Tuần 14. Phong cách ngôn ngữ sinh hoạt (tiếp theo)

TIẾT 41:
PHONG CÁCH NGÔN NGỮ SINH HOẠT
(Tiếp theo)
Phong cách ngôn ngữ sinh hoạt
Luyện tập
II
III
1
2
3
Tính cụ thể
Tính cảm xúc
Tính cá thể
II. Phong cách ngôn ngữ sinh hoạt

Từ đoạn hội thoại trang 113 và qua thực tế giao tiếp hằng
ngày, có thể thấy ngôn ngữ sinh hoạt có một số đặc trưng cơ
bản, rất tiêu biểu. Các đặc trưng đó cũng là những dấu hiệu
khái quát của phong cách ngôn ngữ sinh hoạt.
Về hoàn cảnh: có thời gian, địa điểm cụ thể,(VD: buổi trưa, khu tập thể)
Về con người: có người nói, người nghe cụ thể (VD: Lan, Hùng, Hương, mẹ Hương, ông hàng xóm,...)
Về mục đích: hướng tới người nói.(VD: Lan, Hùng nói với Hương, mẹ Hương nói với Lan, Hùng,...)
Về cách diễn đạt: gồm từ ngữ, cách nói năng.
Những biểu hiện của tính cụ thể?
Dấu hiệu đặc trưng thứ nhất là tính cụ thể: cụ thể về hoàn cảnh, về con người và về cách nới năng, từ ngữ diễn đạt
Biểu hiện của tính cảm xúc
Tính cảm xúc có những biểu hiện nào ?
VD:
a) Qua giọng điệu:
-Giọng thân mật trong thông tin, kêu gọi, thúc giục(Lan, Hùng)
-Giọng thân mật, yêu thương trong lời khuyên bảo của người mẹ.
-Giọng thân mật trong sự trách móc (gớm), trong so sánh( chậm như rùa)
-Giọng quát nạt bực bội của ông hàng xóm( không cho ai...)
b) Những từ ngữ có tính khẩu ngữ và thể hiện cảm xúc rõ rệt như: gì mà, gớm, lạch bà lạch bạch, chết thôi,..
c) Những kiều câu giàu sắc thái cảm xúc( câu cảm thán, câu cầu khiến), những lời gọi đáp, trách mắng,...
=> Như vậy, dấu hiệu đặc trưng thứ hai của phong cách ngôn ngữ sinh hoạt là tính cảm xúc. Không có một lời nói nào nói ra lại không mang tính cảm xúc.
=> Dấu hiệu đặc trưng thứ 3 trong phong cách sinh hoạt là tính cá thể
III. Luyện tập
Câu 1: Trang 127 sgk Ngữ văn 10 tập 1
Đọc đoạn trích nhật kí dưới đây và trả lời câu hỏi:
8 – 3 – 69 
Đi thăm bệnh nhân về giữa đêm khuya. Trở về phòng, nằm thao thức không ngủ được. Rừng khuya im lặng như tờ, không một tiếng chim kêu, không một tiếng lá rụng hoặc một ngọn gió nào đó kẽ rung cành cây. Nghĩ gì đấy Th. ơi? Nghĩ gì mà đôi mắt đăm đăm nhìn qua bóng đêm. Qua ánh trăng mờ Th. thấy biết bao là viễn cảnh tươi đẹp, cả những cận cảnh êm đềm của những ngày sống giữa tình thương trên mảnh đất Đức Phổ này. Rồi cảnh chi li, cảnh đau buồn cũng đến nữa... Đáng trách qua Th. ơi! Th. có nghe tiếng người thương binh khẽ rên và tiếng súng vẫn nổ nơi xa. Chiến trường vẫn đang mùa chiến thắng. 
                         (Nhật kí Đặng Thuỳ Trâm, NXB Hội Nhà văn, Hà Nội, 2005)
a. Những từ ngữ, kiểu câu, kiểu diễn đạt nào thể hiện tính cụ thể, tính cảm xúc, tính cá thể của phong cách ngôn ngữ sinh hoạt? 
Hướng dẫn trả lời:
- Tính cụ thể:
+ Cụ thể về không gian và thời gian: Trong một căn phòng ở giữa khu rừng vào lúc đêm khuya
+ Cụ thể về người nói và người nghe:nhân vật Th tự nhủ với mình “Nghĩ gì đấy Th.ơi. Nghĩ gì mà đôi mắt đăm đăm nhìn qua bóng đêm”
+ Có cách diễn đạt cụ thể ở giọng điệu thân mật, tha thiết, những lời cảm thán như: “Nghĩ gì đấy Th. Ơi?”; “Đáng trách quá Th. Ơi!”. 
01
02
03
01
02
- Tính cảm xúc:
+ Giọng thủ thỉ tâm tình (suy nghĩ về hiện tại, liên tư­ởng đến t­ương lai).
+ Giọng trách móc, giục giã.
- Tính cá thể:
+ Giọng điệu riêng dễ nhận (giọng tâm tình như đang giãi bày tâm trạng)
+ Từ ngữ đối thoại nội tâm
b) Theo anh (chị), ghi nhật kí có lợi gì cho sự phát triển ngôn ngữ của mình? 
- Ghi nhật kí rất có lợi cho việc phát triển vốn ngôn ngữ, nhất là phát triển vốn từ vựng và các cách diễn đạt mới. đời sống nội tâm phong phú,qua đó giúp ta trở thành người giàu tình cảm và có ý thức trách nhiệm cao đối với công việc của mình.
Câu 2: Trang 127 sgk Ngữ văn 10 tập 1
Hãy chỉ ra dấu hiệu của phong cách ngôn ngữ sinh hoạt biểu hiện trong câu ca dao đây:

a) Mình về có nhớ ta chăng
Ta về ta nhớ hàm răng mình cười
b) Hỡi cô yếm trắng lòa xòa
Lại đây đập đất trồng cà với anh.
Câu 3: Trang 127 sgk Ngữ văn 10 tập 1
Đoạn đối thoại dưới đây mô phỏng phong cách ngôn ngữ sinh hoạt, nhưng cũng có khác với đối thoại hằng ngày. Liên hệ với bài Đặc điểm của ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết trang 86 để chỉ ra điểm khác nhau và giải thích vì sao lại có sự khác nhau đó.
Đam Săn: - Ơ tất cả dân làng này, các ngươi có ai đi cùng vời ta không? Tù trưởng các ngươi đã chết, lúa các ngươi cấy đã mục. Ai chăn ngựa hãy đi bắt ngựa! Ai giữ voi hãy đi bắt voi! Ai giữ trâu hãy đi lùa trâu về!
Dân làng:  -Không đi sao được! Làng chúng tôi phía bắc đã mọc cỏ gấu, phía nam đã mọc cỏ hoang, người nhà giàu cầm đầu chúng tôi nay đã không còn nữa!
Đam Săn: -Ơ nghìn chim sẻ, ơ vạn chim ngói! Ơ tất cả tôi tớ bằng này! Chúng ta đi về nào!
                                                               
      (Chiến thắng Mtao Mxây)
Hướng dẫn trả lời:
Đoạn trích này là một đoạn đối thoại trong sử thi, có mô phỏng phong cách ngôn ngữ sinh hoạt tuy nhiên vẫn có điểm khác nhau: Đoạn văn này có rất nhiều yếu tố dư thừa so với lời nói trong ngôn ngữ hàng ngày như các từ : ơ, phía bắc, phía nam, nhà giàu, ơ nghìn chim sẻ…Sự lặp lại của các yếu tố dư này giúp duy trì cái mạch nhịp điệu cho đoạn thoại và tính nhịp điệu, khác với lời ăn tiếng nói hằng ngày. Một tác phẩm sử thi cần phải có sự nhịp nhàng, nhịp điệu để thích hợp với hình thức hát – kể. Do đó đoạn đối thoại trong sử thi dù có mô phỏng phong cách ngôn ngữ sinh hoạt cũng không giống nhau hoàn toàn phong cách sinh hoạt.
CON SỐ MAY MẮN
1
6
4
5
2
3
CON SỐ MAY MẮN
Chọn đáp án đúng
Câu ca dao nào sau đây không mang dấu hiệu của phong cách ngôn ngữ sinh hoạt?
A. Thuyền ơi có nhớ bến chăng,
Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền.
B. Anh đi, anh nhớ quê nhà,
Nhớ cánh rau muống, nhớ cà dầm tương.
C. Gặp đây anh nắm cổ tay,
Anh hỏi câu này: có lấy anh không.
D. Mình về có nhớ ta chăng,
Ta về ta nhớ hàm răng mình cười.
Trong đoạn hội thoại đã diễn ở phần thi tài năng như sau:
Trong một phiên chợ nhỏ của vùng quê ở làng A ở cửa hàng buôn bán rau
Khách hàng 1:
-Em ơi! Vào đây mua rau cho chị nào chị bán rẻ cho.
-Rau muống bao nhiêu hả chị?
-Rau muống 6 ngìn em nhé.
- Vâng chị em gửi tiền này.
Khách hàng 2:
- Bắp cải này bán bao nhiêu đây?
- Có 7 nghìn thôi chị ơi rẻ lắm chị mua đi. Rau ngon đấy chị
- Khiếp đắt thế! Rau gì vừa dập vừa nát lại héo về cho heo nó cũng không thèm ăn.
- Chị một vừa hai phải thôi rau nhà tôi là rau còn tươi nguyên đấy, chị có mua hay không?
- Không thèm mua của nhà chị nữa tôi đi hàng khác mua
Từ đoạn hội thoại trên chúng ta sẽ trả lời câu hỏi
Giọng điệu của các nhân vật trong đoạn hội thoại trên như thế nào?
Trả lời
Trong đoạn hội thoại mỗi lời nói đều biểu hiện thái độ tình cảm riêng:
-Giọng điệu đon đả, mời chào mua của người bán hàng.
-Giọng điệu nhẹ nhàng hỏi mua hàng của khách hàng 1.
-Giọng điệu chua ngoa, đanh đá của người mua hàng 2.
Trong một phiên chợ nhỏ của vùng quê ở làng A ở cửa hàng buôn bán rau
Người bán hàng 1:
-Em ơi! Vào đây mua rau cho chị nào chị bán rẻ cho.
-Rau muống bao nhiêu hả chị?
-Rau muống 6 ngìn em nhé.
- Vâng chị em gửi tiền này.
Người bán hàng 2:
- Bắp cải này bán bao nhiêu đây?
- Có 7 nghìn thôi chị ơi rẻ lắm chị mua đi. Rau ngon đấy chị
- Khiếp đắt thế! Rau gì vừa dập vừa nát lại héo về cho heo nó cũng không thèm ăn.
- Chị một vừa hai phải thôi rau nhà tôi là rau còn tươi nguyên đấy, chị có mua hay không?
- Không thèm mua của nhà chị nữa tôi đi hàng khác mua
Trả lời câu hỏi
Các từ ngữ có tính khẩu ngữ và thể hiện cảm xúc rõ rệt trong đoạn hội thoại trên?
Trả lời:
-Những từ ngữ thể hiện cảm xúc là: khiếp,em ơi!
-Từ ngữ có tính khẩu ngữ: heo
Chỉ ra và gọi tên phong cách ngôn ngữ của câu duy nhất không cùng loại phong cách ngôn ngữ với các câu khác.
A . “ – Đằng nớ vợ chưa?
- Đằng nớ?
- Tớ còn chờ độc lập..” ( Nhớ, Hồng Nguyên)

B . “ Ba cứ màu mè rêu cua, nói cái gì cũng xa tít xa tắp, nó làm sao mà hiểu được”.

C . “ Đại hội Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trường THPT X được tiến hành từ 7h30 đến 9h30 này 15-10-2008, tại hội trường ...”

D . “– Ơ nghìn chim sẻ, ơ vạn ngói! Ơ nghìn chim sẻ, ơ vạn chim ngói! Ơ tất cả tôi tớ bằng này! Chúng ta đi về nào!” ( Chiến thắng Mtao Mxây)
Phong cách ngôn ngữ hành chính
Trong một phiên chợ nhỏ của vùng quê ở làng A ở cửa hàng buôn bán rau
Khách hàng 1:
-Em ơi! Vào đây mua rau cho chị nào chị bán rẻ cho.
-Rau muống bao nhiêu hả chị?
-Rau muống 6 ngìn em nhé.
- Vâng chị em gửi tiền này.
Khách hàng 2:
- Bắp cải này bán bao nhiêu đây?
- Có 7 nghìn thôi chị ơi rẻ lắm chị mua đi. Rau ngon đấy chị
- Khiếp đắt thế! Rau gì vừa dập vừa nát lại héo về cho heo nó cũng không thèm ăn.
- Chị một vừa hai phải thôi rau nhà tôi là rau còn tươi nguyên đấy, chị có mua hay không?
- Không thèm mua của nhà chị nữa tôi đi hàng khác mua
- Hãy tìm những câu giàu sắc thái cảm xúc trong đoạn hội thoại?
Những câu giàu sắc thái cảm xúc là:
-Chị một vừa hai phải thôi rau nhà tôi là rau còn tươi
nguyên đấy, chị có mua hay không?
-Khiếp đắt thế! Rau gì vừa dập vừa nát lại héo về cho heo nó cũng không thèm ăn.
Đặc điểm nào sau đây không phải là đặc điểm của phong cách sinh hoạt?
Tính cụ thể

Tính cảm xúc

Tính hình tượng

Tính cá thể
CẢM ƠN CÔ
VÀ CÁC BẠN ĐÃ LẮNG NGHE