Tuần 17. Ai đã đặt tên cho dòng sông?

Hoàng Phủ Ngọc Tường
Ai đã đặt tên
cho dòng sông?
KẾT QUẢ CẦN ĐẠT:
1/Cảm nhận được vẻ đẹp đa dạng, phong phú của sông Hương.
2/Cảm nhận được tình yêu, niềm tự hào tha thiết, sâu lắng của Hoàng Phủ Ngọc Tường dành cho dòng sông quê hương, cho xứ Huế và cũng là cho đất nước.
3/Nhận biết được đặc trưng của thể loại bút ký và nghệ thuật viết bút ký trong bài.
II. Đọc - hiểu văn bản:
1-Vẻ đẹp của sông Hương được phát hiện ở cảnh sắc thiên nhiên:
a/Ở thượng nguồn:
“…là một bản trường ca của rừng già, rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác...”
“ cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực sâu”
“dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng.”
“Giữa lòng Trường Sơn, sông Hương đã sống một nửa cuộc đời của mình như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại. Rừng già đã hun đúc cho nó một bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do và trong sáng”
1-Vẻ đẹp của sông Hương được phát hiện ở cảnh sắc thiên nhiên:
a/Ở thượng nguồn:
“…là một bản trường ca của rừng già, rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác, cuộn xoáy như cơn lốc..”
“dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng.”
“Giữa lòng Trường Sơn, sông Hương đã sống một nửa cuộc đời của mình như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại.”
“Rừng già đã hun đúc cho nó một bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do và trong sáng”.
Nghệ thuật: Liên tưởng, so sánh, nhân hóa độc đáo
Sông Hương ở thượng nguồn toát lên vẻ đẹp hùng vĩ, hoang dã với sức sống mãnh liệt, như có tính cách, tâm hồn.
b/Ở đồng bằng:
“…sông Hương nhanh chóng mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa…”
“…người tình mong đợi mới đến đánh thức người gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại.”
“…sông Hương chuyển dòng một cách liên tục, vòng giữa khúc quanh đột ngột, uốn mình theo những đường cong thật mềm…”
“…dòng sông mềm như tấm lụa…”
“ôm lấy chân đồi Thiên Mụ”
“…sông Hương vẫn đi trong dư vang của Trường Sơn…trôi đi giữa hai dãy đồi sừng sững như thành quách…”
“sớm xanh”
“trưa vàng”
“chiều tím”
“giấc ngủ nghìn năm của những vua chúa được phong kín trong lòng những rừng thông u tịch và niềm kiêu hãnh âm u của những lăng tẩm đồ sộ”,
b/Ở đồng bằng:
“…sông Hương nhanh chóng mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa….”
“…người tình mong đợi mới đến đánh thức người gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại.”
“…sông Hương chuyển dòng một cách liên tục, vòng giữa khúc quanh đột ngột, uốn mình theo những đường cong thật mềm
“…dòng sông mềm như tấm lụa…”
“…sông Hương vẫn đi trong dư vang của Trường Sơn….sắc nước trở nên xanh thẳm…trôi đi giữa hai dãy đồi sừng sững như thành quách…”
“…phản quang nhiều màu sắc trên nền trời Tây Nam thành phố “sớm xanh, trưa vàng, chiều tím”…”
“rừng thông u tịch”, “lăng tẩm đồ sộ”, “vẻ đẹp trầm mặc…như triết lý, như cổ thi…”

Nghệ thuật:
-So sánh, nhân hóa độc đáo, gợi cảm.
-Quan sát tinh tế, chính xác.
-Tưởng tượng phong phú.
-Vận dụng kiến thức về địa lý, văn hóa, lịch sử chính xác, uyên bác.
Sông Hương ở đồng bằng nổi bật lên vẻ đẹp “đa tính cách”: lãng mạn, trữ tình; uyển chuyển, mềm mại; trầm mặc, kiêu hãnh.
c/Khi đi vào lòng thành phố Huế:
“…sông Hương vui tươi hẳn lên giữa những biền bãi xanh biếc…”
“…chiếc cầu trắng của thành phố in ngần trên nền trời, nhỏ nhắn như những vành trăng non.”
“…sông Hương uốn một cánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến, đường cong ấy làm cho dòng sông mềm hẳn đi, như một tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu.”
“…sông Hương khi qua thành phố đã trôi đi chậm, thực chậm, cơ hồ chỉ còn là một mặt hồ yên tĩnh. ...Đấy là điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế….”
“…sông Hương khi qua thành phố đã trôi đi chậm, thực chậm, cơ hồ chỉ còn là một mặt hồ yên tĩnh….tôi nhớ lại con sông Hương của tôi, chợt thấy quý điệu chảy lặng lờ của nó….Đấy là điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế….”
Trước khi rời khỏi thành phố, về với biển: “như sực nhớ lại điều gì chưa kịp nói, nó đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông tây…đấy là nỗi vương vấn, cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu….”
c/Khi đi vào thành phố Huế:
“…sông Hương vui tươi hẳn lên giữa những biền bãi xanh biếc…”
“…chiếc cầu trắng của thành phố in ngần trên nền trời, nhỏ nhắn như những vành trăng non.”
“…sông Hương uốn một cánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến, đường cong ấy làm cho dòng sông mềm hẳn đi, như một tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu.”
“…sông Hương khi qua thành phố đã trôi đi chậm, thực chậm, cơ hồ chỉ còn là một mặt hồ yên tĩnh….tôi nhớ lại con sông Hương của tôi, chợt thấy quý điệu chảy lặng lờ của nó….Đấy là điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế….”
- Trước khi rời khỏi thành phố, về với biển: “như sực nhớ lại điều gì chưa kịp nói, nó đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông tây…đấy là nỗi vương vấn, cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu….”
Nghệ thuật:
-So sánh, nhân hóa đặc sắc.
-Liên tưởng độc đáo.
-Ngôn ngữ uyển chuyển, đầy chất thơ và âm nhạc.
-Hình ảnh tinh tế, chọn lọc.
Sông Hương khi đi vào thành phố Huế nổi bật lên vẻ đẹp vui tươi, dịu dàng, ngọt ngào, sâu lắng, đầy chất thơ và cũng bâng khuâng những nỗi niềm.
2-Vẻ đẹp của sông Hương được khám phá từ góc độ văn hóa:
*Âm nhạc:
“…toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế đã được sinh thành trên mặt nước của dòng sông này…”
“…Sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya.”
“Nguyễn Du đã bao năm lênh đênh trên quãng sông này…Và từ đó những bản đàn đi suốt đời Kiều….Đó chính là Tứ đại cảnh!”
*Thơ ca:
“Có một dòng thi ca về sông Hương…dòng sông ấy không bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ.”:
+“Dòng sông trắng – lá cây xanh”
( Tản Đà)
+“Trường giang như kiếm dựng trời xanh”
(Cao Bá Quát)
+“Con sông dùng dằng, con sông không chảy
Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu”
2-Vẻ đẹp của sông Hương được khám phá từ góc độ văn hóa:
* Âm nhạc:
“…toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế đã được sinh thành trên mặt nước của dòng sông này…”
“…Sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya.”
“Nguyễn Du đã bao năm lênh đênh trên quãng sông này…Và từ đó những bản đàn đi suốt đời Kiều….Đó chính là Tứ đại cảnh!”
*Thơ ca:
“Có một dòng thi ca về sông Hương…dòng sông ấy không bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ.”:
+“Dòng sông trắng – lá cây xanh”
( Tản Đà)
+“Trường giang như kiếm dựng trời xanh”
(Cao Bá Quát)
+“Con sông dùng dằng, con sông không chảy
Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu”
(Thu Bồn)
 Với nghệ thuật nhân hóa độc đáo, liên tưởng tinh tế kết hợp với sự thấu hiểu, rung cảm mạnh mẽ của một tâm hồn nghệ sĩ, sông Hương – dưới ngòi bút tài hoa của Hoàng Phủ Ngọc Tường đã trở thành người mẹ sinh thành và nuôi dưỡng nền âm nhạc cổ truyền cũng như thi ca của mảnh đất cố đô.
3-Vẻ đẹp của sông Hương được nhìn từ góc độ lịch sử:
“…sông Hương đã sống những thế kỷ quang vinh với nhiệm vụ lịch sử của nó, từ thuở nó còn là một dòng sông biên thùy xa xôi của đất nước các vua Hùng.”
-Thời kỳ trung đại: “dòng sông viễn châu đã chiến đấu oanh liệt bảo vệ biên giới phía nam của Tổ quốc Đại Việt”.
- Thế kỉ XIX: “nó sống hết lịch sử bi tráng … với máu của những cuộc khởi nghĩa”.
- Vào thế kỉ XVIII: “nó vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ”
- Thế kỉ XX: “sông Hương đã đi vào thời đại Cách mạng tháng Tám bằng những chiến công rung chuyển”, chứng kiến cuộc tiến công tết Mậu Thân 1968.
“Sông Hương là vậy, là dòng sông của thời gian ngân vang, của sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc.Khi nghe lời gọi, nó biết cách tự hiến đời mình làm một chiến công, để rồi nó trở về với cuộc sống bình thường, làm một người con gái dịu dàng của đất nước.”
3-Vẻ đẹp của sông Hương được nhìn từ góc độ lịch sử:
“…sông Hương đã sống những thế kỷ quang vinh với nhiệm vụ lịch sử của nó, từ thuở nó còn là một dòng sông biên thùy xa xôi của đất nước các vua Hùng.”
Thời kỳ trung đại: “dòng sông viễn châu đã chiến đấu oanh liệt bảo vệ biên giới phía nam của Tổ quốc Đại Việt”.
Thế kỷ XVIII: “vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ”.
Thế kỷ XIX: “nó sống hết lịch sử bi tráng….với máu của những cuộc khởi nghĩa…”
Thế kỷ XX: “sông Hương đã đi vào thời đại Cách mạng tháng Tám bằng những chiến công rung chuyển…”
“Sông Hương là vậy, là dòng sông của thời gian ngân vang, của sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc.Khi nghe lời gọi, nó biết cách tự hiến đời mình làm một chiến công, để rồi nó trở về với cuộc sống bình thường, làm một người con gái dịu dàng của đất nước.”
-Kiến thức về lịch sử phong phú,
-Câu văn dạt dào cảm hứng anh hùng ca,
 Sông Hương hiện lên như một chứng nhân lịch sử ghi lại những trang sử vẻ vang của Huế, của dân tộc.

4-Nhan đề và cách kết thúc tác phẩm:
-Nhan đề là một câu hỏi: “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”
 Hỏi về người đặt tên cho dòng sông.
-Kết thúc là một huyền thoại: “Người làng Thành Trung có nghề trồng rau thơm….vì yêu quý con sông xinh đẹp, nhân dân hai bờ sông Hương đã nấu nước của trăm loài hoa đổ xuống dòng sông cho làn nước thơm tho mãi mãi.”
Trả lời câu hỏi ở nhan đề.
-Ý nghĩa:
+Lưu ý người đọc về cái tên đẹp của dòng sông (sông Hương).
+Ca ngợi vẻ đẹp, chất thơ của dòng sông.
+Gợi lên niềm biết ơn đối với những người đã khai phá vùng đất- nơi có con sông thơ mộng này.

5-Nhân vật “tôi”:
(Tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường)
-Một cái tôi uyên bác với sự hiểu biết phong phú, có chiều sâu về lịch sử, địa lý sông Hương, văn hóa Huế và nhiều lĩnh vực khác.
-Một cái tôi tài hoa với khả năng quan sát, liên tưởng tinh tế, độc đáo, ngôn ngữ biến ảo, giàu chất thơ.
-Một cái tôi đầy nhân cách với sự trân trọng, giữ gìn những nét đẹp văn hóa truyền thống và một tình yêu tha thiết với cảnh sắc quê hương.
III.TỔNG KẾT:
1/Nghệ thuật:
-Văn phong tao nhã, hướng nội, tinh tế, tài hoa.
-Ngôn từ phong phú, gợi hình, gợi cảm; câu văn giàu nhạc điệu, uyển chuyển.
-So sánh, nhân hóa độc đáo, liên tưởng bất ngờ, thú vị.
-Kết hợp nhuần nhuyễn bút pháp kể và tả.
2/Ý nghĩa văn bản:
-Thể hiện những phát hiện, khám phá sâu sắc và độc đáo về sông Hương.
-Ca ngợi một dòng sông thơ mộng, trữ tình gắn liền với mảnh đất và tâm hồn con người Huế.
-Tình yêu tha thiết, sâu lắng và niềm tự hào lớn lao của nhà văn đối với dòng sông quê hương, với cố đô.
CẦU TRÀNG TIỀN
PHU VĂN LÂU
ĐÈN HOA ĐĂNG TRÊN SÔNG HƯƠNG
ĐỒI VỌNG CẢNH
CHÙA THIÊN MỤ