Tuần 14. Đàn ghi ta của Lorca

Đàn ghi ta của Lorca
THANH THẢO
I. Giới thiệu:
1. Tác giả:
Thanh Thảo sinh năm 1946, tên thật là Hồ Thành Công, quê ở Mộ Đức - Quảng Ngãi.
Tốt nghiệp khoa Ngữ văn, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội.
Từng công tác ở chiến trường miền Nam
Những tác phẩm chính: Những người đi tới biển (1977), Dấu chân qua trảng cỏ (1978), Khối vuông ru-bich (1985)…
Năm 2001, ông được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.
-Đặc điểm thơ:
+ Là tiếng nói của người trí thức nhiều suy tư trăn trở về cuộc sống.
+Ông luôn tìm tòi, khám phá, sáng tạo cách biểu đạt mới qua hình thức câu thơ tự do.
+Lời thơ đậm chất triết lý. Mạch trữ tình trong thơ ông thường hướng tới những vẻ đẹp của nhân cách: lòng nhân ái, bao dung, can đảm, trung thực, yêu tự do.
+Tác giả thường dành mối quan tâm đặc biệt cho những con người sống nghĩa khí như: Cao Bá Quát, Nguyễn Đình Chiểu, Lorca,…
2.Bài thơ “Đàn ghi ta của Lor - Ca”:
a. Xuất xứ:
-Rút trong tập “Khối vuông ru bích” (1985)


b. Thể thơ:
-Tự do - giàu chất suy tư, nhuốm màu sắc tượng trưng, siêu thực.
Cấu
trúc
ru-bich
Cấu
trúc
thơ
mô hình mở
phá bỏ khuôn mẫu,
giải phóng cảm xúc và
tưởng tượng
c. Kết cấu của bài thơ: 4 đoạn
- Đoạn 1: Sáu dòng thơ đầu: Hình ảnh Lor-ca người nghệ sĩ cách tân trong bối cảnh văn hoá chính trị Tây Ban Nha.
- Đoạn 2: Mười hai câu tiếp: Cái chết oan nghiệt và bi phẫn của Lor-ca
- Đoạn 3: Bốn dòng tiếp: Niềm xót thương Lor-ca và tiếc nuối về sự cách tân nghệ thuật dang dở.
- Đoạn 4: Chín dòng cuối: suy tư về sự giã từ và giải thoát của Lor-ca.
d-Chủ đề: Bài thơ thể hiện nỗi đau xót, tiếc thương trước cái chết bi thảm của Lor-ca đồng thời khẳng định, ca ngợi tài năng và tâm hồn người nghệ sĩ Tây Ban Nha mãi mãi bất tử.
3. Đôi nét về người nghệ sĩ Lor-ca: (1898-1936)
Tên đầy đủ: Phê-đê-ri-cô Gar-xi-a Lor-ca
một trong những tài năng sáng chói của văn học hiện đại Tây Ban Nha.
Từ nhỏ, Lor-ca đã được coi là thần đồng với năng khiếu thiên bẩm trên nhiều lĩnh vực nghệ thuật: thơ ca, hội họa, âm nhạc, sân khấu,…
Sau khi tốt nghiệp đại học Luật ở Gra-na-đa, Lor-ca lên Ma-đrít ( thủ đô Tây Ban Nha) tham gia vào đời sống nghệ thuật.
- Ông cổ vũ nhân dân đấu tranh, thúc đẩy mạnh mẽ những cách tân nghệ thuật.
Năm 1936, bọn độc tài phát xít Tây Ban Nha đã bắt giam và bắn chết ông.
Tên tuổi của Lor-ca từ đó đã trở thành một biểu tượng, là ngọn cờ văn hóa chống chủ nghĩa phát xít, bảo vệ văn hóa dân tộc Tây Ban Nha và văn minh nhân loại.
II.Đọc hiểu văn bản:

Câu hỏi:
Nhận xét các hình ảnh: tiếng đàn bọt nước, áo choàng đỏ gắt, vầng trăng chếnh choáng, yên ngựa mỏi mòn?
1-Do?n 1
những tiếng đàn bọt nước
Tây Ban Nha
áo choàng đỏ gắt
li-la li-la li-la
đi lang thang về miền đơn độc
với vầng trăng chếnh choáng
trên yên ngựa mỏi mòn
Đoạn 1- Sáu dòng thơ đầu: Hình ảnh Lor-ca
Hình ảnh: tiếng đàn bọt nước, áo choàng đỏ gắt, vầng trăng chếnh choáng, yên ngựa mỏi mòn – mang tính biểu tượng -> Lor-ca trong tư thế của người nghệ sĩ đi tìm cái đẹp trong thế giới bạo tàn. Đó là một kỵ sĩ đơn độc, lang thang, một ca sĩ dân gian, “hát nghêu ngao” cùng “tiếng đàn bọt nước”.
=> Nhìn từ góc độ nào, người nghệ sĩ Lor-ca cũng đơn độc trong cuộc tranh đấu của mình.


Đoạn 1- Sáu dòng thơ đầu: Hình ảnh Lor-ca
Những tiếng đàn bọt nước: kết hợp khác lạ: + thính giác - “tiếng đàn”
+ thị giác - “bọt nước”
=> gợi cảm giác mong manh, ngắn ngủi, tan vỡ nhanh chóng.
- Áo choàng đỏ gắt: mang ý nghĩa tượng trưng cho bối cảnh chính trị của Tây Ban Nha lúc bấy giờ như một đấu trường.
 Lor-ca là đấu sĩ vì tự do trước những con bò tót phát xít tàn bạo trong khung cảnh chính trị TBN.
Li-la li-la li-la: vừa là tiếng đàn ghi ta, cũng là tên một loài hoa của đất nước TBN tươi đẹp
=> Sự kết hợp giữa thơ và nhạc.
Khúc nhạc của người nghệ sĩ hài hòa trong cái đẹp của thiên nhiên đất nước






Câu hỏi nhóm:
*Nhóm 1,2,3:
-Cái chết của Lor-ca được tác giả diễn tả như thế nào ?

*Nhóm 4,5,6:
-Những hình ảnh ẩn dụ tả tiếng đàn có gì đặc biệt?





2-Đoạn 2
T©y Ban Nha
h¸t nghªu ngao
bçng kinh hoµng
¸o choµng bª bÕt ®á
Lor-ca bÞ ®iÖu vÒ b·i b¾n
chµng ®i nh­ ng­êi méng du

tiÕng ghi-ta naâu
bÇu trêi c« g¸i Êy
tiÕng ghi-ta l¸ xanh biÕt mÊy
tiÕng ghi-ta trßn bät n­íc vì tan
Tieáng ghi ta roøng roøng
maùu chaûy
Đoạn 2 - Mười hai dòng tiếp:
Cái chết đầy bi phẫn của Lor-ca:
“Tây Ban Nha / hát nghêu ngao >< Bỗng kinh hoàng -> Khát vọng >< hiện thực phũ phàng
Tình yêu cái đẹp >< hành động tàn ác, dã man
-> sự đột ngột, nỗi đau đớn vô bờ.
Áo choàng bê bết đỏ ” – biểu tượng cho sự đổ máu, gợi cảnh tượng khủng khiếp về cái chết của Lor-ca – cái chết của một giá trị nhân văn cao cả của Tây ban nha.
Hình ảnh Lor-ca bị “điệu về bãi bắn” được so sánh “người mộng du” -> niềm ngưỡng mộ, cảm thông, xót thương đồng thời cũng ngợi ca con người không biết cúi đầu này.
-Các hình ảnh ẩn dụ:
+ tiếng ghi-ta nâu, tiếng ghi-ta lá xanh, tiếng ghi-ta tròn, tiếng ghi-ta máu chảy – cách thể hiện mới mẻ, ấn tượng - biện pháp so sánh ngầm và chuyển đổi cảm giác -> tình yêu, cái đẹp, nỗi đau, cái chết.
=> Âm thanh tiếng đàn đã vỡ ra thành màu sắc, hình khối, thành dòng máu chảy -> một nỗi đau không diễn tả được thành lời.
* Hàng loạt hình ảnh + các biện pháp nghệ thuật (nhân hóa, hoán dụ, ẩn dụ, điệp ngữ…) nhằm làm sống lại huyền thoại về một con người - nghệ sĩ - chiến sĩ Tây Ban Nha: Lor-ca.
Để hiểu rõ ý nghĩa đoạn thơ, chúng ta sẽ đọc bài thơ “Ghi nhớ” của Lor-ca và nghe bài hát “Nếu tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn ghi ta” của Thanh Tùng (phổ thơ Thanh Thảo)
3-Do?n 3
không ai chôn cất tiếng đàn
tiếng đàn như cỏ mọc hoang
giọt nước mắt vầng trăng
long lanh trong đáy giếng
Bài thơ của Lorca :
GHI NHỚ
(Người dịch : Hàm Đan)
Bao giờ tôi tôi chết,
hãy chôn tôi với cây đàn ghi ta
trong cát.
Bao giờ tôi chết,
giữa những hàng cam
và đám bạc hà.
Bao giờ tôi chết,
xin hãy chôn tôi
trong chiếc chong chóng gió.
Bao giờ tôi chết!
Bài hát: Nếu tôi chết hãy chôn tôi
với cây đàn ghi ta
(Thanh Tùng )

Mặt trời hồng trên cát nóng Es-pa-nha - Là tiếng đàn ghi ta của Lorca.
Giọt lệ nào ướt đẫm áo chòang đỏ thắm Es-pa-nha
Hay giọt buồn ghi ta của Lorca - Tìm lại vần thơ tranh đấu Es-pa-nha
Nhặt tiếng đàn ghi ta của Lorca- Dặm đường dài với những nỗi buồn người vũ nữ di gan hát lên bài ca tranh đấu của Lorca.

Bay đi xa đi xa -Tiếng đàn ghi ta của Lorca - Bay đi xa đi xa - Lời thơ tranh đấu Es-pa-nha
Vang vang trong tim ta
Tiếng đàn ghi ta của Lorca
Vang vang trong tim ta
Lời thơ tranh đấu Es-pa-nha. Lorca Gascia
Anh đã chết với cây đàn ghi ta . Lorca Gascia
Lời anh vang mãi trong tâm hồn chúng ta.

Trong trái tim của những người yêu nước
Và trong mắt xanh của bao niềm mơ ước
trong bước chân người vũ nữ
và trong tiếng ca người nghệ sỹ giang hồ . Lorca Gascia anh sống mãi với cây đàn ghi ta.
Lorca Gascia
Lời anh vang mãi trong tâm hồn chúng ta!


Hoạt động nhóm (3’):

Từ hai câu thơ:
khoâng ai choân caát tieáng ñaøn
tieáng ñaøn nhö coû moïc hoang
với câu đề từ:
“Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn” của chính Lor-ca, hãy tìm hiểu ý nghĩa của khổ thơ và câu đề từ?
3-Do?n 3
không ai chôn cất tiếng đàn
tiếng đàn như cỏ mọc hoang
giọt nước mắt vầng trăng
Long lanh trong đáy giếng
* Lời đề từ
"Nếu tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn":
+ Niềm đam mê nghệ thuật, tình yêu đất nước Tây Ban Nha của G.Lor-ca.
+ Lời nhắn nhủ: hãy biết quên nghệ thuật của Lor-ca để tìm hướng đi mới, tiếp tục hành trình cách tân nghệ thuật.
Đoạn 3- Bốn dòng tiếp:
Tiếc cho những cách tân nghệ thuật của Lor-ca không ai kế tục:
“không ai chôn cất tiếng đàn
tiếng đàn như cỏ mọc hoang”
- Hình ảnh hoán dụ, so sánh gợi thương cảm về cái chết bi thảm của nhà thơ đồng thời là nỗi xót tiếc hành trình cách tân dang dở không chỉ với bản thân Lorca mà còn với nền văn chương Tây Ban Nha.
Phải chăng không ai dám vượt qua cái cũ để tiếp tục cuộc hành trình cách tân của Lor-ca? ý thơ thể hiện sự tiếc nuối một hành trình dang dở bởi lẽ nhà cách tân Lor-ca đã mất, nghệ thuật không người dẫn đường.
- Nghệ thuật của Lor-ca có sức sống và lưu truyền mãi mãi như cỏ mọc hoang.
“giọt nước mắt vầng trăng
long lanh trong đáy giếng”
Hình tượng thơ siêu thực mang giá trị đa nghĩa -> sự bất tử của cái đẹp, của người anh hùng.
.
Câu hỏi:
Nhận xét về ý nghĩa của các hình ảnh trong đoạn 4?
4-Do?n 4
đường chỉ tay đã đứt
dòng sông rộng vô cùng
Lor-ca bơi sang ngang
trên chiếc ghi ta màu bạc

chàng ném lá bùa cô gái Di-gan
vào xoáy nước
c hàng ném trái tim mình
vào lặng yên bất chợt
li-la li-la li-la .
* Đoạn 4- Chín dòng thơ cuối: Suy tư về cuộc giải thoát của Lor-ca
Đường chỉ tay đã đứt >< dòng sông rộng vô cùng
-> Cuộc đời hữu hạn, tạo hóa vô biên
Số phận ngắn ngủi của người nghệ sĩ
- Lor-ca đi vào cõi khác với hình ảnh: bơi sang ngang - trên chiếc ghi-ta màu bạc
(ghi ta như là phương tiện để sang sông)
Các hành động: “ném lá bùa”, “ném trái tim” vào “xoáy nước”, vào “lặng yên” là tượng trưng cho sự giã từ và giải thoát, chia tay với những hệ lụy trần gian. Đó cũng là sự lựa chọn của Lor-ca.
Câu thơ “Li la - li la- li la” cuối bài thơ giống hình thức vĩ thanh của bản nhạc giao hưởng.
Câu hỏi:
Nhận xét về nghệ thuật và nội dung của bài thơ?
III. Tổng kết
1. Nghệ thuật:
- Thể thơ tự do, không dấu câu, không dấu hiệu mở đầu kết thúc.
- Sử dụng hình ảnh, biểu tượng siêu thực có sức chứa lớn về nội dung.
- Kết hợp hài hòa hai yếu tố thơ và nhạc
2. Nội dung: (ghi nhớ - SGK)
- Nỗi đau xót sâu sắc trước cái chết bi thảm của Lor-ca - nhà thơ thiên tài TBN.
- Thái độ ngưỡng mộ người nghệ sĩ đại diện cho tinh thần tự do và khát vọng cách tân nghệ thuật của thế kỷ XX bị giết hại phũ phàng.
Câu hỏi chung:
Nêu cảm nhận của bản thân sau khi học bài thơ “Đàn ghi ta của Lor-ca”?
Em có ấn tượng với hình ảnh nào trong bài thơ, vì sao?

Câu hỏi trắc nghiệm
Câu 1:
Bài thơ ” Đàn ghi ta của Lor- ca” được in trong tập:
A. Những người đi tới biển
B. Dấu chân qua trảng cỏ
C. Những ngọn sóng mặt trời
D. Khối vuông ru- bích
E. Từ một đến một trăm
Câu 2:
Lor-ca trong bài Đàn ghita của Lor-ca là tên đầy đủ của nhân vật nào?
A- Pan-đơ-ri-cô Ga-xi-a Lor-ca
B- Phê-đê-ri-cô Ga-xi-a Lor-ca
C- Pa-đa-rơ Ga-xi-a Lor-ca
D- Pen-đen Ga-xi-a Lor-ca
Câu 3:
Thiết lập và cấu tứ bài thơ Đàn ghita của Lor-ca là?
A- Trên dòng cảm xúc mãnh liệt về những sáng tạo của Lor-ca trong lĩnh vực văn học.
B- Trên dòng cảm xúc mãnh liệt về những sáng tạo của Lor-ca trong lĩnh vực âm nhạc.
C- Trên dòng cảm xúc mãnh liệt về những sáng tạo của Lor-ca trong lĩnh vực sân khấu.
D- Trên dòng cảm xúc mãnh liệt về cái chết bi thảm của Lor-ca.
Câu 4:
Hình tượng tiếng đàn trong bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca mang ý nghĩa gì?
A- Ẩn dụ
B- So sánh
C- Nhân hóa
D-Hoán dụ
Câu 5: Nhận định nào sau đây không đúng về nhà thơ Thanh Thảo?
a.Ông là ngòi bút thơ luôn khước từ cách biểu đạt dễ dãi, tìm kiếm những cách biểu đạt mới.
b.Ông là ngòi bút thơ luôn nỗ lực cách tân thơ Việt, với xu hướng đào sâu vào cái tôi nội cảm.
c.Ông là ngòi bút thơ góp phần làm mới thể lục bát bằng những tìm tòi theo hướng hiện đại, tạo nên nét độc đáo trong cấu trúc và hình ảnh.
d. Ông là ngòi bút thơ giàu suy tư mãnh liệt, phóng túng trong cảm xúc, ít nhiều nhuốm màu sắc tượng trưng, siêu thực.
Câu 6: Nghệ thuật chủ yếu nào được sử dụng trong khổ 2, 3 : " Tây Ban Nha . ti?ng ghi ta - ròng ròng máu ch?y"

Hoán dụ
Ẩn dụ
Nhân hoá
Đối lập, nhân hoá
Tiết học kết thúc
Chào tạm biệt 12A1!