Tuần 13. Chí Phèo

Nội dung bài giảng
I.Tìm hiểu chung:
1. Nhan đề
2. Đề tài
3. Tóm tắt
4. Chủ đề
II. Đọc - hiểu văn bản
1. Hình ảnh làng Vũ Đại
2. Nhân vật Bá Kiến

3. Hình tượng nhân vật Chí Phèo

4. Đặc sắc nghệ thuật

III. Tổng kết
I. TÌM HIỂU CHUNG
1. Nhan đề:
" Cái lò gạch cũ" " Đôi lứa xứng đôi" "Chí Phèo"


* “Cái lò gạch cũ”=> Nhan đề này phù hợp với chủ đề của tác phẩm nhưng thiên về cái nhìn hiện thực, ảm đạm, bi quan của nhà văn về cuộc sống và tiền đồ của người nông dân=>Vòng luẩn quẩn, bế tắc

=> quá trình tha hóa là mạch vận động chính của tác phẩm, chứ không phải là quá trình hồi sinh của Chí.

Đôi lứa xứng đôi

+ “Đôi lứa xứng đôi” là nhan đề do nhà xuất bản đặt dựa vào mối tình giữa Chí Phèo-“ con quỷ dữ của làng Vũ Đại” với Thị Nở - người đàn bà “xấu ma chê quỷ hờn”.
=>Tiêu đề này , mang tính giật gân, gây sự tò mò, nhằm vào mục đích thương mại mà không gắn với tư tưởng chủ đề của tác phẩm.

+ Năm 1946 :“ Chí Phèo”

Cách đặt tiêu đề này phổ biến trong nhiều tác phẩm của ông, nhằm khái quát một cách súc tích và cũng đầy đủ nhất về tư tưởng nghệ thuật của tác phẩm

=> người đọc phải suy nghĩ nhiều về những vấn đề Nam cao đặt ra cho nhân vật.
Tóm tắt theo cuộc đời nhân vật Chí Phèo:
+ Lai lịch.
+Trước khi bị đi tù.
+ Sau khi ra tù.
+Gặp Thị Nở và bị Thị Nở cự tuyệt tình yeâu.
+ Đâm chết Bá Kiến và tự sát
3. Tóm tắt tác phẩm :
T
Cái lò gạch cũ
( nơi CP sinh ra)
Người ta nhặt về nuôi
Làm tá điền cho Lí Kiến
Bá Kiến ghen bắt CP ở tù 7,8 năm
Ra tù về ngọai hình
“trông gớm chết”
Uống rượu, gây sự
thành tay sai cho Bá Kiến
Gặp Thị Nở và sống
năm ngày như vợ chồng
Thị Nở từ chối
CP rơi vào tuyệt vọng
CP định giết bà cô TN
nhưng lại giết BK và
tự kết liễu cuộc đời mình
TN nhìn xuống bụng
và nghĩ đến
2. Tóm tắt tác phẩm :
Tóm tắt theo bố cục 4 đoạn:
- Đoạn 1: Chí phèo say vuøi
-Đọan 2: Chí Phèo sau khi ra tù và trở thành quỷ dữ- tay sai của Bá Kiến.
-Đoạn 3: Chí pheøo gặp Thị Nở và thức tỉnh.
-Đoạn cuối:CP bị Thị Nở từ chối bi kịch
5. Chủ đề:
- Qua tác phẩm " Chí Phèo, Nam Cao tố cáo mạnh mẽ xã hội thực dân nửa phong kiến tàn bạo đã cướp đi của người nông lương thiện cả nhân hình lẫn nhân tính.

- Đồng thời nhà văn cũng trân trọng phát hiện và khẳng định bản chất tốt đẹp của những con người này ngay khi tưởng chừng họ đã bị biến thành quỹ dữ
II. Đọc- hiểu văn bản

1. Hình ảnh làng Vũ Đại:
Địa lí: Daân ít, xa phuû, xa tænh
Thµnh phÇn c­ d©n trong lµng: phøc t¹p, nhiÒu loại người:
ĐÞa chñ c­êng hµo: B¸ KiÕn , Đéi T¶o, T­ Đ¹m…
Thµnh phÇn cïng ®inh tha hãa: Binh Chøc, Năm Thä, ChÝ PhÌo....
D©n lµng an phËn : ThÞ Nở...
Coøn coù moät haïng cuøng hôn caû daân cuøng, soáng taêm toái nhö thuù vaät, khoâng ñöôïc coâng nhaän laø ngöôøi(CP).
=> B?c tranh hi?n th?c nông thôn Vi?t Nam trước Cách mạng tháng Tám.
Thống trị >< Thống trị: “mét mÆt chóng cÊu kÕt víi nhau ®Ó bãc lét n«ng d©n, mÆt kh¸c chóng l¹i lu«n c¬ héi trõng trÞ lÉn nhau, mong cho nhau lôi b¹i ®Ó c­ìi lªn ®Çu lªn cæ, ®Ó cho nhau “ăn bïn".”
Mâu thuẫn chính:
Dịa chủ cường hào > < bị trị: áp bức, bóc lột, đối kháng gay gắt , quyết liệt.

Bị trị>< bị trị : ghét lôi thôi, nặng định kiến, thờ ơ, thiếu cảm thông.

=>Làng xã phong kiến khép kín, tù đọng ngột ngạt.
2. Nhân vật Bá Kiến:
*Xuất thân và chức vụ:
-Có bốn đời làm tổng lí.

Giọng quát "rất sang"
Lối nói ngọt - nhạt,
Cái cười Tào Tháo (bao giờ cũng làm cho kẻ yếu bóng vía phải sợ.)
=> Rất ấn tượng, đầy cá tính.


Kế sách trị người:
Kế sách bóc lột:
=> Đó là những tính toán, kinh nghiệm của một kẻ xảo quyệt, giả nhân giả nghĩa, tieõu bieồu cho giai caỏp thoỏng trũ ụỷ laứng xaừ Vieọt Nam trửụực Caựch maùng thaựng Taựm.
Kế sách dùng người
Áp dông quû kÕ "trÞ kh«ng lîi th× cô dïng".
Thu nạp những kẻ thằng đầu bò, không sợ chết và không sợ đi tù để làm tay sai thân tín.
Dời tư:
Bốn vợ nhưng vẫn "tòm tem" thêm vợ Binh Chức.
Ghen tuông mù quáng, thảm hại
Sợ vợ.
=> Tên cáo già bỉ ổi.
*Thái độ của mọi người trước cái chết của Bá Kiến:
Mừng
Ngờ vực
Phản ánh thực trạng xã hội không ổn định.
Mâu thuẫn đối kháng gay gắt không thể dung hòa giữa nông dân >< địa chủ.
a/ Chí Phèo – Người nông dân lương thiện
3. Hình tượng nhân vật Chí Phèo:
- Lai lịch: Con hoang  con nuôi  đi ở  bị bỏ rơi, mồ côi, vô gia cư, đi ở hết nhà này đến nhà khác; làm canh điền cho nhà Bá Kiến.
 Đáng thương.
- Bản chất – trước khi vào tù
+ Sống bằng sức lao động của chính mình.
+ Chất phác, hiền lành lương thiện
+ Giàu lòng tự trọng : thấy nhục khi phải bóp chân cho bà Ba=>Đầy tự trọng, ý thức về nhân phẩm
+ Có ao ước nho nhỏ về một cuộc sống gia đình hạnh phúc, giản dị, bình thường=>xứng đáng được hưởng cuộc sống hạnh phúc, bình yên.
>Chí Phèo có một tâm hồn trong sáng, bản chất lương thiện.
Bá Kiến ghen? âm mưu hãm hại, vu cáo
Nhà tù thực dân
Người nông dân lương thiện
Tên lưu manh
b/ Quá trình tha hóa( sau khi ra tù)
Nhân hình: sau 7, 8 đi tù về
Đầu: Träc lèc
Răng: c¹o tr¾ng hín.
MÆt: ®en, c¬ng c¬ng, v»n däc v»n ngang...
Ngùc phanh ra, xăm træ...
Hai m¾t: g­êm g­êm tr«ng gím chÕt.
MÆc c¸i ¸o T©y vµng víi c¸i quÇn n¸i ®en.
Hinh dạng của một kẻ côn đồ.
Nó báo hiệu sự đổ vỡ nhân cách con người
? Là sản phẩm + phương tiện của bọn thống trị
? bị hủy diệt từ nhân hình.
Trước khi vào tù
Sau khi ra tù










=>Bị tàn phế về thể xác, bị hủy diệt về linh hồn, bị xã hội cự tuyệt quyền làm người  giá trị hiện thực mới mẻ, độc đáo.
*Nhân tính:


- Đến nhà BS kiến đi đòi nợ, chửi, ăn vạ=>Là tay sai đắc lực của Bá Kiến=>công cụ phương thức bóc lột, cái ác
+ Đòi nợ, ức hiếp, phá phách, đâm chém, mưu hại,…
+ Bao giờ cũng say, chưa bao giờ tỉnh táo, đắm mình trong cơn say triền miên…..
+ Phá bao nhiêu cơ nghiệp, đập nát mảnh yên vui, đạp đổ hạnh phúc, “làm chảy máu và nước mắt của bao nhiêu người lương thiện”.
 Hung hãn, côn đồ, con quỷ dữ của làng Vũ Đại
x
Chửi đời
Chửi tất cả làng Vũ Đại
Chửi đứa nào không chửi nhau với hắn
Chửi đứa nào đẻ ra Chí Phèo
Chửi trời
* Cách giao tiếp CP với làng Vũ Đại
+ Đối tượng của tiếng chửi từ chung khái quát trừu tượng đến cụ thể liên quan hơn đến Chí Phèo=>cái xã hội

=> ý thức tìm hiểu nguyên nhân dẫn đến bi kịch và xác định kẻ thù của mình
- Ý nghĩa của tiếng chửi:
Đáp lại tiếng chửi của CP là sự lạnh lùng, thờ ơ của mọi người, có chăng là máy con cho sủa từ trong nhà Bá Kiến.
đã cự tuyệt khát vọng được sống, quyền làm người của CP.
+ Tiếng chửi của một kẻ say => đồng thời rất tỉnh táo, lời chửi có sắp xếp, lời lẽ trôi chảy, nhiều đối tượng=>CP say - tỉnh

- Tâm trạng Chí Phèo

+ Tâm trạng cô đơn, bi phẫn, bất mãn =>ý thức được mình đã bị xã hội phi nhân tính gạt bỏ khỏi thế giới loài người.
+ Đằng sau những tiếng chửi là sự vật vã tuyệt vọng của một tâm hồn đau khổ, khao khát giao tiếp với đồng loại
=> b?t l?c

=>Biểu hiện của một con người đang bị tha hóa, hoảng loạn tinh thần=> bi kịch làm người.
- Nghệ thuật (tình huống chuyện độc đáo)

+Câu cuối đoạn vừa kể vừa chuyển mạch ý về cuộc đời Chí Phèo.Nam cao không trực tiếp trả lời câu hỏi mà đề người đọc
người đọc “cố tìm mà hiểu”
+ Nghệ thuật kể, tả biểu hiện tâm lí : ngôn ngữ đa nghĩa: nửa trực tiếp, vừa khách quan vừa như nhập vào Cp.
+ Ngôn ngữ sinh động, tự nhiên phù hợp với đối tượng: dung tục, tầm thường “mẹ kiếp, đứa chết mẹ nào”..
+ Câu văn có kết cấu khẩu ngữ đứt nối tạo ra giọng điệu hằn học, đay nghiến: “tức thật! ờ! Thế này thì tức thật! Tức chết đi được mất”
=>lời của tác giả hay ý nghĩ của nhân vật khó phân biệt=> vừa như mở mang, gợi tìm cho người đọc người nghe.
Chí Phèo chìm trong cơn say

=>Dẻ ra một Chí Phèo hiền lành là một bà mẹ khốn khổ, tội nghiệp,
=>Dẻ ra một Chí Phèo lưu manh là cả XHTDPK vô nhân đạo. Chí Phèo là hiện tượng phổ biến mang tính quy luật trong xã hội nông thôn Việt Nam trước cách mạng T8. 1945

? Đây là ý nghĩa tố cáo làm nên giá trị hiện thực của tác phẩm
+Thính giác: nghe tiếng chim hót, tiếng anh thuyền chài gõ mái chèo đuổi cá, ti?ng cu?i núi c?a ngu?i di ch?.
+ Thị giác: cảm nhận trời đã sáng
=> Lắng tâm hồn để đón nhận tất cả, đếm từng chi tiết, rất rõ và chính xác : “chắc”, “chắc là”…
c/ Quá trình thức tỉnh
*Tâm trạng Chí Phèo sau đêm trăng tự tình với Thị Nở:

- Mơ hồ buồn=> “chao ôi là buồn”: để ngơ ngác đón nhận cuộc sống bằng tất cả giác quan lần đầu tiên cảm nhận được:
- Lũng "bõng khuõng"=> giác c?a ngu?i m?i ?m d?y: b?n r?n, rựng mỡnh khi nghi d?n ru?u
+ Xót xa, đau đớn cho hiện tại: “Già rồi mà vẫn cô độc”, "cơ thể đã hư hỏng
+ Nhớ lại mà nuối tiếc quá khứ: mơ ước giản dị vẫn chưa thực hiện được
+ Lo lắng cho tương lai bất hạnh: nhìn thấy trước tuổi già, đói rét, ốm đau, sợ nhất là “cô độc”.
=> tâm trạng run rẩy, hồi hộp của nhân vật khi tìm về với bản chất con người.
- Những âm thanh ấy quyen thuộc hôm nay CP mới nhận ra, =>tiếng vẫy gọi của cuộc sống khiến CP suy nghĩ:
=> Nghệ thuật đi sâu vào nội tâm nhân vật, độc thoại nội tâm
=>Lần đầu tiên CP biết suy nghĩ, ý thức được thân phận nhận thấy được tình trạng bi đát của cuộc đời mình.
*Bát cháo hành - tình người
-Tâm trạng CP (dòng độc thoại nội tâm)
+ "Ng?c nhiờn"=> "bõng khuõng" c?m d?ng, "mắt ươn ướt".
=> gi?t nu?c m?t d?u tiờn c?a th?ng luu manh dó c?m nh?n du?c tỡnh ngu?i ? TN.
+Vừa "vui" vừa "nao nao buồn", vừa như là "an nan"=> v? t?i ỏc mỡnh dó gõy ra
+ ThÊy lßng thµnh trÎ con, “muèn lµm nòng với TN như với mẹ”=>thiếu thốn tinh cảm của người mẹ
+ Tình yêu, chăm sóc của TN khiến nhớ đến khi bị ba ba bắt làm những chuyện không phải=>”hắn thấy tủi nhục”
+ Chí thấy người “nhẹ nhõm”=> mãi đến bây giờ mới cảm nhận được mùi vị cháo hành rất ngon
- Nói chuyện, đùa vui trong m?t TN "ụi sao m� h?n hi?n".
- CP khát khao làm hòa với mọi người, băn khoăn, thăm dò TN => đặt niềm tin vào TN, hi vọng TN sẽ là người mở đường=> cảm thấy nhẹ người.

- Chí đã cảm nhận tình yêu, hạnh phúc với TN: “tự tin” tỏ tình bằng lời lẽ chân thành, mộc mạc như nó vốn có.
Biết chăm lo gia đình: uèng thËt Ýt r­îu: ®Ó dµnh tiÒn vµ ®Ó tØnh t¸o cßn yªu nhau
=> đàn bà không có men như rượu nhưng cũng làm người ta say”
? Sức mạnh từ tình yêu mộc mạc, chân thành của Thị Nở đã chữa lành tâm hồn từng băng hoại, ph?c sinh bản chất lương thiện của Chí.
Chí phèo bị Thị nở từ chối
d/ Bi kịch của Chí Phèo khi bị Thị Nở từ chối.
*Tâm trạng ChÝ PhÌo:
- Ngạc nhiên, thất vọng, đau đớn cô níu kéo:

+“Ngẩn người” =>bất ngờ, hụt hẫng, như đứa con bị mẹ bỏ rơi
=>suy nghĩ đi tìm nguyên nhân

+ Vẫn “thoang thoảng thấy hơi cháo hành” (2 lần)=> sức sống ty=> khát khao tình người=>như vết cứa bỏng rát hằn sâu trong tâm hồn.

+ “Sửng sốt gọi lại”: vẫn chưa tin, hốt hoảng như kẻ bị chết đuối mà không được vớt=>Đuổi theo “nắm lấy tay”:cố níu kéo van xin =>rơi xuống vực thẳm, bị ruồng bỏ.

=> Chí khao khát cháy bỏng đến bến bờ lương thiện.


-

- Đau đớn đến cuồng vọng và bế tắc=>tuyệt vọng
+ “Toan đập đầu ăn vạ”=> “càng uống rượu càng tỉnh” =>“Chao ôi, buồn”: sức mạnh hồi sinh lương thiện=>Chí tỉnh hơn bao giờ hết.

Nam Cao nhạy cảm với những thay đổi rất nhỏ trong nhân vật.


+“Ôm mặt khóc rưng rức”=> kẻ chẳng bao giờ biết khóc giờ đã bật thành tiếng đau đớn đến cùng cực=>Tiếng khóc bất lực, tuyệt vọng


=> Ý thức rõ nỗi đau thân phận “sinh ra là người mà không được làm người”=>bi kịch bị cự tuyệt quyền làm người.



Chí Phèo trong phim “Làng Vũ Đại ngày ấy”

*Cách giải quyết bi kịch đời mình

- Mang dao miệng nói đến giết bà cô TN=> ý thức đến nhà Bá Kiến=> nhận ra chân tướng kẻ thù số 1 =>CP đi bằng con người ý thức trả thù dữ dội, quyết liệt.


=>CP tuy đi lạc đường nhưng đúng hướng=>đòi lương thiện =>CP tỉnh không chỉ để biết hi vọng mà còn biết tuyệt vọng và biết báo thù.







Chí sẵn sàng phát ngôn trước cường quyền:

+“Tao muốn làm người lương thiện”=>CP khẳng định trở lại bản chất lương thiện=> đấu tranh đòi quyền được sống lương thiện


+“Ai cho tao lương thiện”?=> xung đột giai cấp=>tiếng gọi đòi lương thiện mang nội dung xã hội và ý nghĩa giai cấp sâu sắc.


+ “Tao không thể làm người lương thiện được nữa”: => phủ định để khẳng định không thể xóa tội ác, không có cơ hội=> sự thật tàn nhẫn










+“Chỉ còn một cách là...cái này”=> phẫn uất =>giết Bá Kiến=>bản án dành cho giai cấp thống trị.


+ Cái chết thảm thương của CP =>đau đớn đến rùng mình=>số phận chung của người nông dân TCMT8=>không còn sự lựa chọn=>khẳng định nhân cách.


=> Khi bị chà đạp, bị đẩy đến đường cùng họ sẽ quay trở lại chống trả một cách cùng quẫn và bế tắc


“Lương thiện” lương thiện là bản chất vốn có, là lời cầu mong, niềm phẫn uất và là sự tuyệt vọng=>bi kịch.



Tiểu kết:Tâm trạng CP rất phức tạp, bất ngờ nhưng lôgic, đúng quy luật tâm lí=>Nam cao nhà tâm lí học.

Bất ngờ, hốt hoảng =>thất vọng =>đau đớn cùng cực=>phẫn uất=>tuyệt vọng=>bi kịch bị cự tuyệt làm người.


* Hành động đâm chết bá Kiến và tự sát của CP có ý nghĩa:
Giết Bá Kiến:
+ Tự phát nhưng không phải là hành động lưu manh=> tiêu diệt tội ác của kẻ thù=>nguồn gốc bi kịch cuộc đời mình.

- CP tự sát:
+ Rơi vào bế tắc, không có sự lựa chọn nào khác=>ý thức được không thể sống bình yên lương thiện trong xã hội ấy.

+ Hủy hoại sự sống để có được nhân cách=> sự đánh đổi tàn khốc, nghiệt ngã=>sức sống của lương thiện.

+ Nam Cao đã phát hiện và khẳng định ở quỷ dữ nhân cách vẫn tỏa sáng=> giá trị nhân đạo rất mới.

+Tố cáo xã hội: đẩy người nông dân vào con đường lưu manh =>chỗ chết=>bi kịch làm người =>giá trị hiện thực sâu sắc.





* Sức mạnh phê phán và ý nghĩa điển hình.

Lò gạch cũ ở cuối => quẩn quanh, cơ cực, bế tắc, không lối thoát ( hiện tượng Chí Phèo) trước CMT8.


=> Chừng nào còn chế độ bất công tàn bạo thì còn hiện tượng những người nông dân bị đẩy vào tha hóa, lưu manh hóa như CP
( CP nhân vật điển hình)


Tóm lại: Nam cao đặt ra vấn đề: làm thế nào con người được thoát khỏi vòng luẩn quẩn ấy và được sống lương thiện?



Tóm lại:
Bi kịch CP
bị TN từ chối
Tâm trạng CP
Cách giải quyết bi kịch
Ý nghĩa việc giết BK, tự sát của CP
Sức mạnh phê phán và ý nghĩa điển hình
- Nghệ thuật xây dựng nhân vật điển hình sắc nét.
4. Đặc sắc nghệ thuật:
- Thành công phân tích tâm lí nhân vật.
- Ngôn ngữ độc thoại nội tâm, tự nhiên vừa khách quan lạnh lùng vừa như gợi mở, => người đọc suy nghĩ nhiều.
- Kết cấu, cốt truyện hấp dẫn, tình tiết đầy kịch tính, bất ngờ.

- Giọng văn biến hoá linh hoạt=>vừa là ngôn ngữ tác giả vừa là ngôn ngữ nhân vật.
=>Chí Phèo là một tác phẩm xuất sắc, thể hiện nghệ thuật viết truyện độc đáo của Nam Cao
IV. Tổng kết: (ghi nhớ SGK)
- Tác phẩm mang giá trị hiện thực sâu sắc, tư tưởng nhân đạo mới mẻ.
 Kiệt tác văn xuôi của VHVN hiện đại


H? th?ng b�i h?c
1. Hình ảnh làng Vũ Đại

2. Nhân vật Bá Kiến

3. Hình tượng nhân vật Chí Phèo

4. Đặc sắc nghệ thuật
- Qua việc đối sánh với hình tượng những người nông dân TCMT8 như: Chị Dậu, Lão Hạc, em thấy nhân vật CP có điểm gì mới?
CỦNG CỐ:
CỦNG CỐ:
Câu 4: Khi bị Thị Nở từ chối, Chí “ôm mặt khóc rưng rức”, tiếng khóc ấy là biểu hiện của:
A. Sự căm phẫn
B. Sự tuyệt vọng
C. Không thể say được
CỦNG CỐ:
Câu 5: Để được làm người lương thiện, Chí Phèo giết Bá Kiến rồi tự sát:
A. Chí còn có thể có cách lực chọn khác
B. Đây là cách giải quyết duy nhất của bi kịch