự bản thân nó đã mang những phẩm chất văn hoá độc đáo: Nó gắn với nhạc cổ điển và những đêm ca Huế trên sông, gắn với Nguyễn Du và khúc nhạc :" tứ đại cảnh", nó là nguồn cảm hứng bất tận của thi ca
C¶m nhËn vÒ c¸i hay, vÎ ®Ñp khi ®äc nh÷ng c©u v¨n sau ®©y:
“Cã mét dßng thi ca vÒ s«ng H­¬ng, vµ t«i hi väng ®· nhËn xÐt mét c¸ch c«ng b»ng vÒ nã khi nãi r»ng dßng s«ng Êy kh«ng bao giê tù lÆp l¹i m×nh trong c¶m høng cña c¸c nghÖ sÜ”
Đúng là như vậy không? Hãy điểm qua dòng thi ca bất tận và sáng tạo này?
Sông Hương hoá rượu ta đến uống
Ta tỉnh, đền đài ngả nghiêng say
( Nguyễn Trọng Tạo)


Con sông đám cưới Huyền Trân
Bỏ quên dải lụa phù vân trên nguồn
Hèn chi thơm thảo nỗi buồn
Niềm riêng nhuộm tím hoàng hôn đến giờ
Con sông nửa thực nửa mơ
Nửa mong Lí Bạch, nửa chờ Khuất Nguyên.
( Nguyễn Trọng Tạo)

+ Cộng ấm Hương giang thuỷ / Vô nhân thức thuỷ hương ( Đào Tấn) ( Cùng uống nước sông Hương, không có (mấy) người cảm được cái mùi thơm của nước)
+ Con sông dùng dằng con sông không chảy
Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu ( Thu Bồn)
Giọng điệu tuỳ bút bao giờ cũng xuất hiện trực tiếp nhân vật trữ tình người trần thuật. ở đây, nhân vật tôi khéo léo, tự tin nhưng không áp đặt, không tạo cảm giác khiên cưỡng mà trái lại rất thuyết phục người đọc
Bình luận về câu văn
3. Vẻ đẹp từ góc nhìn lịch sử sông Hương


Lịch sử của sông Hương gắn với bản Trường ca lịch sử của xứ Huế, của đất nước
Đã sống những thế kỷ vinh quang với nhiệm vụ lịch sử của nó từ thửơ còn là một dòng sông biên thuỳ xa xôi của đất nước các vua hùng
Đã sống cùng lịch sử bi tráng hào hùng của quê hương đất nước qua nhiều thời kỳ, nhiều năm tháng chiến tranh và hoà bình.


Cho biết cảm nhận của tác giả về sông Hương trong mối quan hệ với lịch sử?
Sông Hương là vậy, là dòng sông của thời gian ngân vang, của sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc. Khi nghe lời gọi nó biết cách tự hiến đời mình là một chiến công để rồi nó trở về với cuộc sống bình thường, là một người con gái dịu dàng của đất nước.

Lời bình:
Sông Hương đã được nhìn nhận từ nhiều góc độ. Trong trí tưởng tượng sáng tạo tài ba của tác giả, sông Hương vừa rất thực, vừa rất ảo. Cũng như bao con sông khác sông Hương vẫn lặng lẽ trôi theo quy luật của nó và hơn thế nó mang trong mình biết bao giá trị văn hoá tinh thần. Vẻ đẹp của sông Hương chính là vẻ đẹp của xứ Huế, của con người Huế.
Tóm lại, Từ vẻ đẹp sông Hương trong trí tưởng tượng sáng tạo đầy tài hoa của tác giả, anh chị tâm đắc nhất , ấn tượng nhất bởi vấn đề nào?
Trong trí tưởng tượng của nhà văn, sông Hương như một sinh thể có hồn, như một cô gái Huế, từng có lúc là một cô gái di-gan phóng khoáng và man dại, nhưng nói chung là một thiếu nữ tài hoa, dịu dàng mà sâu sắc, đa tình và kín đáo, lẳng lơ nhưng rất mực chung tình, khéo trang sức mà không loè loẹt, phô phang, giống như những cô dâu Huế ngày xưa trong sắc áo diều lục "đấy cũng chính là màu của sương khói trên sông Hương, giống như tấm voan huyền ảo của tự nhiên, sau đó ẩn giấu khuôn mặt thực của dòng sông..."


Ai đã đặt tên cho dòng sông ? Câu hỏi này đâu phải dành cho riêng ai...
III. NghÖ thuËt trÇn thuËt.
Nh÷ng yÕu tè nµo trong ph­¬ng thøc trÇn thuËt lµm nªn ®Æc s¾c cña bµi tuú bót nµy?
* Nhân vật tôi - người trần thuật, chủ thể trữ tình trong tác phẩm vừa trình bày những hiểu biết, những suy nghĩ của mình về đối tượng vừa trực tiếp bộc lộ cảm xúc cá nhân qua những liên tưởng tưởng tượng vô cùng phong phú bất ngờ.
* Điểm nhìn trần thuật: Nhiều điểm nhìn khác nhau để thể hiện đầy đủ nhất tri thức về đối tượng và cảm xúc của bản thân.









+ Vẻ đẹp của sông Hương được miêu tả bằng một giọng điệu trữ tình giàu chất suy tưởng và triết luận. Trong khi trần thuật tác giả đã sử dụng nhiều biện pháp nghệ thuật với những hình ảnh đặc sắc, giàu chất hoạ, giàu chất nhạc và chất thơ: "Giữa lòng Trường Sơn... Trong những hang đá dưới chân núi Kim Phụng"
+ Những câu văn dài giàu hình ảnh với những liên tưởng độc đáo đã thể hiện được vẻ đẹp của con sông nơi đầu nguồn, đó là vẻ đẹp chứa đầy bí ẩn, dòng sông như có tâm hồn gắn bó với kinh thành Huế bằng một tình cảm thiêng liêng.
Hình thức nhân hoá, lối so sánh ví von sắc nét làm cho sông Hương có tính cách và tâm hồn tạo ra một thế giới sinh động nhiều sắc thái và một vẻ đẹp rất duyên dáng của sông Hương - xứ Huế
Câu hỏi
So sánh giữa văn phong tùy bút và cái tôi nghệ sĩ của Nguyễn Tuân và HPNT qua hai bài ở NV12?

Thể tuỳ bút và cái tôi tài tử đã bộc lộ qua Nguyễn Tuân. Nhưng hai người này khác nhau: Nguyễn Tuân - tạng nóng, Hoàng Phủ - tạng lạnh, Nguyễn Tuân tài hoa kiêu bạc, Hoàng Phủ tài hoa lắng sâu, Nguyễn Tuân là con sông Đà "chúng thuỷ giai đông tẩu, Đà giang độc bắc lưu", thì Hoàng Phủ là "con sông dùng dằng con sông không chảy, sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu"
Tổng Kết
+ Nội dung :
Ca ngợi vẻ đẹp của sông Hương : sông Hương huyền thoại và sông Hương cuộc đời.
+ Nghệ thuật trần thuật của tuỳ bút:
Sự kết hợp hài hoà giữa nội dung tự sự và chất trữ tình, giữa tri thức và cảm xúc.

Hoàng Phủ Ngọc Tường là nhà văn tài năng có trách nhiệm, có tình yêu quê hương đất nước, một người nghệ sĩ tài hoa tri thức uyên thâm với một tâm hồn Huế, tính cách Huế nhạy cảm sâu lắng, tâm linh và hướng nội, tinh tế
Mặc dù đang theo đuổi đề tài: Cảm thụ văn học với sự hỗ trợ của máy tính, và đã được vinh dự trình bày giáo án điện tử ở các cấp... nhưng tôi vẫn thấy mình chưa một lần thành công. Và chưa dám khẳng định điều nhỏ gì trước một lĩnh vực khoa học lớn lao . Mời các thầy, cô, các anh chị đồng nghiệp - mà có rất nhiều người có kinh nghiệm về giáo án điện tử, hãy trao đổi, góp ý để giúp tôi thực hiện điều này .Xin chân thành cảm ơn trước.
Địa chỉ liên lạc: - PTHH Đào Duy Từ, TPTH hoặc
Lớp Cao học Ngữ văn 2007 trường ĐHKHXH&NV- ĐHQG, Hà Nội.
[email protected]