Tuần 13. Sóng

GIỚI THIỆU CHUNG
TÁC GIẢ
TÁC PHẨM
PHÂN TÍCH
Xuân Quỳnh
1.Tác giả Xuân Quỳnh(1942-1988)
a) Cuộc đời:- Từ một diễn viên múa thaứnh nhà thơ.
-Cuộc đời có nhiều thăng trầm (Mồ côi mẹ; hai lần đò)
-Mất trong một tai nạn giao thông thảm khốc cùng chồng( Lưu Quang Vũ) và con trai

Xuân Quỳnh (6/10/1942 - 29/8/1988) tên khai sinh là Nguyễn Thị Xuân Quỳnh, quê tại phường La Khê, thành phố Hà Đông, Hà Tây. Nhà thơ xuất thân trong một gia đình công chức, mồ côi mẹ từ nhỏ, ở với bà nội.
- Bản sắc thơ Xuân Quỳnh tươi tắn, hồn hậu và nồng nhiệt. Thơ Xuân Quỳnh là tiếng lòng của một tâm hồn gắn bó thiết tha với cuộc sống, con người, khao khát tình yêu, trân trọng, chăm chút cho hạnh phúc bình dị đời thường.


Vài nét về tác giả - tác phẩm
- 2001, Xuân Quỳnh được truy tặng giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật.
- Tác phẩm chính:
+ Tơ Tằm - Chồi biếc (1963)
+ Hoa Dọc Chiến Hào (1968)
+ Gió Lào Cát Trắng (1974)
1. Xuất xứ - hoàn cảnh sáng tác:
Vài nét về tác giả - tác phẩm
Bài thơ được viết trong chuyến đi của Xuân Quỳnh về vùng ven biển Diêm Điền, tỉnh Thái Bình (29/12/1967)
Bài thơ được in trong tập thơ "Hoa Dọc Chiến Hào" (1968)
Bố cục:
gồm 4 phần
+ phần 1: Sóng - kh�t v?ng tình yêu (2 khổ thơ đầu)
+ phần 2: Sóng - ban khoan tran tr? về tình yêu (2 khổ tiếp theo)
+ ph?n 3: Sĩng-nh?ng s?c th�i c?m x�c c?a tình y�u (3 kh? ti?p)
+ phần 4: Sóng - khát vọng b?t t? hố tình y�u- tình yêu vĩnh hằng (2 khổ cuối)
Vài nét về tác giả - tác phẩm
Cảm nhận chung:
Bài thơ có một âm hưởng dào dạt, nhịp nhàng, tạo ra những đợt sóng liên tiếp nhau, lúc tràn lên sôi nổi lúc êm dịu lắng lại. Sự mô tả nhịp điệu bên ngoài (Sóng) là để diễn tả nhịp bên trong của tâm hồn: những đợt sóng của tình yêu khao khát, dào dạt, sôi nổi và da diết sâu lắng
Vài nét về tác giả - tác phẩm
Cảm nhận chung:
Mượn sóng để nói khát vọng tình yêu, sóng là ẩn dụ tâm trạng người con gái đang yêu, là sự hóa thân của "em". Hai nhân vật ấy phân đôi ra để soi chiếu vào nhau. Tâm trạng người con gái đang yêu soi vào sóng để thấy rõ mình hơn, nhờ sóng để biểu hiện những trạng thái xúc động, những khao khát mãnh liệt của mình.
Dữ dội và dịu êm
Ồn ào và lặng lẽ
Sông không hiểu nổi mình
Sóng tìm ra tận bể

Ôi con sóng ngày xưa
Và ngày sau vẫn thế
Nỗi khát vọng tình yêu
Bồi hồi trong ngực trẻ

Trước muôn trùng sóng bể
Em nghĩ về anh, em
Em nghĩ về biển lớn
Từ nơi nào sóng lên?

Sóng bắt đầu từ gió
Gió bắt đầu từ đâu?
Em cũng biết nữa
Khi nào ta yêu nhau

Con sóng dưới lòng sâu
Con sóng trên mặt nước
Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được
Lòng em nhớ đến anh
Cả trong mơ còn thức

Dẫu xuôi về phương bắc
Dẫu ngược về phương nam
Nơi nào em cũng nghĩ
Hướng về anh - một phương


Ở ngoài kia đại dương
Trăm ngàn con sóng đó
Con nào chẳng tới bờ
Dù muôn vời cách trở

Cuộc đời tuy dài thế
Năm tháng vẫn đi qua
Như biển kia dẫu rộng
Mây vẫn bay về xa

Làm sao đựoc tan ra
Thành trăm con sóng nhỏ
Giữa biển lớn tình yêu
Để ngàn năm còn vỗ
PHÂN TÍCH
+ phần 1: Sóng - kh�t v?ng tình yêu (2 khổ thơ đầu)
+ phần 2: Sóng - ban khoan tran tr? về tình yêu (2 khổ tiếp theo)
+ ph?n 3: Sĩng-nh?ng s?c t�hi c?m x�c c?a tình y�u (3 kh? ti?p)
+ phần 4: Sóng - khát vọng b?t t? hố tình y�u- tình yêu vĩnh hằng (2 khổ cuối)
II. PHÂN TÍCH
1. Những nét đặc sắc về nghệ thuật:
Âm điệu: dạt dào, nhịp nhàng -> âm điệu của sóng biển cuxng là âm điệu của sóng lòng.
Các yếu tố tạo thành: +thể thơ 5 chữ.
+ Phương thức tổ chức ngôn từ: Nhịp thơ linh hoạt (thường là không ngắt nhịp); vần chân-vần cách; lối phối âm luân phiên bằng-trắc =>gợi lên hình ảnh các lớp sóng nối đuôi nhau trập trùng, vô tận.
b. Hình tuợng và kết cấu:* Hai hình tượng: “sóng” và “em”
+ “Sóng” là hình tuợng bao trùm xuyên suốt toàn bài. Là hình ảnh ẩn dụ của tâm hồn người con gái đang yêu (sóng lòng, sóng tình)
+ “Em” là cái tôi trữ tình của nhà thơ.

1. Những nét đặc sắc về nghệ thuật:
a. Âm điệu:
b. Hình tuợng và kết cấu: * Kết cấu song hành giữa “sóng” và “em”:
“Sóng” là sự hoá thân của em trên cơ sở nhận thức tương đồng giữa 2 hình tượng: sóng nước xôn xao, triền miên vô tận giống như những trạng thái cảm xúc tràn đầy khao khát trong lòng người trước tình yêu đôi lứa.
“Sóng” và “em” tuy 2 mà 1, lức phân chia, lức ;ại hoà nhập để thể hioện nhứng trạng thái tình cảm phong phú, phức tạp trong tâm hồn người con gái đang yêu. Người con gái đang yêu soi bóng vào sóng để thấy mình rõ hơn, mượn sóng để biểu hiện những khao khát mãnh liệt của lòng mình. Mọi tính chất của song đều được quy chiếu về bản năng của người phụ nữ, hướng đến cắt nghĩa bản chất tình yêu.
=> Cách biểu hiện cảm xúc vừa rất hữu hình, cụ thể, vừa chính xác, gợi cảm, lại rất tự nhiên
II. PHÂN TÍCH
PHÂN TÍCH
2. T�m h?n ngu?i ph? n? dang y�u qua "sĩng" :
a. 2 khổ đầu: Kh�t v?ng tình y�u
Bài thơ viết về tình yêu nhưng ngay từ đầu nhà thơ không trực tiếp bộc lộ tâm trạng của mình mà mượn "Sóng", để nói.
Con "Sóng" khơng bình y�n, khơng thu?n nh?t, nĩ thể hiện những trạng thái trái ngược nhau: "Dữ dội và dịu êm - O�n ào và lặng lẽ";
Đây cũng chính là những biến đổi muôn hình muôn vẻ của những trái tim khao khát yêu đương, đặc biệt là tuổi trẻ.
Những trạng thái trái ngược,bất thường của sóng
Dữ dội >< Dịu êm
Ồn ào >< Lặng lẽ
A�n dụ trạng thái tình yêu của người phụ nữ dịu dàng kín đáo, e lệ nhưng cũng rất mạnh mẽ
- Mượn biểu tượng của sóng, tác giả diễn tả khát vọng của tình yêu. "Sóng" không chịu nổi khuôn khổ chật hẹp của sông, nên đã tìm ra tận biển cả: "Sông không hiểu nổi mình - Sóng tìm ra tận bể"
- "Ra tận bể" sóng mới thể hiện hết mình, sóng mới " Dữ dội và dịu êm", sóng mới vô hạn vô hồi và tình yêu cũng vậy.
-Chỉ biết rằng khát vọng tình yêu nó da diết nó bồi hồi, nó vĩnh hằng trong l?ng ngực trẻ như sóng trong lồng biển cả.
Sông không hiểu nổi mình
Sóng tìm ra tận bể
- Chỉ biết rằng khát vọng tình yêu nó da diết nó bồi hồi, nó vĩnh hằng trong l?ng ngực trẻ như sóng trong lòng biển cả.

Ôi con sóng ngày xưa
Và ngày sau vẫn thế
Nỗi khát vọng tình yêu
Bồi hồi trong ngực trẻ

lời tự bạch vừa chân thành vừa táo bạo.
b. 2 khổ tiếp theo: N?i ban khoan tran tr?:
Tình yêu trong thơ Xuân Quỳnh không đơn giản, yêu thương cháy bỏng nồng say nhưng không vì thế mà hời hợt:
Trước muôn trùng sóng bể
Em nghĩ về anh, em
Em nghĩ về biển lớn
Từ nơi nào sóng lên?

Điệp từ "em nghĩ" nhắc đi nhắc lại càng làm rõ hơn sự suy nghĩ trong con người. "Em nghĩ" có nghĩa là em đã thao thức đã lo lắng, đã đặt ra nhiều câu hỏi.
Từ " không hiểu nổi mình" nhà thơ liên tiếp đặt ra những băn khoăn, thắc mắc. Cuối cùng để tự dằn vặt mình, bởi lẽ cũng chỉ để mà hỏi, hỏi cho vơi nỗi lòng:
Sóng bắt đầu từ gió
Gió bắt đầu từ đâu?
Em cũng biết nữa
Khi nào ta yêu nhau


Quy luật tự nhiên là sóng và gió, nhưng còn tình cảm giải thích từ đâu. C?i ngu?n c?a tình y�u d?u l? l�ng bí an. Cung nhu sĩng v� giĩ, tình y�u l� v? d?p t? nhi�n, s�u xa, bí ?n nhu t? nhi�n. . Đây là nỗi băn khoăn, dằn dỗi trong nỗi lòng mình, nỗi lo lắng, th?ng thốt " không biết nữa". Ch�n th�nh b?c l? s? b?t l?c l� c�ch c?t nghia r?t XQ (n? tính-tu duy b?ng tr?c c?m)=>m?t quy lu?t ph? bi?n: trong tình y�u, tr?c c?m d?n tru?c lí trí. Lí trí c?a con ngu?i khơng bao gi? cĩ th? c?t nghia du?c s? huy�n di?u v� bí ?n c?a tình y�u.
"Em cũng không biết nữa
Khi nào ta yêu nhau"
Một câu hỏi rất con gái, nhẹ nhàng, bối rối lẫn chút đắm say, ngọt ngào nũng nịu. Bên cạnh sự nồng nàn còn là sự nghĩ suy, tìm tòi một câu trả lời dù ít thôi nhưng phải có. Nhưng cuối cùng câu hỏi vẫn để đó, nhà thơ bất lực. Làm sao mà có thể đáp nổi.
Trăn trở với khổ thơ ta thấy nỗi lòng nhà thơ trăn trở, nhịp thơ trong khổ thơ thay đổi lúc 3/2 lúc 2/3 linh hoạt nhưng không xuôi thẳng, không bình thường, thể hiện tâm trạng dằn vặt, nghĩ suy, tìm tòi.
=> N?i kh?c kho?i t? nh?n th?c v? mình <-> m?t tr�i tim say d?m m� t?nh t�o, bi?t nghi, cĩ tr�ch nhi?m trong tình y�u.
Con sóng dưới lòng sâu
Con sóng trên mặt nước
Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được
Con sóng nhớ bờ thao thức "Ngày đêm không ngủ được". Nói "con sóng dưới lòng sâu", "con sóng trên mặt nước" nhà thơ muốn nói đến sự toàn diện->N?i nh? da di?t, thu?ng tr?c chống ng?p th?i gian, khơng gian v� trong � th?c, ti?m th?c c?a con ngu?i. Dù tận đáy sông hay ngay trên bề mặt sóng vẫn chỉ nhớ bờ, thương bờ.
Tình yêu thường đồng hành với nỗi nhớ và sự mong đợi, vì lẽ đó mà trong thơ Xuân Quỳnh điều đó cũng thể hiện khá rõ. Yêu nồng nàn thì nhớ cũng da diết. Nỗi nhớ cứ dồn lên tầng tầng lớp lớp như từng đợt sóng.
c. 3 khổ tiếp: những sắc thái cảm xúc của tình yêu:
* Nỗi nhớ và sự thủy chung (k5, 6)
Nỗi nhớ của con sóng chính là nỗi nhớ của con người, nỗi nhớ tầng tầng lớp lớp đan xen nhau, nối tiếp nhau, thôi thúc giục giã. Nói sóng để nói đến nỗi lòng mình. Nhớ nhau thời gian như dài thêm, cả giấc ngủ cũng như chập chờn: "Lòng em nhớ đến anh - Cả trong mơ còn thức".
Khổ thơ được viết theo thể tăng dần, cảm xúc trong thơ được đun nóng đến tận cùng dào dạt, nóng bỏng.Trong thơ mình khi nói về nỗi nhớ Xuân Quỳnh cũng đã viết:
"Những ngày không gặp nhau
Biển bạc đầu thương nhớ
Những ngày không gặp nhau
Lòng thuyền đau rạn vỡ"
(Thuyền và Biển)
Phải nói rằng, trong tình yêu Xuân Quỳnh yêu hết mình. Yêu cuồng nhiệt, đắm say, cháy bỏng, nồng nàn. Khổ thơ tiếp khẳng định được điều đó:
Dẫu xuôi về phương bắc
Dẫu ngược về phương nam
Nơi nào em cũng nghĩ
Hướng về anh - một phương
Đến đây nhà thơ đã đưa ra khái niệm không gian để nói lên mức độ thủy chung. " Dẫu xuôi","Dẫu ngược","Phương Bắc","Phương Nam", là những từ cụ thể, c�ch nĩi s�ng t?o l�m cho c�u tho h�m s�c, � v? hon để khẳng định sự thủy chung
"Noi n�o em cung nghi
Hu?ng v? anh - m?t phuong" => tr�i tim ngu?i con g�i dang y�u ch? cĩ 1 phuong duy nh?t-phuong cĩ ngu?i mình y�u.
Phương hướng đặt ra xa bao nhiêu thì lòng người lại thể hiện rõ sự thủy chung bấy nhiêu "Một phương". Câu thơ như một lời khẳng định rắn rỏi, mạnh mẽ dứt khoát, rõ ràng. Tình yêu sẽ chiến thắng tất cả nếu như đó là tình yêu chân thật, thủy chung. Lời thơ vang lên như một lời thề nguyện đọc lên cứ rưng rưng xúc động.
Ở ngoài kia đại dương
Trăm ngàn con sóng đó
Con nào chẳng tới bờ
Dù muôn vời cách trở
=> Tình yêu thiết tha, nồng nàn, mãnh liệt mà thủy chung, son sắt.
* Kh? 7: Ni?m tin v�o h?nh ph�c, tuong lai: M?t ni?m tin khơng d? d�i, ng�y tho vì nĩ du?c d?t trong nh?ng th? th�ch c?a cu?c d?i.
Dường như để khẳng định thêm cho lời nói của mình nhà thơ đã đưa ra hàng loạt các dẫn chứng về thiên nhiên tạo vật. Tất cả rồi sẽ chiến thắng nếu có sự kiên nhẫn, có sức mạnh. Mọi vật rồi sẽ bị chinh phục nếu con người có ý chí quyết tâm.
d. 2 khổ cuối: Sóng - khát vọng về tình yêu vĩnh hằng:
Nhạy cảm với thời gian, ý thức về thời gian v� nh?ng h?u h?n c?a cu?c d?i con ngu?i gắn với niềm lo âu và khát khao trong hiện tại
Cuộc đời tuy dài thế
Năm tháng vẫn đi qua
Như biển kia dẫu rộng
Mây vẫn bay về xa
Hàng loạt các thử thách được đưa ra "Sóng", cuộc đời và "Biển" rộng là thế, dài là thế nhưng vẫn bị chinh phục=> d? c?m v? m?t h?nh ph�c mong manh:
ước muốn hoá thân với khát vọng hiến dâng một cách trọn vẹn, mãnh liệt-đem tình yêu riêng hoà nhập với tình yêu lớn của cuộc đời để được vĩnh hằng như “sóng”
Làm sao được tan ra
Thành trăm con sóng nhỏ
Giữa biển lớn tình yêu
Để ngàn năm còn vỗ

Khổ thơ kết là một ước muốn khôn cùng. Trong ước mong vẫn lẫn chút băn khoăn của "làm sao được tan ra". Một khát vọng mãnh liệt thốt lên thành lời mong muốn được, hòa lẫn với bể đời rộng lớn, bứt mình ra khỏi những nhọc nhằn, lo toan, tính toán để ngập mình trong tình yêu, tuổi trẻ ngọt ngào và hạnh phúc.
Ước mong tồn tại vĩnh hằng trên cõi đời này thôi thúc, giục giã. Lời thơ, ý chí, nhịp thơ có phần nhanh hơn, mạnh hơn gấp gáp hơn. Bài thơ kết thúc mà lời thơ còn vang vọng mãi, ào ạt của sóng, ước muốn tung mình vào bể tình yêu ngày càng nhiệt thành.
< = > Soi mình vào sóng, hoá thân thành sóng, người phụ nữ đang yêu chân thành bộc lộ tâm hồn mình: yêu mãnh liệt, chủ động, kiêu hãnh nhưng thường trực nỗi khắc khoải tự nhận thức về mình, về hành trình hạnh phúc trong các quy luật muôn thưở của con người.
3. Nét riêng của thơ Xuân Quỳnh:
Sóng diễn đạt khát vọng tình yêu như một nhu cầu tự nhận thức, khá phá cái tôi bản thể. Sóng là bài thơ giải bày và chiêm nghiệm liên quan đến nhãn quan nữ giới (giàu trực cảm và ưa bộc bạch).
Trọng tư thế chủ động, bình đẳng của người phụ nữ thời hiện đại, bài thơ vẫn thể hiện được nét tâm lí chung của người phụ nữ truyền thống.
Nghệ thuật
Cấu trúc bài thơ được xác lập theo cấu trúc đan xen hình tượng: Sóng - Bờ (khổ 5), sau đó là Anh - Em (khổ 3,4) rồi lại Sóng - Bờ (khổ 7). Lớp lớp sóng đan xen nhau tới lui như vậy, biển như lặng dần đi nhường chỗ cho những suy tư của cuộc đời.
Câu từ đặc sắc: lấy hình tượng sóng để thể hiện tâm hồn mình - tâm trạng của người con gái khi yêu.
Thể thơ 5 chữ không ngắt nhịp, không chấm câu với sự trải dài của cảm xúc, gợi âm hưởng dạt dào của sóng biển - sóng lòng.
Sóng được thể hiện bằng hình ảnh nhân hóa, ẩn dụ, so sánh tài tình.
Điệp cấu trúc câu, điệp từ khiến bài thơ có âm hưởng náo nức, thích hợp trong việc thể hiện tình yêu hăm hở, đắm say.


Tổng kết
Qua hình tượng sóng, trên cơ sở khám phá sự tương đồng, hòa hợp giữa sóng và em, bài thơ diễn tả tình yêu của người phụ nữ thiết tha, nồng nàn, chung thủy, muốn vượt lên thử thách của thời gian và sự hữu hạn của đời người. Từ đó thấy được tình yêu là một tình cảm cao đẹp, một hạnh phúc lớn lao của con người.