Tuần 12. Thực hành một số phép tu từ cú pháp

Kính chào quý thầy cô giáo
Chào các em học sinh !
Chào mừng Ngày Nhà Giáo Việt Nam 20/11/2008
Tiết 36
THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
I. Phép lặp cú pháp :
Sự thật là từ mùa thu năm 1940, nước ta đã thành thuộc địa của Nhật, chứ không phải thuộc địa của Pháp nữa. Khi Nhật hàng Đồng minh thì nhân dân cả nước ta đã nổi dậy giành chính quyền, lập nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
Sự thật là dân ta đã lấy lại đất nước Việt Nam từ tay Nhật, chứ không phải từ tay Pháp.
Pháp chạy, Nhật hàng, vua Bảo Đại thoái vị. Dân ta đã đánh đổ các xiềng xích thực dân gần 100 năm nay để gây dựng nên nước Việt Nam độc lập. Dân ta lại đánh đổ chế độ quân chủ mấy mươi thế kỉ mà lập nên chế độ Dân chủ Cộng hòa.
(Hồ Chí Minh, Tuyên ngôn Độc lập)
Đoạn trích này có những câu văn nào lặp nhau về mặt cấu trúc ngữ pháp?
1. Bài tập 1 :

Hãy phân tích cấu trúc cú pháp của những cặp câu ấy?
THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
I. Phép lặp cú pháp :
1. Bài tập 1 :
THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
I. Phép lặp cú pháp :
1. Bài tập 1 :
Sự thật là từ …1940 /nước ta / đã thành thuộc địa của Nhật, chứ không… Pháp nữa.
P (Phụ tình thái) C V
Sự thật là /dân ta /đã lấy lại đất nước VN từ tay Nhật, chứ không phải từ tay Pháp.
P C V
Dân ta / đã đánh đổ các xiềng xích TD gần 100 năm nay / để gây dựng nên …độc lập.
C V P (Tr. ngữ chỉ mục đích)
Dân ta / lại đánh đổ chế độ quân chủ mấy mươi thế kỉ / mà lập nên chế độ DCCH.
C V P (Tr.ngữ chỉ mục đích)
THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
I. Phép lặp cú pháp :
1. Bài tập 1 :

Cách sử dụng cấu trúc cú pháp lặp có tác dụng như thế nào trong việc thể hiện nội dung đoạn văn?
Trong đoạn thơ này Nguyễn Đình Thi đã sử dụng phép lặp cú pháp như thế nào? Nêu tác dụng củ a phép lặp cú pháp đó?
THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
I. Phép lặp cú pháp :
2. Bài tập 2 :
Trời xanh đây là của chúng ta
Núi rừng đây là của chúng ta
Những cánh đồng thơm mát
Những ngã đường bát ngát
Những dòng sông đỏ nặng phù sa
(Nguyễn Đình Thi, Đất nước)
Trong đoạn trích này Trần Quốc Tuấn đã sử dụng phép lặp cú pháp và phép liệt kê. Hãy lập mô hình để làm rõ hai phép tu từ mà tác giả đã sử dụng?
THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
II. Phép liệt kê :
1. Bài tập 1 :
Các ngươi ở cùng ta coi giữ binh quyền đã lâu ngày, không có mặc thì ta cho áo, không có ăn thì ta cho cơm; quan nhỏ thì ta thăng chức, lương ít thì ta cấp bổng; đi thủy thì ta cho thuyền, đi bộ thì ta cho ngựa; lúc trận mạc xông pha thì cùng nhau sống chết, lúc ở nhà nhàn hạ thì cùng nhau vui cười. Cách đối đãi so với Vương Công Kiên, Cốt Đãi Ngột Lang ngày trước cũng chẳng kém gì.
(Trần Quốc Tuấn, Hịch tướng sĩ)
THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
II. Phép liệt kê :
1. Bài tập 1 :
Khẳng định sự đối đãi chu đáo, đầy tình nghĩa của Trần Quốc Tuấn với tướng sĩ trong mọi hoàn cảnh khó khăn.
THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
II. Phép liệt kê :
2. Bài tập 2 :
Về chính trị, chúng tuyệt đối không cho nhân dân ta một chút tự do dân chủ nào.
Chúng thi hành những luật pháp dã man. Chúng lập ba chế độ khác nhau Trung, Nam, Bắc để ngăn cản việc thống nhất nước nhà của ta, để ngăn cản dân tộc ta đoàn kết.
Chúng lập ra nhà tù nhiều hơn trường học. Chúng thẳng tay chém giết những người yêu nước thương nòi của ta trong những bể máu.
Chúng ràng buộc dư luận, thi hành chính sách ngu dân.
Chúng dùng thuốc phiện, rượu cồn để làm nòi giống ta suy nhược.
(Hồ Chí Minh-Tuyên ngôn Độc lập)

Phân tích hiệu qu? của phép lặp cú pháp phối hợp với phép liệt kê trong đoạn trích?
THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
II. Phép liệt kê :
2. Bài tập 2 :
* Các câu trong đoạn trích có kết cấu ngữ pháp giống nhau:
C - V + P (phụ ngữ chỉ đối tượng)
* Ở mỗi câu đều liệt kê những tội ác của thực dân Pháp.
Phép lặp cấu trúc cú pháp đã khiến cho âm hưởng câu văn càng mạnh mẽ, hùng hồn, đanh thép kết hợp với phép liệt kê, Bác đã vạch rõ những âm mưu thâm độc, những chính sách tàn bạo, những thủ đoạn không thể dung thứ của thực dân Pháp trên phương diện chính trị. Như vậy, hai phép tu từ này đã khiến cho lời kết tội lũ thục dân thêm sức nặng tố cáo.
THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
III. Phép chêm xen :
1. Bài tập 1:
Bởi thế cho nên, chúng tôi, lâm thời chính phủ nước Việt Nam mới, đại biểu cho toàn dân Việt Nam, tuyên bố thoát li hẳn quan hệ thực dân với Pháp, xóa bỏ hết những hiệp ước mà Pháp đã kí nước Việt Nam, xóa bỏ tất cả mọi đặc quyền của Pháp trên đất nước Việt Nam.
(Hồ Chí Minh- Tuyên ngôn độc lập)
- Hãy xác định vị trí và vai trò của bộ phận in đậm trong câu văn trên ?

- Bộ phận này có tác dụng như thế nào trong việc thể hiện nội dung của câu?

THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
II. Phép chêm xen :
1. Bài tập 1 :
Phần in đậm nằm sau chủ ngữ để sáng tỏ, ghi chú thêm thông tin cho chủ ngữ (chúng tôi)
- Nó không tham gia vào thành phần nòng cốt câu.
- Tác dụng: Nhấn mạnh tư cách pháp nhân của chúng tôi, những người tuyên bố nền độc lập của đất nước Việt Nam, làm cho lời tuyên bố có tính chất đanh thép, có hiệu lực pháp lí, có độ thuyết phục cao.
THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
III. Phép chêm xen :
2. Bài tập 2 :
Chí Phèo hình như đã trông trước thấy tuổi già của hắn, đói rét và ốm đau, và cô độc, cái này còn đáng sợ hơn đói rét và ốm đau.
(Nam Cao- Chí Phèo)
Hãy xác định phần chêm xen trong câu văn trên? Cho biết tác dụng của nó?
THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
IV. Củng cố:
Xác định phép tu từ cú pháp được sử dụng trong các câu thơ sau:
Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa”… mẹ thường hay kể.
Đất Nước bắt đầu với miếng tràu bây giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc
(Nguyễn Khoa Điềm- Mặt đường khát vọng)
a1. Lặp cú pháp a2. Liệt kê a3. Chêm xen
THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
IV. Củng cố:
Xác định phép tu từ cú pháp được sử dụng trong các ví dụ sau:
b. Tin vui chiến thắng trăm miền
Hòa Bình, Tây Bắc, Điện Biên vui về
Vui từ Đồng Tháp, An Khê
Vui lên Việt Bắc, dèo De, núi Hồng.
(Tố Hữu- Việt Bắc)
a1. Lặp cú pháp a2. Liệt kê a3. Chêm xen
THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
IV. Củng cố:
Xác định phép tu từ cú pháp được sử dụng trong các ví dụ sau:
c. Liên tiếp Tết đi vào kháng chiến
Theo mẹ tôi Kiều cũng tản cư
(Nhà thơ nguyễn Du ngày trước hẳn không ngờ
nhân vật mình
Kiếp truân chuyên chửa dứt)
Cách mạng đánh vào bao tập tục
Vàng tỏa hoa mai chẳng nở sai kì. (Trinh Đường- Bói Kiều)
a1. Lặp cú pháp a2. Liệt kê a3. Chêm xen
THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
IV. Củng cố:
2. Hãy nêu đặc điểm và tác dụng của mỗi phép tu từ đã học?

Phép lặp cú pháp:
Phép liệt kê:
Phép chêm xen:
* Bài tập về nhà:
1. Làm bài tập 2 trang151.
2. Tìm ba câu văn (hoặc thơ) trong các văn bản ở sách ngữ văn 12 có sử dụng các phép tu từ cú pháp trên.
3. Hãy viết một đoạn văn(từ 3 đến 5 câu) về Tố Hữu và bài thơ Việt Bắc, trong đó có sử dụng phép chêm xen.
* Chuẩn bị bài mới:
- Tìm đọc một số tư liệu về Xuân Quỳnh: Cuộc đời và thơ ca.
- Đọc kĩ bài Sóng - trả lời các câu hỏi sgk.
V. Dặn dò:
Bài học đến đây kết thúc
Chúc quý thầy cô giáo
Và các em học sinh sức khỏe !