Tuần 14. Đàn ghi ta của Lorca

“Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn ghi ta”
PH.G. LOR-CA
ĐÀN GHI TA CỦA LORCA
(Trích “Khối vuông rubic”)
Thanh Thảo
Nhà thơ Thanh Thảo và quê hương Quảng Ngãi
I. GIỚI THIỆU CHUNG
1-Vài nét về tác giả:
Tên thật Hồ Thành Công sinh năm 1946, quê ở Quảng Ngãi.
Thanh Thảo thuộc thế hệ các nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mĩ.Thanh Thảo đã mang đến cho thế hệ thơ trẻ thời đó một tiếng nói riêng:tiếng nói trungthực của một thế hệ cầm súng tự giác trước lịch sử.
Ông nổi tiếng với những bài thơ và trường ca mang diện mạo độc đáo viết về chiến tranh và thời hậu chiến, thể hiện nhiều suy tư, trăn trở về các vấn đề xã hội và thời đại.
Sau 1975, ông dành nhiều tâm huyết cho việc đổi mới thơ Việt:
+ Một mặt, ông tìm kiếm “chất người” ở những nhân cách thanh cao, bất khuất, những tâm hồn phóng khoáng, yêu tự do như Cao Bá Quát, Lor- ca...
+ Mặt khác, ông không ngừng tìm tòi thể nghiệm để làm mới hình thức biểu đạt của thơ, ảnh hưởng từ những trường phái thơ tượng trưng, siêu thực trong văn học phương Tây.
1-Vài nét về tác giả:
Vài nét về thơ tượng trưng và siêu thực phương tây
Thơ tượng trưng
Ra đời tại Pháp vào cuối TK XIX.
Chú trọng mối tương giao bí ẩn giữa các giác quan, giữa con người và vũ trụ.
Đề cao trực giác, lấy trực giác để khám phá cái bí ẩn vô hình của thế giới
Đề cao tính nhạc.
Thơ siêu thực
Ra đời ở Pháp vào đầu thế kỉ XX.
Hướng về thế giới siêu thực, là thế giới chỉ tìm thấy trong giấc mơ, tiềm thức.
Đề cao cái ngẫu hứng,bất ngờ, phi logic,cách viết tự do bỏ qua mọi qui tắc...
Chúng tôi đã đi không tiếc đời mình
nhưng tuổi hai mươi ai mà không tiếc
nhưng ai cũng tiếc tuổi hai mươi
thì còn chi Tổ Quốc?
( trường ca: những người đi tới biển)
Những giọt sương lạc vào lá cỏ
qua nắng gắt, qua bão tố
vẫn giữ lại cái mắt lành đầy sức mạnh
vẫn long lanh bình thản trước vầng dương
(Bùng nổ trước mùa xuân)
MỘT VÀI CÂU THƠ TIÊU BIỂU CỦA THANH THẢO
Khối vuông rubic – những gợi ý cho sự cách tân nghệ thuật của nhà thơ Thanh Thảo

2. Vài nét về tác phẩm:

– Trích từ tập thơ “Khối vuông Rubic”, xuất bản năm 1985.
– Bài thơ tiêu biểu cho kiểu tư duy thơ của Thanh Thảo:
+ luôn nhìn cuộc sống ở trạng thái mở, đa chiều;
+ khước từ khuôn mẫu, lối biểu đạt dễ dãi;
+ phong cách tượng trưng có màu sắc siêu thực...
Màu sắc tượng trưng siêu thực trong bài thơ
Cách thể hiện, lối kết hợp ngẫu hứng, tạo ra bước nhảy tư duy: ‘’giọt nước mắt vầng trăng’’, ‘’tiếng ghi ta ròng ròng – máu chảy’’.
Bài thơ hấp dẫn bởi một thế giới ảo giác siêu thực: ‘’Lorca bơi sang ngang – trên chiếc ghi ta màu bạc’’.
những tiếng đàn bọt nước
Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt
li-la li-la li-la
đi lang thang về miền đơn độc không ai chôn cất tiếng đàn
với vầng trăng chếnh choáng tiếng đàn như cỏ mọchoang
trên yên ngựa mỏi mòn giọt nước mắt vầng trăng
Tây Ban Nha long lanh trong đáy giếng
hát nghêu ngao đường chỉ tay đã đứt
bỗng kinh hoàng dòng sông rộng vô cùng
áo choàng bê bết đỏ Lor-ca bơi sang ngang Lor-ca bị điệu về bãi bắn trên chiếc ghi ta màu bạc
chàng đi như người mộng du
chàng ném lá bùa
cô gái Di-gan
tiếng ghi ta nâu vào xoáy nước
bầu trời cô gái ấy chàng ném trái tim mình
tiếng ghi ta lá xanh biết mấy vào lặng yên bất chợt tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan
tiếng ghi ta ròng ròng li-la li-la li-la…
máu chảy
Một số hình ảnh
về đất nước Tây Ban Nha
Quốc kỳ và quốc huy Tây Ban Nha
Thánh đường Sagrada Familia
– biểu tượng của đất nước Tây Ban Nha
Bảo tàng Gugenhem
Hoa Li la (Tử đinh hương)
Áo choàng đỏ gắt
Đấu trường đẫ̃m máu
Vũ nữ Di gan
Vũ khúc Tây Ban Nha
Nhà hát García Lorca
Gar-xi-a Lor-ca (1898 – 1936)
3. Vài nét về Gar-xi-a Lor-ca (1898 – 1936):

- Một thiên tài: nhà thơ, nhạc sĩ, nhà viết kịch, nhà hoạt động sân khấu người Tây Ban Nha - đại diện cho tinh thần tự do và khát vọng cách tân nghệ thuật của thế kỷ XX.
- Một nhân cách cao đẹp: nhà thơ hiện đại yêu nhạc dân gian, dùng tiếng đàn ghi ta để giãi bày nỗi đau buồn và khát vọng yêu thương của nhân dân, dám dũng cảm đấu tranh với một nền chính trị độc tài, nền nghệ thuật già nua, bảo thủ.
- Một số phận đầy oan khuất: kẻ thù tàn nhẫn lén thủ tiêu ông, nhiều người không hiểu hết sự hy sinh cao cả của ông.
II. ĐỌC HIỂU VĂN BẢN
1. Bố cục bài thơ:
Có thể chia làm 3 đoạn
* Đoạn 1 (6 dòng đầu): hình ảnh Lor-ca người nghệ sĩ tự do cùng khát vọng cách tân nghệ thuật.
* Đoạn 2 (12 dòng kế): cái chết đầy bi phẫn của Lor-ca, khát vọng cách tân nghệ thuật đành dang dở.
* Đoạn 3 (13 dòng cuối): niềm tin mãnh liệt vào sự bất tử của tiếng đàn Lor-ca, sự đồng cảm giữa Thanh Thảo và Lor-ca
2. Ý nghĩa tựa đề và lời đề từ:

a. Tựa đề “Đàn ghi ta của Lor-ca”:
- Đàn ghi ta là niềm tự hào, là một phần hồn của đất nước Tây Ban Nha (nên còn được gọi là Tây Ban cầm).
- Đàn ghi ta gắn bó thân thiết với Lor-ca trên những nẻo đường ca hát và sáng tạo.
- Đàn ghi ta là biểu tượng cho tình yêu của Lor-ca đối với đất nước Tây Ban Nha, cho con đường nghệ thuật của tác giả, cho khát vọng cao cả mà Lor-ca nguyện phấn đấu suốt đời.
b. Lời đề từ:

“Khi tôi chết,
hãy chôn tôi với cây đàn ghi ta”
(Ghi nhớ-Garxia –Lorca)
Đây là di chúc của nhà thơ, khi tiên cảm về cái chết:
- Hãy chôn tôi với cây đàn - phần hồn của đất nước Tây Ban Nha
→ tình yêu Tổ quốc nồng nàn, tình yêu nghệ thuật say đắm
- Hãy chôn tôi với cây đàn – biểu trưng cho sự nghiệp của Lor-ca
→ ước nguyện suốt đời theo đuổi sự nghiệp sáng tạo nghệ thuật, mong muốn xóa bỏ ảnh hưởng của bản thân để dọn đường cho thế hệ sau vươn tới.
Ghi nh?
Fờdờricụ- Gacxia- Lorca

Khi tụi ch?t
nh? chụn tụi v?i cõy d�n ghi ta
du?i cỏt

Khi tụi ch?t
gi?a h�ng cam
c?m hỳng

Khi tụi ch?t
hóy chụn tụi n?u anh em mong mu?n
trong chi?c chong chúng

Khi tụi ch?t!
3.Tìm hiểu nội dung và nghệ thuật của bài thơ
a- Hình ảnh Lor-ca - người nghệ sĩ tự do, và khát vọng cách tân nghệ thuật
( 6 câu thơ đầu)
- Chi tiết “tiếng đàn bọt nước” → từ thính giác sang thị giác, thủ pháp lạ hóa → sức hấp dẫn kỳ lạ của tiếng đàn Lor-ca.



a- Hình ảnh Lor-ca - người nghệ sĩ tự do, và khát vọng cách tân nghệ thuật ( 6 câu thơ đầu)


Áo choàng đỏ gắt
- Hình ảnh “Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt” → hình ảnh vừa thực vừa tượng trưng
→ đấu trường quyết liệt, nơi người nghệ sĩ đương đầu với những thế lực tàn bạo, hà khắc.
a- Hình ảnh Lor-ca - người nghệ sĩ tự do, và khát vọng cách tân nghệ thuật ( 6 câu thơ đầu)
Hoa Li- la ( Tử đinh Hương)
- Nghệ thuật láy âm “li-la li-la li-la” → gợi hợp âm của tiếng đàn ghi ta, gợi hình ảnh bông hoa buồn của phút chia ly, gợi chuyến đi thăm thẳm và đơn độc của người nghệ sĩ.
a- Hình ảnh Lor-ca - người nghệ sĩ tự do, và khát vọng cách tân nghệ thuật ( 6 câu thơ đầu)
- Từ ngữ “lang thang, miền đơn độc, vầng trăng chuếnh choáng yên ngựa mỏi mòn,”
→ cuộc hành trình đơn độc của người nghệ sĩ đang tranh đấu cho tự do và cái mới giữa bối cảnh chính trị độc tài của bọn phát xít Frăng cô.

Lor- ca hiện lên như một nghệ sĩ của tự do, với tiếng đàn say đắm giãi bày nỗi lòng, với khát vọng cách tân nghệ thuật và khát vọng tự do cháy bỏng của nhân dân mỡnh.
a- Hình ảnh Lor-ca - người nghệ sĩ tự do, và khát vọng cách tân nghệ thuật ( 6 câu thơ đầu)
Lor-ca đã bi bọn phát xít Frăng- cô giết hại và ném xác xuống giếng để phi tang, để miêu tả sự việc bi phẫn này, Thanh Thảo đã sử dụng nhiều biện pháp nghệ thuật:
- Đối lập:
+Tự do của người nghệ sĩ>< tàn bạo của phát xít
+Tiếng hát yêu đời, vô tư >< hiện thực phũ phàng
+Tình yêu cái đẹp >< hành động tàn ác dã man

b- Cái chết bi phẫn của lor-ca, khát vọng cách tân nghệ thuật đành dang dở (12 câu kế tiếp)
b- Cái chết bi phẫn của lor-ca, khát vọng cách tân nghệ thuật đành dang dở ( 12 câu kế tiếp)

- Hoán dụ:
+ Tiếng hát : Tây Ban Nha / hát nghêu ngao:để chỉ Lorca
với tiếng hát yêu đời, vô tư của người nghệ sĩ du mục.
+ " áo choàng bê bết đỏ": chỉ cái chết đau đớn .
- Hình ảnh: Lor ca bị điệu về bãi bắn, chàng đi như người mộng du
? Ch�ng trai don d?c di trong m?t khụng gian khỏc, m?t mi?n khỏc: bói b?n
- Nhân hoá:
+ " Tiếng ghi ta ròng ròng máu chảy" có sức ám ảnh lớn.
Nâu
(của vỏ đàn, của đất, của quê hương và T.Y)
Nỗi niềm hướng tới quê hương và người yêu
Lá xanh
(Màu của sự sống tươi đẹp)
Niềm tha thiết với cuộc sống
Tròn bọt nước vỡ tan
tất cả nay chỉ còn lại "tiếng ghi ta ròng ròng / máu chảy” (tiếng ghi ta từ cái chết của Lor-ca, của Tây Ban Nha đau thương)
vỡ oà, xót xa, tức tưởi
-Tác giả sử dụng lối biểu đạt tượng trưng, chuyển đổi cảm giác:
+ Tiếng ghi ta
b- Cái chết bi phẫn của lor-ca, khát vọng cách tân nghệ thuật đành dang dở (12 câu kế tiếp)
Những biện pháp nghệ thuật trên đã làm nổi bật tình yêu quê hương, yêu cái đẹp, cái chết bi phẫn, nỗi đau vì những khát vọng lớn lao đành dang dở của Lor- ca.
Cái chết của nghệ sĩ đã để lại nhiều suy nghĩ, gây lòng căm thù với bọn phát xít và nỗi thương cảm sâu sắc đối với người nghệ sĩ của nhân dân Tây Ban Nha.
b- Cái chết bi phẫn của lor-ca, khát vọng cách tân nghệ thuật đành dang dở (12 câu kế tiếp)

c.Niềm tin mãnh liệt vào sự bất tử của tiếng đàn, và sự đồng cảm của Thanh Thảo với Lor- ca.( 13 câu còn lại)

- BiÖn ph¸p ngoa dô:
“ Kh«ng ai ch«n cÊt tiÕng ®µn
TiÕng ®µn nh­ cá mäc hoang”
+TiÕng ®µn t­îng tr­ng cho nghÖ thuËt cña Lor ca. Nã cßn lµ t×nh yªu con ng­êi, kh¸t väng mµ «ng h»ng theo ®uæi. §Êy lµ c¸i ®Ñp mµ mäi sù tµn ¸c kh«ng thÓ nµo huû diÖt ®­îc. Nã sÏ sèng vµ l­u truyÒn m·i m·i nh­ cá d¹i mäc hoang
+TiÕng ®µn cã thÓ hiÓu lµ nçi xãt th­¬ng cña mäi ng­êi tr­íc c¸i chÕt cña mét thiªn tµi. §ã lµ nçi nuèi tiÕc sù nghiÖp cßn dang dë cña Lor ca.

- Nỗi xót thương trước cái chết của một thiên tài đọng lại thành những hình ảnh mang tính tượng trưng thật đẹp mà cũng thật buồn:
giọt nước mắt–vầng trăng–long lanh trong đáy giếng
 Những hình ảnh được viết theo lối sắp đặt, tạo nên hệ thống hình ảnh trùng phức, giao thoa: Vầng trăng nơi giếng nước như giọt nước mắt khổng lồ, nước mắt sáng trong như nỗi đau xót của vầng trăng bất tử dành cho người nghệ sĩ chân chính.
 Vầng trăng soi đáy giếng long lanh như giọt nước mắt tiếc thương, kính trọng, ngưỡng mộ của người nghệ sĩ phương Đông trước cái chết của một thiên tài.
c.Niềm tin mãnh liệt vào sự bất tử của tiếng đàn, và sự đồng cảm của Thanh Thảo với Lor- ca (13 câu còn lại)

c-Niềm tin mãnh liệt vào sự bất tử của tiếng đàn, và sự đồng cảm của Thanh Thảo với Lor- ca( 13 câu còn lại)
đường chỉ tay đã đứt
- Hình ảnh tượng trưng:
+ Đường chỉ tay đã đứt ? báo trước số phận ngắn ngủi
+ Dòng sông rộng vô cùng ? tượng trưng cho thế giới vô biên

+ "Lor-ca Bơi sang ngang/ trên chiếc ghi ta màu bạc"-> sự giải thoát khỏi nỗi đau nhân thế.
+ Con người ấy " ném lá bùa cô gái Digan vào xoáy nước",ném trái tim vào thế giới của im lặng - cõi chết
Sự đồng cảm đến tận cùng của Thanh Thảo với Lor ca
c,Niềm tin mãnh liệt vào sự bất tử của tiếng đàn, và sự đồng cảm của Thanh Thảo với Lor- ca.
c,Niềm tin mãnh liệt vào sự bất tử của tiếng đàn, và sự đồng cảm của Thanh Thảo với Lor- ca (13 câu còn lại)
Câu thơ “li la - li la- li la” được láy lại ở phần đầu và cuối bài thơ
- Phần đầu: Gợi liên tưởng tiếng vang của chùm hợp âm (nhạc dạo) khi ca khúc bắt đầu.
- Phần kết thúc: gợi tiếng vang của chùm hợp âm vĩ thanh khi một ca khúc kết thúc.
 Linh hồn tiếng đàn còn vang mãi; sức sống của nghệ thuật Lor-ca, tinh thần của Lor-ca là bất tử.

Nghệ thuật tạo không khí (hình ảnh thể hiện nét văn hóa đặc trưng của Tây Ban Nha)

Nghệ thuật tạo tính nhạc cho lời thơ

Những liên tưởng bất ngờ, nhiều so sánh, ẩn dụ, hoán dụ, phép chuyển đổi cảm giác...
d. Nghệ thuật đặc sắc của tác phẩm
III. CHỦ ĐỀ
Bài thơ làm sống lại huyền thoại về Ga-xi-a Lor-ca, một nghệ sĩ tự do và cô đơn, một cái chết đầy oan khuất, một nhân cách cao quý, một tâm hồn bất diệt.
Bài thơ cũng thể hiện sự đồng cảm thương tiếc sâu sắc của nhà thơ về một thiên tài nghệ thuật của thế kỷ XX.
TỔNG KẾT
Nội dung
Bài thơ ghi nhận sự thành công của tác giả trong việc làm sống lại huyền thoại về Ga-xi-a Lor-ca nói riêng và những nhân cách thanh cao, bất khuất, những tâm hồn phóng khoáng, yêu tự do của nhân loại.
Bài thơ cũng thể hiện sự đồng cảm sâu sắc của Thanh Thảo đối với Lorca- sự cảm thông và ngữơng mộ của một nghệ sĩ Phương Đông giành cho một nghệ sĩ Phương Tây
Nghệ thuật
Bài thơ là minh chứng cho sự tìm tòi thể nghiệm của tác giả về hình thức biểu đạt của thơ và dấu ấn ảnh hưởng của trường phái thơ tượng trưng, siêu thực trong văn học phương Tây
Những liên tưởng bất ngờ, nhiều so sánh, ẩn dụ, hoán dụ, nhân hoá, phép chuyển đổi cảm giác...
V-Luyện tập- củng cố
Hình ảnh người nghệ sĩ Tây Ban Nha đã hiện lên trong bài thơ của Thanh Thảo đã gợi lên cho em những cảm xúc như thế nào?

HƯỚNG DẪN HỌC BÀI, CHUẨN BỊ BÀI MỚI
1. HƯỚNG DẪN HỌC BÀI.
a. Học thuộc tiểu sử tác giả.
b. Phân tích hình tượng Lorca trong bài thơ.
c. Nghệ thuật chính của bài thơ.
2. CHUẨN BỊ BÀI MỚI:
Các bài đọc thêm:
+ Bác ơi – Tố Hữu.
+ Tự do – P. E–LUY–A.
 Chuẩn bị các câu hỏi trang 169, 173 SGK.