Tuần 14. Thực hành về lựa chọn trật tự các bộ phận trong câu

LUYỆN TẬP VỀ THAY ĐỔI
TRẬT TỰ CÁC PHẦN CỦA CỤM TỪ
VÀ CÁC THÀNH PHẦN CỦA CÂU
Ngữ văn 11
(Nâng cao)

Bài tập 1
- “Thuyền về nước lại sầu trăm ngả
Củi một cành khô
lạc mấy dòng”
- “ gió đìu hiu
Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều”
Lơ thơ cồn nhỏ
(Huy Cận – Tràng giang)
“Giữa đoàn quân nhạc
bỗng rộn lên bốn mươi cây sáo trúc”
(Thép Mới – Cây tre)
Hãy chỉ ra hiện tượng thay đổi
trật tự các thành phần trong cấu
tạo của cụm danh từ và trong
những cụm chủ - vị ở những
câu trên?
Hiệu quả diễn đạt của sự thay
đổi đó?
củi
một cành
khô
một cành khô
Số từ
Danh từ
đơn vị
Danh từ
trung tâm
Tính từ làm
định ngữ
Số từ
Danh từ
đơn vị
Danh từ
trung tâm
Tính từ làm
định ngữ
Hiệu quả diễn đạt:
Nhấn mạnh sự nhỏ nhoi, tầm thường của sự vật giữa
“trăm ngả”, “mấy dòng”..
Gợi cảm xúc cô đơn buồn tủi, bơ vơ, nỗi buồn về sự nổi
trôi vô định của kiếp người.
một chi tiết “văn xuôi sống sít”, chân thực và nóng
hổi cảm xúc, không sa vào ước lệ mòn sáo
Củi
lơ thơ
cồn nhỏ
lơ thơ
cồn nhỏ
Vị ngữ
Chủ ngữ
Vị ngữ
Chủ ngữ
Hiệu quả diễn đạt:
Nhấn mạnh sự thưa thớt, ít ỏi, trống vắng, quạnh hiu
của những cồn nhỏ, càng làm nổi bật sự mênh mông,
rộng lớn của cảnh tràng giang
- Gợi cảm xúc cô đơn, lạnh lẽo trước cảnh tràng giang
mênh mông, vô biên và hoang sơ, hiu quạnh
bỗng rộn lên
bốn mươi cây sáo trúc
bỗng rộn lên
bốn mươi cây sáo trúc
Vị ngữ
Chủ ngữ
Vị ngữ
Chủ ngữ
Hiệu quả diễn đạt:
Nhấn mạnh âm thanh rộn ràng, réo rắt của bốn mươi cây
sáo trúc bất ngờ vang lên đồng loạt
- Gợi cảm xúc ngạc nhiên, vui tươi, phấn khích
Bài tập 2
Của ong bướm
này đây
tuần tháng mật
Của yến anh
này đây
khúc tình si
Này đây hoa của đồng nội xanh rì
Này đây lá của cành tơ phơ phất
Và này đây ánh sáng chớp hàng mi

(Xuân Diệu - Vội vàng)
Hãy chỉ ra hiện tượng thay đổi
trật tự các thành phần trong cấu
tạo của cụm từ và trong
những cụm chủ - vị ở những
câu trên?
Hiệu quả diễn đạt của sự thay
đổi đó?
của ong bướm
này đây
tuần tháng mật
Của yến anh
này đây
khúc tình si
Của ong bướm
này đây
tuần tháng mật
chủ ngữ
vị ngữ
(cụm danh từ)
chủ ngữ
vị ngữ
(cụm danh từ)
này đây
khúc tình si
của yến anh
Hiệu quả diễn đạt:
Điệp và đảo lại cấu trúc: “này đây… của” và “Của… này đây”, vừa xác định vị trí, vừa xác định sở hữu: các vẻ đẹp của thiên nhiên, sự sống nối tiếp hiện lên tạo thành một dòng chảy mãnh liệt và vô tận của sự sống; đó là một “thiên đường” hiện hữu trên mặt đất này, “thiên đường” mà vạn vật cũng như con người có thể chiếm hữu và thưởng thức.
Tạo nên giọng thơ reo vui náo nức, hể hiện cảm xúc hân hoan, hạnh phúc của thi nhân
Bài tập 3
“Xiên ngang mặt đất rêu từng đám
Đâm toạc chân mây đá mấy hòn”
(Hồ Xuân Hương - Tự tình)
Hãy chỉ ra hiện tượng thay đổi trật tự các thành phần trong cấu tạo của cụm từ và trong những cụm chủ - vị ở câu thơ trên?
Hiệu quả diễn đạt của sự thay đổi đó?
xiên ngang mặt đất
rêu
từng đám
Chủ ngữ
(cụm danh từ)
Phụ từ chỉ số lượng
Danh từ
chỉ loại
Danh từ
trung tâm
Vị ngữ
Xiên ngang mặt đất
Chủ ngữ
(cụm danh từ)
Phụ từ chỉ số lượng
Danh từ
chỉ loại
Danh từ
trung tâm
Vị ngữ
đâm toạc chân mây
Mấy hòn đá
rêu từng đám
Đâm toạc chân mây
đá mấy hòn
Hiệu quả diễn đạt:
Mỗi câu thơ sử dụng biện pháp đảo trật tự thành phần câu (vị ngữ lên trước chủ ngữ); đảo trật tự các phần của cụm từ (đảo danh từ trung tâm lên trước trong cụm danh từ)
=> những sự vật vốn nhỏ bé, ít ỏi nhưng không chịu mềm yếu, không chịu bị che lấp. Những động từ mạnh được đảo lên đầu câu cho thấy chúng cựa quậy, sôi sục, hoạt động một cách mạnh mẽ, dữ dội, muốn phá tung tất cả để vươn lên.
Đó không chỉ là hình ảnh của ngoại cảnh mà là hình ảnh tâm trạng: một tâm trạng phẫn uất, bức bối, muốn phá bỏ mọi rào cản để được giải phóng, thể hiện cá tính mạnh mẽ, táo bạo của Hồ Xuân Hương.
“ chớ vội cười lâu
hôm trước, hôm sau ”
Cười người
Cười người
người cười
Hãy nhận xét về các từ ngữ được gạch chân trong câu ca dao trên về cấu tạo và ý nghĩa?
Chúng có gì khác so với các bài tập trên?
Cụm động từ
Cụm chủ vị
- Các bài tập trên: Chức năng ngữ pháp của các phần
không thay đổi sau khi đảo trật tự, nghĩa sự việc không
thay đổi.
- Ở VD này, chức năng ngữ pháp thay đổi, nghĩa
sự việc thay đổi
Thay đổi trật tự các phần của cụm từ và các thành phần
của câu cần đảm bảo điều kiện: mối quan hệ giữa các phần
và chức năng ngữ pháp của chúng không thay đổi
Nhìn chung, hiện tượng thay đổi trật tự các phần trong cấu tạo của cụm từ và các thành phần trong cấu tạo của câu có hiệu quả diễn đạt như thế nào?
Hiệu quả diễn đạt
Nhấn mạnh, làm
nổi bật nội dung
cần thông báo
Làm tăng giá trị
biểu cảm
Tìm những câu thơ, câu văn khác có hiện tượng thay đổi trật tự các phần trong cấu tạo của cụm từ và các thành phần trong cấu tạo của câu như những trường hợp ở các bài tập trên.
Bài tập 4
Bài tập củng cố:
Thử làm nhà thơ
“ hình anh lúc nắng chiều
Bóng dài trên đỉnh dốc cheo leo”
(Tố Hữu)
“Hình anh rất đẹp lúc nắng chiều
Bóng dài trên đỉnh dốc cheo leo”
(Tố Hữu)
Các câu thơ dưới đây đã bị thay đổi trật tự
so với nguyên tác, em thử đoán xem ban đầu
nhà thơ đã viết như thế nào.
Rất đẹp
Những bóng thù hắc ám đã tan tác
Trời thu tháng tám đã sáng lại
(Tố Hữu)
những bóng thù hắc ám
trời thu tháng tám
(Tố Hữu)
Đã tan tác
Đã sáng lại
tàu tiêu mấy giọt mưa
Khen ai khéo vẽ cảnh tiêu sơ
cổ thụ, tròn xoe tán
tràng giang phẳng lặng tờ
(Hồ Xuân Hương)
Tàu tiêu thánh thót mấy giọt mưa
Khen ai khéo vẽ cảnh tiêu sơ
Cổ thụ xanh um, tròn xoe tán
Tràng giang trắng xoá phẳng lặng tờ
(Hồ Xuân Hương)
Thánh thót
Xanh om
Trắng xoá
Xin trân trọng cảm ơn