Tuần 15. Thực hành phép tu từ ẩn dụ và hoán dụ

Trường thpt thuận châu
Đỗ Thị Thu Hà
Thực hành phép tu từ ẩn dụ và hoán dụ
Tiết 45
A.ẩn dụ

I. Lý thuyết
Khái niệm: ẩn dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật khác, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
Có 4 kiểu ẩn dụ:
*ẩn dụ hình thức: Là ẩn dụ dựa vào vào sự tương đồng về hình thức giữa các sự vật, hiện tượng.
Ví dụ: " Về thăm nhà Bác làng Sen
Có hàng râm bụt thắp lên lửa hồng"
( Nguyễn Đức Mậu)
" Lửa hồng" là ẩn dụ chỉ " màu đỏ" của hoa râm bụt.
" Lửa hồng" và " màu đỏ" giống nhau( tương đồng) về hình thức( màu sắc).
ẩn dụ cách thức: Là ẩn dụ dựa vào sự tương đồng về cách thức thực hiện hành động.
VD: ( vẫn câu thơ lục bát trên)
- " Thắp" là ẩn dụ chỉ hành động ( quá trình)
" nở" của hoa râm bụt.
" Thắp" và "nở" giống nhau( tương đồng) về cách thức.
ẩn dụ phẩm chất: Là ẩn dụ dựa vào sự tương đồng về phẩm chất giữa các sự vật, hiện tượng.
VD: " Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm"
( Minh Huệ)
" Người Cha" là ẩn dụ chỉ Bác Hồ.
- " Người cha" và Bác Hồ giống nhau về phẩm chất.
ẩn dụ chuyển đổi cảm giác( ẩn dụ bổ sung): Là ẩn dụ dựa vào sự tương đồng về cảm giác.
VD: ... vui như thấy " Nắng giòn tan" sau kì mưa dầm...
" Nắng giòn tan" gợi ra cảm giác nắng to, nắng rực rỡ, khô ráo...
- Có được cảm giác này nhờ sự chuyển đổi cảm giác từ " thị giác" sang "thính giác".
Phân biệt ẩn dụ ngôn ngữ và ẩn dụ nghệ thuật

II. Thực hành
Bài tập1:
" Thuyền ơi có nhớ bến chăng
Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền"
a/ "Thuyền":
Đặc điểm: luôn cơ động, ngược xuôi( so sánh: anh như thuyền đi, em như bến đậu)
- So sánh ngầm với người con trai trong xã hội cũ có quyền lấy năm thê bảy thiếp, cũng như chiếc thuyền đi hết bến này đến bến khác.
b/ " Bến":
Đặc điểm: cố định, thụ động chờ đợi ...
So sánh ngầm với người con gái: chỉ tấm lòng chung thuỷ son sắt của người con gái.
( 2) " Trăm năm đành lỗi hẹn hò
Cây đa bến cũ, con đò khác đưa."
" cây đa bến cũ": nơi hai người gặp nhau thề thốt, hẹn hò; ẩn dụ cho một kỉ niệm đẹp, chỉ những người có quan hệ gắn bó nhưng phải xa nhau
- " Con đò khác đưa": ẩn dụ về việc cô gái lấy một người con trai khác làm chồng
2. Bài tập 2:
" Lửa lựa lập loè": ẩn dụ chỉ mùa hè sinh động, cảnh vật hiện lên như có hồn và sống động trước mắt người đọc.
(2) " Thứ văn nghệ ngòn ngọt", " tình cảm gầy gò" là ẩn dụ chuyển đổi cảm giác chỉ thứ văn chương thoát li đời sống, vô bổ và thứ tình cảm cá nhân nhỏ bé, ích kỉ.
(3) _ " Con chim chiền chiện" là ẩn dụ cho cuộc sống mới.
- "hót" là ẩn dụ cho tiếng reo vui của con người.
"Giọt" là ẩn dụ cho những thành quả của cách mạng và của công cuộc xây dựng đất nước.
" Hứng" là ẩn dụ cho sự thừa hưởng một cách trân trọng những thành quả cách mạng.
(4) - " Thác" là ẩn dụ chỉ những khó khăn, gian khổ của nhân dân ta trong cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước.
" Thuyền" là ẩn dụ chỉ sự nghiệp cách mạng chính nghĩa của nhân dân ta.
(5)- " Phù du" là ẩn dụ chỉ kiếp sống nhỏ bé, quẩn quanh, vô nghĩa.
" Phù sa": là ẩn dụ chỉ cuộc sống mới màu mỡ, tươi đẹp.
B.Hoán dụ
Lý thuyết
Hoán dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm bằng tên của một sự vật, hiện tượng, khái niệm khác có quan hệ gần gũi với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
2. Có bốn kiểu hoán dụ thường gặp:
Lấy một bộ phận để gọi toàn thể
VD: " Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm"
( Hoàng Trung Thông)
+ " Bàn tay ta" là hoán dụ chỉ con người lao động và sức mạnh lao động cải tạo thiên nhiên, xã hội của con người.
-Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng
-Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật
Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng
*Phân biệt hoán dụ ngôn ngữ với hoán dụ nghệ thuật
ii. Thực hành
Bài tập 1:
" Đầu xanh đã tội tình gì
Má hồng đến quá nửa thì chưa thôi"
( Nguyễn Du)
a/ Mối quan hệ đi đôi:
" Đầu xanh" nghĩ đến " tuổi trẻ", " đầu bạc" nghĩ đến " tuổi già".
- " Má hồng" nghĩ đến " người con gái trẻ, đẹp", ở đây nàng Kiều là " cô gái lầu xanh còn trẻ, đẹp"
b/ Đây là phép hoán dụ lấy " bộ phận" chỉ " toàn thể`
(2) "áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn liền với thị thành đứng lên"
( Tố Hữu)
" áo nâu- áo xanh" là hoán dụ lấy dấu hiệu hoặc đặc đểm của sự vật để chỉ sự vật( người nông dân- công nhân)
" Nông thôn- thị thành" là hoán dụ lấy vật chứa chỉ vật bị chứa.
- Có hai cặp thường đi đôi với nhau: áo nâu- nông thôn, áo xanh- thị thành.
2. Bài 2:
"Thôn Đoài ngồi nhớ thôn Đông
Cau thôn Đoài nhớ trầu không thôn nào"
( Nguyễn Bính)
" Thôn Đoài- thôn Đông" là hoán dụ lấy vật chứa chỉ vật bị chứa( chỉ hai người trong cuộc tình).
- " Cau thôn Đoài- trầu không thôn nào" là ẩn dụ chỉ lứa đôi đã phải lòng nhau( cách nói lấp lửng của tình yêu lứa đôi: Em nhớ ai).
3.Bài 3:Quan sát một sự vật, nhân vật quen thuộc và thử đổi tên gọi của chúng theo phép ẩn dụ hoặc hoán dụ để viết một đoạn văn về sự vật, nhân vật đó?
Tiêu chí phân biệt ẩn dụ và hoán dụ
chúc các em học tốt!