Tuần 12. Tiếng hát con tàu

Tiết 13-14 tự chọn nâng cao

TIẾNG HÁT CON TÀU
-Chế Lan Viên-


I/Tìm hiểu chung :
1/ Về nhà thơ Chế Lan Viên (1920- 1989)



Chế Lan Viên là một nhà thơ nổi tiếng từ phong trào thơ Mới và là một trong những nhà thơ hàng đầu của thơ ca Việt Nam từ sau cách mạng tháng Tám.
Tiết 13-14 tự chọn nâng cao
Tiếng hát con tàu - Chế Lan Viên
Tiết 13-14 tự chọn nâng cao
Tiếng hát con tàu - Chế Lan Viên

- Thô Cheá Lan Vieân mang veû ñeïp trí tueä, song khoâng taùch rôøi tình caûm vaø gaén boù vôùi con ngöôøi, cuoäc ñôøi theå hieän qua vieäc khai thaùc hình aûnh môùi laï,taàng taàng, lôùp lôùp cuøng vôùi nhöõng töông quan ñoái laäp giöõa caùc söï vaät , hieän töôïng.
Tiết 13-14 tự chọn nâng cao
Tiếng hát con tàu - Chế Lan Viên

2/Hoøan caûnh saùng taùc vaø xuaát xöù cuûa baøithô:

-Baøi thô “Tieáng haùt con taøu” ñöôïc saùng taùc vaøo naêm 1960. Baøi thô ñöôïc laáy caûm höùng töø moät söï kieän kinh teá – xaõ hoäi trong nhöõng naêm 1958- 1960 : phong traøo vaän ñoäng ngöôøi mieàn xuoâi leân xaây döïng kinh teá mieàn nuùi (ñaëc bieät laø vuøng nuùi Taây Baéc). Nhưng không dừng lại ở đó , bài thơ còn là khúc hát về lòng biết ơn,tình yêu sự gắn bó với nhân dân, đất nước của một tâm hồn thơ đã tìm thấy ngọn nguồn nuôi dưỡng và chân trời nghệ thuật mới của mình ở nhân dân và đất nước.
-Baøi thô ñöôïc in trong taäp “Aùnh saùng vaø phuø sa” (xuaát baûn naêm 1960 ).

Ti?t 13-14 t? ch?n n�ng cao
Ti?ng h�t con t�u - Ch? Lan Vi�n

3/ Nhan đề- đề từ và bố cục của bài thơ :
a. Nhan đề và đề từ của bài thơ:
a1.Nhan đề bài thơ:
- "Tiếng hát con tàu" là một nhân hóa mang ý nghĩa biểu tượng :
+ "Con tàu" là hình ảnh độc đáo diễn tả khát vọng lên đường.
+ "Tiếng hát" là khát vọng cất lên thành tiếng , nhân lên thành nhạc, là hành khúc lên đường say mê, giục giã.
=>Đây là con tàu tâm hồn đi suốt bài thơ thành biểu tượng sinh động cho cảm xúc chủ đạo của tác giả :Khát vọng lên đường đến với nhân dân, đất nước và ngọn nguồn của sự sáng tạo thơ ca.
Tiết 13-14 tự chọn nâng cao
Tiếng hát con tàu - Chế Lan Viên

a2 .Boán caâu ñeà töø :

- Boán caâu thô chöùa ñöïng hai hình aûnh :
Toå quoác vaø nhaân daân.
+ Toå quoác ñöôïc theå hieän qua moät mieàn ñaát cuï theå “Taây Baéc”; nhöng laïi aån duï cho Toå quoác bao la, roäng lôùn.
+Nhaân daân ñöôïc theå hieän qua hai laàn hoùa thaân kyø dieäu “ Khi loøng ta…”, “Taâm hoàn ta…”
=> 4 caâu thô theå hieän söï gaén boù giöõa con ngöôøi vôùi Toå quoác – con ngöôøi mang khaùt voïng maõnh lieät nhö con taøu hoái haû laên baùnh veà phía ñaát nöôùc, nhaân daân.
Tiết 13-14 tự chọn nâng cao
Tiếng hát con tàu - Chế Lan Viên

Nhö vaäy, nhan ñeà vaø ñeà töø baøi thô coù hai yù nghóa :
+ Thöù nhaát laø baøy toû tình yeâu vaø khaùt voïng hoøa nhaäp, coáng hieán cho Toå quoác, nhaân daân cuûa nhaø thô.
+Thöù hai laø söï theå hieän khaùt voïng cuûa moät coâng daân (“ta”) gaén vôùi khaùt voïng cuûa ngöôøi ngheä só tìm veà Toå quoác nhö tìm veà vôùi ngoïn nguoàn saùng taïo ngheä thuaät chaân chính.
Tiết 13-14 tự chọn nâng cao
Tiếng hát con tàu - Chế Lan Viên

b.Boá cuïc baøi thô :
- Baøi thô coù theå chia laøm 3 khuùc haùt :
+ Khuùc haùt 1 ( 2 khoå thô ñaàu) : söï traên trôû, môøi goïi cuûa con taøu taâm hoàn.
+Khuùc haùt 2 ( 9 khoå thô giöõa) : khuùc haùt hoaøi nieäm cuûa con taøu taâm hoàn khi trôû veà Taây Baéc.
+Khuùc haùt 3 ( 4 khoå cuoái ): khuùc haùt leân ñöôøng soâi noåi , say meâ cuûa con taøu taâm hoàn.
Tiết 13-14 tự chọn nâng cao
Tiếng hát con tàu - Chế Lan Viên

II/ Đọc hiểu bài thơ:
1/ Khuùc haùt 1: Söï traên trôû vaø lôøi môøi goïi cuûa con taøu taâm hoàn.
Tiết 13-14 tự chọn nâng cao
Tiếng hát con tàu - Chế Lan Viên

- Vôùi ngheä thuaät phaân thaân ( caùch nhaø thô töï taùch ñoâi doøng caûm xuùc cuûa mình) baèng caùch töï vaán qua haøng loïat caâu hoûi :
…anh ñi chaêng?  Anh coù nghe …? sao chöûa ra ñi ?... gôïi aâm ñieäu hoái thuùc, giuïc giaõ…vaø caùc caâu traû lôøi : “Taøu ñoùi …vaàng traêng”, “ñôøi anh nhoû heïp …”, “chaúng coù thô ñaâu…” taïo theá ñoái laäp giöõa pheâ phaùn vôùi môøi goïi.
- Gòong thô vöøa day döùt, vöøa giuïc giaõ …
=> Ñ oïan thô laø söï laáy ñaø, chuaån bò taâm lyù, chuaån bò trí tueä, yù chí khôûi ñoäng caûm xuùc cho con taøu taâm hoàn tröôùc giôø “laên baùnh” vaøo cuoäc haønh trình lôùn lao vaø thieâng lieâng .




Tiết 13-14 tự chọn nâng cao
Tiếng hát con tàu - Chế Lan Viên

2/ Khuùc haùt 2 - Nhöõng hoaøi nieäm cuûa nhaø thô veà Taây Baéc (9 khổ giữa)
a. Nhöõng caûm xuùc veà maûnh ñaát , cuộc kháng chiến và con người:

* Veà maûnh ñaát Taây Baéc:
- Xöù thieâng lieâng… anh huøng
- Nôi maùu roû… thaám ñaát
Nay raït raøo … traùi ñaàu xuaân
- …söông giaêng…maây phuû .



h/ả thơ gợi tả về một mảnh đất đau thương anh dũng trong k/c nay đang được hồi sinh.
Về cuộc kháng chiến chống Pháp:
Cách gọi: Ơi kháng chiến! =>Tiếng gọi thân thương trừu mến
- Cách so sánh: Như ngọn lửa =>gần gũi, giản dị có khả năng phát sáng ,soi đường.Một ngọn lửa cháy rực trong 10 năm nhưng kì diệu thay có sức tỏa sáng đến nghìn năm sau.
Tiết 13-14 tự chọn nâng cao
Tiếng hát con tàu - Chế Lan Viên

*/ Veà nhaân daân :
nai veà suoái cuõ
coû ñoùn gieâng hai
+… gaëp laïi nhaân daân nhö  chim eùn gaëp muøa
ñöùa treû thô …gaëp
chieác noâi…gaëp …
=> h/aû so saùnh gaàn guõi, giaøu yù nghóa bieåu caûm. Töø ñoù theå hieän nieàm haïnh phuùc maïnh meõ cuûa nhaø thô khi ñöôïc trôû veà soáng trong voøng tay yeâu thöông cuûa nhaân daân.




Tiết 13-14 tự chọn nâng cao
Tiếng hát con tàu - Chế Lan Viên

*/ Veà nhaân daân :
nai veà suoái cuõ
coû ñoùn gieâng hai
+… gaëp laïi nhaân daân nhö  chim eùn gaëp muøa
ñöùa treû thô …gaëp
chieác noâi…gaëp …
=> h/aû so saùnh gaàn guõi, giaøu yù nghóa bieåu caûm. Töø ñoù theå hieän nieàm haïnh phuùc maïnh meõ cuûa nhaø thô khi ñöôïc trôû veà soáng trong voøng tay yeâu thöông cuûa nhaân daân.




Về cuộc kháng chiến chống Pháp:
Cách gọi: Ơi kháng chiến! =>Tiếng gọi thân thương trừu mến
- Cách so sánh: Như ngọn lửa =>gần gũi, giản dị có khả năng phát sáng ,soi đường.Một ngọn lửa cháy rực trong 10 năm nhưng kì diệu thay có sức tỏa sáng đến nghìn năm sau.
Về cuộc kháng chiến chống Pháp:
Cách gọi: Ơi kháng chiến! =>Tiếng gọi thân thương trừu mến
- Cách so sánh: Như ngọn lửa =>gần gũi, giản dị có khả năng phát sáng ,soi đường.Một ngọn lửa cháy rực trong 10 năm nhưng kì diệu thay có sức tỏa sáng đến nghìn năm sau.
Tiết 13-14 tự chọn nâng cao
Tiếng hát con tàu - Chế Lan Viên

a2.Caûm xuùc cuï theå :
- Nhôù anh du kích :ngheøo khoå, giaûn dò,anh huøng
- Nhôù em lieân laïc :nhanh nheïn, thoâng minh.
- Nhôù meá : nhaân haäu, aân tình.
- Nhôù em gaùi nuoâi quaân : dòu daøng, tha thieát.
*/ Neùt ñaëc saéc veà ngheä thuaät bieåu ñaït :
+ Ngheä thuaät lieät keâ vôùi nhöõng h/aû giaûn dò…
+ Caùch xöng hoâ thaân maät gaàn guõi, gaén boù …
+ Ñieäp töø “nhôù” nhö xoaùy saâu vaøo quaù khöù vôùi taám loøng bieát ôn saâu naëng…
=> nhôù vaø bieát ôn voâ bôø veà nhaân daân anh huøng.
Tiết 13-14 tự chọn nâng cao
Tiếng hát con tàu - Chế Lan Viên

b.Caûm xuùc naâng leân thaønh nhöõng suy töôûng :
Khi ta ôû chæ laø nôi ñaát ôû
Khi ta ñi ñaát boãng hoùa taâm hoàn…
…Tình yeâu laøm ñaát laï hoùa queâ höông.
- Hình aûnh thô giaøu söùc lieân töôûng vaø ñaäm tính trieát lyù – nhöõng trieát lyù ñöôïc ruùt ra töø nhöõng caûm xuùc vaø h/aû cuøng vôùi caùch dieãn ñaït giaûn dò, coâ ñuùc neân khoâng rôi vaøo khoâ khan maø taïo aán töôïng maïnh trong caûm xuùc ngöôøi ñoïc.
=> Töø ñoù giuùp ngöôøi ñoïc hieåu ñöôïc moät qui luaät thaám thía : Trong ñôøi soáng con ngöôøi, tình caûm coù moät söùc maïnh kyø laï : noù bieán caùi xa xoâi thaønh gaàn guõi, bieán caùi voâ tri thaønh vaät coù linh hoàn.
Tiết 13-14 tự chọn nâng cao
Tiếng hát con tàu - Chế Lan Viên

Toùm laïi,
Ñoïan thô dieãn taû ñöôïc nieàm haïnh phuùc, loøng bieát ôn saâu naëng cuûa taùc giaû vôùi Taây Baéc vaø nhaân daân. Trôû veà vôùi Taây Baéc , vôùi nhaân daân nhö tìm veà vôùi nguoàn soáng, nguoàn haïnh phuùc lôùn lao vaø ñoù cuõng chính laø coäi nguoàn cuûa söï saùng taïo ngheä thuaät cuûa ngöôøi ngheä só.
Tiết 13-14 tự chọn nâng cao
Tiếng hát con tàu - Chế Lan Viên

3/ Khuùc haùt 3 : Khuùc haùt leân ñöôøng .
*Keát thuùc baøi thô, caûm xuùc cuûa con taøu taâm hoàn ôû nhaø thô ñöôïc theå hieän nhö theá naøo ?
- “Ñaát nöôùc goïi ta hay loøng ta goïi?” –caâu hoûi tu töø- tieáng goïi cuûa ñaát nöôùc hoøa nhaäp vôùi tieáng goïi beân trong taâm hoàn cuûa nhaø thô : thoâi thuùc, giuïc giaõ leân ñöôøng.
- Tieáng song ca aáy taïo neân lôøi thô môøi goïi gaáp gaùp ( Tình em…mong, tình meï… chôø… ) ñeå bieåu ñaït nieàm khao khaùt say meâ, chaùy boûng ñöôïc veà Taây Baéc cuûa nhaø thô.
Tiết 13-14 tự chọn nâng cao
Tiếng hát con tàu - Chế Lan Viên

- Keát thuùc baøi thô laø h/aû “Con taøu moäng töôûng… uoáng vaàng traêng” vôùi “maët hoàng em…”
laø nhöõng hình aûnh bieåu töôïng cho nieàm haïnh phuùc traøn ñaày cuûa thi nhaân khi ñaõ tìm veà ñöôïc vôùi Taây Baéc- ( cuõng laø ñaát nöôùc, nhaân daân, laø coäi nguoàn cuûa saùng taïo thô ca) – caùi “saân ga tinh thaàn” maø con taøu taâm hoàn cuûa nhaø thô ñaõ tôùi ñích.
III/ Chuû ñeà :
Baøi thô laø lôøi giuïc giaõ, thoâi thuùc khaùt voïng ñi tôùi cuoäc soáng môùi ñang roäng môû- laø tieáng goïi ñeán vôùi nhaân daân ñaäm tình naëng nghóa ñeå khôi daäy nguoàn thô .
Tiết 13-14 tự chọn nâng cao
Tiếng hát con tàu - Chế Lan Viên


IV/ TOÅNG KEÁT :
- Tieáng haùt con taøu laø moät baøi thô coù söùc soáng laâu beàn bôûi baøi thô khoâng chæ theå hieän : khaùt voïng lôùn veà vôùi nhaân daân, vôùi ñaát nöôùc maø coøn ôû söï gaëp gôõ tuyeät dieäu giöõa tieáng goïi cuûa ñaát nöôùc vôùi yù thöùc töï giaùc ñoùng goùp ñeå döïng xaây ñaát nöôùc cuûa nhaø thô.
- Aán töôïng cuûa baøi thô coøn ôû phong caùch ngheä thuaät ñoäc ñaùo cuûa Cheá Lan Vieân qua söï saùng taïo heä thoáng hình aûnh môùi laï, bieán hoùa taàng lôùp cuøng söï keát hôïp haøi hoøa giöõa veû ñeïp caûm xuùc vôùi veû ñeïp trí tueä.
*/ Hướng dẫn học bài:
- Nắm vững những kiến thức cơ bản về tác giả và mạch cảm xúc chủ đạo của bài thơ .
- Biết phân tích một đọan thơ, bài thơ để làm rõ được những đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của bài thơ, đọan thơ.
- Học thuộc những câu thơ, đọan thơ tiêu biểu .
*/ Hướng dẫn sọan bài : "Các vị La Hán chùa Tây Phương" theo yêu cầu : nét chính về tác giả, hòan cảnh sáng tác, cảm xúc chủ đạo, bố cục và nội dung-nghệ thuật trong từng phần của bài thơ.