Tuần 17. Ai đã đặt tên cho dòng sông?

KHỞI ĐỘNG
Tiết 49: Đọc văn
AI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG ?
(Trích)
Hoàng Phủ Ngọc Tường
1. Tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường
2. Tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông ?
3. Đoạn trích Ai đã đặt tên cho dòng sông ?
I. Tìm hiểu chung

1. TÁC GIẢ HOÀNG PHỦ NGỌC TƯỜNG
Hoàng Phủ Ngọc Tường là một trí thức yêu nước có vốn hiểu biết sâu rộng trên nhiều lĩnh vực nhất là lịch sử, địa lí, văn hóa Huế.

Các tác phẩm chính: (SGK/197)
- Nét đặc sắc trong sáng tác của ông là giàu chất trí tuệ và chất trữ tình, nghị luận sắc bén với tư duy đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức sâu rộng triết học, văn hoá, lịch sử, địa lí… lối hành văn hướng nội súc tích, mê đắm tài hoa.
2. Tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông ?
a. Hoàn cảnh sáng tác
- Viết tại Huế, tháng 1-1981, đăng báo văn nghệ, đưa vào tập kí Ai đã đặt tên cho dòng sông ? (1986).
- Là một trong những bài bút kí xuất sắc nhất của tác giả.
.
b. Thể loại: Bút kí

Bút kí: Thể văn thuộc loại kí (ghi chép) nhằm ghi lại những điều mắt thấy tai nghe trong cuộc sống bằng những nhận xét, những cảm xúc của người viết. Bút kí thường nói về người thật, việc thật cùng những suy nghĩ, bình luận chân thực của người viết.
3. Đoạn trích “Ai đã đặt tên cho dòng sông”

a. Xuất xứ - vị trí đoạn trích
- Trích từ tập bút kí cùng tên, viết tại Huế, ngày 4 -1 -1981.
- Nằm ở phần một với lời kết toàn tác phẩm.
b. Bố cục: 2 phần
- Phần đầu: Từ đầu đến “quê hương xứ sở”: Thủy trình Hương giang.
- Phần cuối: (Đoạn còn lại): Sông Hương - dòng sông của lịch sử, cuộc đời và thơ ca.
Vẻ đẹp sông Hương dưới góc nhìn địa lí
Vẻ đẹp sông Hương dưới góc nhìn lịch sử
Vẻ đẹp sông Hương dưới góc nhìn văn hóa
Hình tượng sông Hương
Hình tượng sông Hương
Vẻ đẹp sông Hương dưới góc nhìn địa lí
2. Vẻ đẹp sông Hương dưới góc nhìn lịch sử
Vẻ đẹp sông Hương dưới góc nhìn văn hóa
Vẻ đẹp sông Hương dưới góc nhìn địa lí
3. Vẻ đẹp sông Hương dưới góc nhìn văn hóa
Hình tượng sông Hương
Hình tượng sông Hương
1. Vẻ đẹp sông Hương dưới góc nhìn địa lí
Hình tượng sông Hương
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN
Dãy Trường Sơn
Ngã ba Tuần
Điện Hòn Chén
Nguyệt Biều,
Lương Quán
Chùa Thiên Mụ
Cồn Hến
Bao Vinh
Vĩ Dạ
1. Sông Hương dưới góc nhìn địa lí
Sông Hương giữa lòng thành phố
THẢO LUẬN NHÓM
Nhóm 1,2
Tập trung vào đoạn văn miêu tả sông Hương ở vùng thượng nguồn
Nhóm 3,4
Tập trung vào đoạn văn miêu tả con sông Hương trong hành trình trên đường về đồng bằng và ngoại vi thành phố
Nhóm 5,6
Tập trung vào đoạn văn miêu tả con sông Hương đoạn giữa lòng thành phố Huế đến cửa biển
Thuận An
Tìm những chi tiết tiêu biểu, ấn tượng về dòng sông Hương?
Nhận xét về nghệ thuật miêu tả của nhà văn?
Qua cách miêu tả đó,em cảm nhận như thế nào về sông Hương ở mỗi chặng đường trong cuộc hành trình đi tìm thành phố tình yêu?
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN
1. Sông Hương dưới góc nhìn địa lí
a. Sông Hương nơi thượng nguồn:
- Dòng sông được ví như “bản trường ca của rừng già” với nhiều tiết tấu hùng tráng, dữ dội:
+ Khi “rầm rộ, lúc “mãnh liệt , khi “cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn”, cũng có lúc “dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng”
 Sông Hương mạnh mẽ, nhưng cũng rất mềm mại, dịu dàng.
- Sông Hương khi qua lòng Trường Sơn
+ Được tác giả so sánh “như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại”
+ Được nhân hoá “một bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do và trong sáng”
- Ra khỏi rừng già: Sức mạnh bản năng của dòng sông lại nhường chỗ cho vẻ đẹp “dịu dàng và trí tuệ”, sông Hương trở thành “người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở”
 Bằng sự liên tưởng, so sánh, nhân hoá độc đáo, sông Hương ở vùng thượng nguồn mang vẻ đẹp của một sức sống mãnh liệt, hoang dại và đầy cá tính.
- Miêu tả tỉ mỉ dòng chảy của sông Hương qua một loạt địa danh khác nhau:
+ Ở cánh đồng Châu Hóa, sông Hương được ví như “người gái đẹp nằm ngủ mơ màng”,
+ Ra khỏi vùng núi, “sông Hương đã chuyển dòng một cách liên tục, vòng giữa khúc quanh đột ngột, uốn mình theo những đường cong thật mềm”…
+ Từ ngã ba Tuần đến điện Hòn Chén “sông Hương theo hướng nam bắc”,
+ Khi đi qua Vọng Cảnh, Tam Thai, Lựu Bảo, “dòng sông mềm như tấm lụa”, ánh lên “những mảng phản quang nhiều màu sắc … sớm xanh, trưa vàng, chiều tím”.
 Sông Hương trở lên mềm mại, thơ mộng.
+ Sông Hương khi chảy dưới chân những rừng thông u tịch và niềm kiêu hãnh âm u của những lăng tẩm đồ sộ thì “Đó là vẻ đẹp trầm mặc như triết lí, như cổ thi”.

b. Sông Hương vùng đồng bằng và ngoại vi thành phố

 Qua cái nhìn tinh tế, lãng mạn cùng với sự kết hợp nhuần nhuyễn bút pháp kể và tả của nhà văn, Sông Hương hiện lên giống như một cô gái đẹp vừa được đánh thức, làm bừng lên sức trẻ và niềm khao khát mãnh liệt trên hành trình tìm về thành phố thân yêu; thuỷ trình của sông Hương về xuôi tựa “một cuộc tìm kiếm có ý thức” người tình nhân đích thực của một cô gái đẹp trong câu chuyện tình yêu lãng mạn nhuốm màu cổ tích.
SÔNG HƯƠNG GIỮA LÒNG THÀNH PHỐ HUẾ
Chùa Thiên Mụ
Kim Long
sông Hương vui tươi hẳn lên giữa những biền bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long, …
kéo một nét thẳng thực yên tâm
Thành phố Huế
Cồn Giả Viên
Cồn Hến
uốn một cánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến; đường cong ấy làm cho dòng sông mềm hẳn đi, như một tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu.
c. Sông Hương khi chảy vào thành phố Huế

- Nhân hóa: sông Hương vui tươi hẳn lên giữa những biền bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long”
+ “kéo một nét thẳng thực yên tâm theo hướng tây nam – đông bắc”.
+ “uốn một cánh cung rất nhẹ … dòng sông mềm hẳn đi, như một tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu”.
+ Các nhánh sông tỏa đi khắp thành phố như muốn ôm trọn Huế vào lòng.
+ Lưu tốc sông Hương “trôi đi chậm, thực chậm, cơ hồ chỉ còn là một mặt hồ yên tĩnh”.
- Dưới con mắt hội họa: sông Hương hiện ra đẹp thơ mộng với những đường nét uốn lượn mềm mại và duyên dáng.
- Qua cách cảm nhận của âm nhạc, sông Hương đẹp và êm đềm như một điệu slow chậm rãi, trữ tình, sâu lắng dành riêng cho Huế.
- Dưới cái nhìn say đắm của một trái tim đa tình, sông Hương là người tình dịu dàng và chung thủy của cố đô: khúc quanh bất ngờ của sông Hương ở thị trấn Bao Vinh trước khi đổ ra biển được nhân hóa, sự dùng dằng của sông Hương “giống như nàng Kiều trong đêm tình tự… đã chí tình trở lại tìm Kim Trọng… để nói một lời thề trước khi về biển cả”.



Qua việc miêu tả, khắc họa vẻ đẹp thơ mộng, trữ tình của sông Hương:
Thể hiện tình yêu, niềm tự hào tha thiết, sâu lắng của mình dành cho dòng sông quê hương, cho xứ Huế thân yêu và cũng là cho đất nước.
Bồi đắp tình yêu của mỗi cá nhân đối với quê hương đất nước
Đánh thức khát vọng khám phá vẻ đẹp thiên nhiên đất nước, con người.
2. Vẻ đẹp của sông Hương dưới góc nhìn lịch sử
- Sông Hương mang vẻ đẹp của một bản hùng ca ghi dấu những thế kỉ vinh quang
- Thế kỉ XVIII, nó vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân, gắn liền tên tuổi của người anh hùng Nguyễn Huệ.
- Tên của sông Hương được ghi trong Dư địa chí (1435) của Nguyễn Trãi: Linh Giang (nghĩa là dòng sông thiêng). Dòng sông ấy là điểm tựa, bảo vệ biên cương thời kì Đại Việt.
- Cuộc tiến công tết Mậu Thân 1968, bị tàn phá nặng nề xong vẫn kiên trinh với lời thề sắt đá.
- Sống hết lịch sử bi tráng của thế kỉ XIX
- Đi vào thời đại cách mạng thàng Tám với những chiến công rung chuyển

 Sông Hương là một chứng nhân lịch sử, đã gắn liền với lịch sử của Huế, của dân tộc. Dòng sông ấy biết cách “tự hiến đời mình làm một chiến công”, khi nghe lời gọi của Tổ quốc và là người con gái dịu dàng của đất nước khi trở về cuộc sống đời thường.
Sông Hương
dòng chảy của âm nhạc
Sông Hương
Dòng chảy của thi ca
3. Sông Hương
dưới góc nhìn văn hóa
Sông Hương – dòng chảy của âm nhạc
Toàn bộ nền âm nhạc Huế sản sinh trên dòng sông này.

Gợi hứng cho Nguyễn Du viết nên khúc nhạc nàng Kiều.
Sông Hương – dòng chảy của thi ca
-“Có một dòng thi ca về sông Hương”, “dòng sông ấy không bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ”
 Sông Hương mang đến niềm cảm hứng bất tận, mới mẻ cho các nghệ sĩ. Mỗi nhà thơ có một khám phá riêng về nét đẹp của dòng sông này

KẾT LUẬN
Hình tượng sông Hương được cảm nhận từ nhiều góc độ làm nên vẻ đẹp đa dạng, phong phú của dòng sông. Nét đặc sắc làm nên sức hấp dẫn đoạn trích là tình yêu say đắm với dòng sông được thể hiện bằng tài năng của một cây bút giàu trí tuệ, tổng hợp từ một vốn hiểu biết sâu rộng về văn hóa, lịch sử, địa lí và văn chương cùng một văn phong tao nhã, hướng nội, tinh tế, tài hoa.
Nội dung
Nghệ thuật
- Ca ngợi một dòng sông thơ mộng, trữ tình gắn liền với mảnh đất và tâm hồn con người Huế.
- Tình yêu tha thiết, sâu lắng và niềm tự hào lớn lao của nhà văn đối với dòng sông quê hương, với cố đô.
- Văn phong tao nhã, hướng nội, tinh tế, tài hoa.
- Ngôn từ phong phú, gợi hình, gợi cảm; câu văn giàu nhạc điệu, uyển chuyển.
- So sánh, nhân hóa độc đáo, liên tưởng bất ngờ, thú vị.
- Kết hợp nhuần nhuyễn bút pháp kể và tả.
III. TỔNG KẾT
Bài giảng
Cảm ơn quý thầy cô cùng các em đã lắng nghe