Tuần 12. Thực hành một số phép tu từ cú pháp

SỞ GIÁO DỤC - ĐÀO TẠO QUẢNG NAM
TRƯỜNG THPT LƯƠNG THẾ VINH
HỘI GiẢNG
CHÀO MỪNG NGÀY NHÀ GIÁO ViỆT NAM 20/11
CHÀO QUÝ THẦY CÔ GIÁO
VỀ DỰ GiỜ THĂM LỚP
CHÀO CÁC EM HỌC SINH LỚP 12/7
Kiểm tra bài cũ
Đoạn thơ sau đã gợi ra được khung cảnh hiểm trở của vùng rừng núi và sự gian lao, vất vả của cuộc hành quân là nhờ có sự đóng góp của yếu tố ngữ âm (có cả những yếu tố không thuộc ngữ âm).Hãy phân tích
Dốc lên khúc khuyủ dốc thăm thẳm
Heo hút cồn mây súng ngửi trời
Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống
Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi.
(Quang Dũng-Tây Tiến)
-Nhịp 4-3 ở 3 câu thơ đầu
- Sự phối hợp các thanh trắc và thanh bằng ở ba câu thơ đầu, trong đó câu thơ đầu thiên về thanh trắc  Gợi không gian hiểm trở và mang sắc thái hùng tráng.
Câu thứ tư toàn thanh bằng  Gợi không gian thoáng đãng, rộng lớn trải ra trước mắt sau khi vượt chặng đường gian lao, vất vả.
- Các từ láy gợi hình
- Phép nhân hóa
- Phép lặp cú pháp (câu 1 và 3)



Tiết: 35,36
THỰC HÀNH MỘT SỐ
PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
I.Phép lặp cú pháp

1.Ôn tập :
Thế nào là phép lặp cú pháp?
Lặp cú pháp là sự lặp lại kết cấu cú pháp trong câu hoặc đoạn câu nhằm nhấn mạnh nội dung được đề cập hoặc tạo nên sự hài hòa, cân đối về từ ngữ, âm điệu…

2. Thực hành:
Bài tập 1
Trong các đoạn văn, thơ sau, có những câu không những
lặp lại một số từ ngữ mà còn lặp lại kết cấu cú pháp.
- Hãy xác định những câu có lặp kết cấu cú pháp và
phân tích kết cấu cú pháp đó.
- Cho biết phép lặp đó có tác dụng như thế nào?
a) Sự thật là từ mùa thu năm 1940, nước ta đã thành
thuộc địa của Nhật, chứ không phải thuộc địa của Pháp
nữa. Khi Nhật hàng Đồng minh thì nhân dân cả nước ta
đã nổi dậy giành chính quyền, lập nên nước Việt Nam
Dân chủ Cộng hoà.
Sự thật là dân ta đã lấy lại nước Việt Nam từ tay Nhật,
chứ không phải từ tay Pháp.
Pháp chạy, Nhật hàng, vua Bảo Đại thoái vị. Dân ta
đã đánh đổ các xiềng xích thực dân gần 100 năm nay để
gây dựng nên nước Việt Nam độc lập. Dân ta lại đánh
đổ chế độ quân chủ mấy mươi thế kỉ mà lập nên chế độ
Dân chủ Cộng hoà.
Kết cấu cỳ pháp được lặp lại:
Sự thật là từ mùa thu năm 1940
nước ta
đã thành thuộc địa của Nhật
chứ không phaỷi thuộc địa của Pháp nửừa
Sự thật là
dân ta
đã lấy lại nước Việt Nam từ tay Nhật
chứ không phaỷi từ tay Pháp
-> Kết cấu khẳng định ở vế đầu và bác bỏ ở vế sau
Chủ ngữ
Vị ngữ 1
Vị ngữ 2
Thành ph?n phụ tình thái (P)
Sự thật là từ mùa thu năm 1940, nước ta đã trở
thành thuộc địa của Nhật chứ không phải thuộc địa
của Pháp nữa.
Sự thật là dân ta đã lấy lại nước Việt Nam từ tay Nhật
chứ không phải từ tay Pháp
Kết cấu cỳ pháp được lặp lại:

Dân ta
Dân ta
đã đánh đổ
lại đánh đổ
các xiềng xích thực dân gần 100 naờm nay
để gây dựng nên nước Việt Nam độc lập
chế độ quân chủ mấy mươi thế kỉ
mà lập nên chế độ Dân chủ Cộng hoà
Tác dụng: Tạo cho l?i tuyờn ngụn õm hu?ng danh thộp, h�o hựng, thớch h?p v?i vi?c kh?ng d?nh n?n d?c l?p c?a Vi?t Nam, d?ng th?i kh?ng d?nh th?ng l?i c?a CMT8 l� dỏnh d? ch? d? th?c dõn v� ch? d? phong ki?n.
Chủ ngữ
Vị ngữ
Phụ ngữ chỉ đối tượng
Trạng ngữ
Dân ta đã đánh đổ các xiềng xích thực dân gần 100 năm nay để xây dựng nước Việt Nam độc lập.
Dân ta lại đánh đổ chế độ quân chủ mấy mươi thế
kỉ mà lập nên chế độ Dân chủ Cộng hòa.



b) Trời xanh đây là của chúng ta
Núi rừng đây là của chúng ta
Những cánh đồng thơm mát
Những ngả đường bát ngát
Những dòng sông đỏ nặng phù sa
(Nguy?n Dỡnh Thi - D?t nu?c)
Trời xanh đây // là của chúng ta
Núi rừng đây // là của chúng ta
C V
Những cánh đồng // thơm mát
Những ngả đường // bát ngát
Những dòng sông // đỏ nặng phù sa
C V(TT)
Tác dụng: Kh?ng định mạnh m? chủ quyền c?a chúng ta v� bộc lộ c?m xúc sung sướng, tự h�o, s?ng khoái đối v?i thiên nhiên, đất nước khi gi�nh được quy?n l�m chủ.
C. “Nhớ sao lớp học i tờ
Đồng khuya đuốc sáng những giờ liên hoan
Nhớ sao ngày tháng cơ quan
Gian nan đời vẫn ca vang núi đèo.
Nhớ sao tiếng mõ rừng chiều
Chày đêm nện cối đều đều suối xa…”
( Tố Hữu- Việt Bắc )



- Lặp từ: Nhớ sao
- Lặp kết cấu cú pháp: Kiểu câu cảm thán
- Tác dụng:Biểu hiện nỗi nhớ da diết của người ra đi đối với những cảnh sinh hoạt và cảnh thiên nhiên ở Việt Bắc
Bài t?p 2
Th?o lu?n nhúm:Phõn tớch cỏc k?t c?u cỳ phỏp trong cỏc b�i t?p a,b,c,d ; nh?n xột v? s? ti?ng, s? d?i x?ng, nh?p di?u v� tỏc d?ng..
a) Tục ngữ:
Bán anh em xa, mua láng giềng gần
? Hai vế lặp cú pháp nhờ phép đối chặt chẽ về số lượng tiếng, về từ loại,v? nghia c?a t?, về kết cấu cỳ pháp của từng vế

Phép đối:
- Số lượng tiếng: 4-4
- Từ loại: ĐT- DT – TT, ĐT – DT - TT
- Cấu tạo từ : Từ đơn - Từ ghép - Từ đơn,
Từ đơn - Từ ghép - Từ đơn
- Nghĩa của từ: bán >< mua
anh em >< láng giềng
gần >< xa
- Kết cấu cú pháp: [C] - ĐT – DT –TT, [C] – ĐT –DT - TT
b) Câu đối
Cụ già
ăn
củ ấu non
trèo
Chú bé
cây đại lớn
=> Phép lặp cú pháp đòi hỏi mức độ chặt chẽ hơn: số tiếng ở hai câu bằng nhau. Hơn nữa, phép lặp còn phối hợp với phép đối (đối ứng từng tiếng trong hai vế về từ loại, về nghĩa; trong mỗi vế còn dùng từ đồng nghĩa, trái nghĩa tương ứng )
Cụ già ăn củ ấu non
Chú bé trèo cây đại lớn
Chủ ngữ (DT)
Vị ngữ (ĐT)
Thành tố phụ của VN (DT-TT)
Cụ già ăn củ ấu non
Chú bé trèo cây đại lớn





c. Thơ Đường luật:



Ta dại, ta tìm nơi vắng vẻ,
Người khôn, người đến chốn lao xao.
(Nguyễn Bỉnh Khiêm - Nhàn )
C.Thơ Đường luật
Ta dại
Người khôn
ta
người
đến
chốn lao xao
tìm
nơi vắng vẻ
=> Phép lặp cú pháp đòi hỏi mức độ chặt chẽ cao: kết cấu ngữ pháp giống nhau, số lượng tiếng bằng nhau, các tiếng đối nhau về từ loại, nghĩa của từ, cấu tạo từ (đặc biệt giữa hai câu thực và hai câu luận của bài thất ngôn bát cú) và lặp nhịp điệu
Chủ ngữ (DT)
Vị ngữ (ĐT)
Thành tố phụ của VN (TT)
Khởi ng÷
Ta dại, ta tìm nơi vắng vẻ,
Người khôn, người đến chốn lao xao.
(Nguyễn Bỉnh Khiêm - Nhàn )
So sánh hiện tượng lặp kết cấu cú pháp trong bài tập 1 và 2
để thấy những điểm giống và khác nhau ( về số tiếng trong
câu, sự đối xứng, nhịp điệu và tác dụng…) của chúng
Tục ngữ, câu đối, thơ Đường, văn biền ngẫu

Văn chính luận, thơ tự do…

Số lượng tiếng

Bằng nhau
Có thể không bằng nhau

Từ loại, cấu tạo từ

Cùng loại, cùng kiểu
Có thể không cùng
loại, không cùng kiểu

Nhịp điệu

Lặp ở mức độ rõ

Có thể không lặp
- Giống nhau: Tất cả đều sử dụng phép lặp kết cấu cú pháp.
- Khác nhau:
Bài “Dọn về làng” (Nông Quốc Chấn –SGK trang 140)
“Mẹ ngồi khóc, con cúi đầu cũng khóc
……
Máu đầy tay, nước mắt tràn mặt”

Bài “Đất nước” ( Nguyễn Khoa Điềm-SGK trang 118)
“Khi ta lớn lên Đất nước đã có rồi
……
Đất nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn
trong nỗi nhớ thầm”
Bài tập 3
Hãy xác định các câu trong hai đoạn thơ sau có lặp kết
cú pháp, phân tích và nêu tác dụng
“ Dọn về làng”
Mẹ //tháo khăn phủ mặt cho chồng
C V PN chỉ đối tượng
Con // cởi áo liệm thân cho bố
C V PN chỉ đối tượng
“Đất nước”
Đất //là nơi anh đến trường
C V PN
Nước //là nơi em tắm
C V PN
Đất nước //là nơi ta hò hẹn
C V PN
Đất nước//là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm
C V PN TN
Tác dụng:Khẳng định:Đất nước gắn với những kỷ
niệm cụ thể, riêng tư, biến thành máu thịt của mỗi người

Tác dụng: Biểu lộ niềm thương yêu và căm giận khi
người thân bị giặc sát hại
II/ Phép liệt kê
1.Ôn tập:
Thế nào là phép liệt kê?
Sự sắp xếp nối tiếp những đơn vị cú pháp đồng loại (nhưng khác nhau về từ ngữ) nhằm tạo ra những ý nghĩa bổ sung về mặt nhận thức hoặc thể hiện cách đánh giá, c¶m xóc chñ quan về các sự vật được đưa ra.
2.Thực hành:
không có mặc
thì
ta cho áo
không có ăn
thì
ta cho cơm
quan nhỏ
ta thăng chức
thì
Tác dụng: Nh?n m?nh v� kh?ng d?nh s? d?i dói chu dỏo, d?y tỡnh nghia c?a Tr?n Qu?c Tu?n d?i v?i tu?ng si trong m?i ho�n c?nh.
hoàn cảnh
thì
giải pháp
Phân tích hiệu quả của phép lặp cú pháp phối hợp
với liệt kê trong hai đoạn trích sau:
a)
“Các ngươi ở cùng ta coi giữ binh quyền đã lâu ngày,
không có mặc thì ta cho áo, không có ăn thì ta cho
cơm; quan nhỏ thì ta thăng chức, lương ít thì ta cấp
bổng; đi thủy thì ta cho thuyền, đi bộ thì ta cho ngựa;
lúc trận mạc xông pha thì cùng nhau sống chết, lúc ở
nhà thì cùng nhau vui cười. Cách đối đãi so với Vương
Công Kiên, Cốt Đãi Ngột Lang ngày
trước cũng chẳng kém gì.”
( Trần Quốc Tuấn -Hịch tướng sĩ)
b)
Về chính trị, chúng tuyệt đối không cho nhân dân ta một chút tự do dân chủ nào.
Chúng thi hành những luật pháp dã man. Chúng lập ba chế độ khác nhau ở Trung, Nam, Bắc để ngăn cản việc thống nhất nước nhà của ta, để ngăn cản dân tộc ta đoàn kết.
Chúng lập ra nhà tù nhiều hơn trường học. Chúng thẳng tay chém giết những người yêu nước thương nòi của ta. Chúng tắm các cuộc khởi nghĩa của ta trong những bể máu.
Chúng ràng buộc dư luận, thi hành chính sách ngu dân.
Chúng dùng thuốc phiện, rượu cồn để làm nòi giống ta suy nhược. (H? Chớ Minh - Tuyờn Ngụn D?c l?p)

b)
VD:Chúng // thi hành những luật pháp dã man.



Tác dụng: ph?i h?p v?i phộp li?t kờ d? v?ch t?i ỏc c?a th?c dõn Phỏp, ch? m?t v?ch tờn k? thự dõn t?c. Cung cựng m?c dớch ?y l� cỏch tỏch dũng liờn ti?p, d?n d?p.

c
v
Phụ ngữ chỉ đối tượng
Chúng //lập ra nhiều nhà tù hơn trường học
Chúng // lập ra ba chế độ khác nhau ở Trung,
Nam, Bắc để…
Chúng // dùng thuốc phiện, rượu cồn để…
…
III/ Phép chêm xen
a) Thị Nở xích lại. Đặt bàn tay lên ngực hắn (thị suy nghĩ đến bây giờ mới xong), thị hỏi hắn: - Vừa thổ hả?
b) Chí Phèo hình như đã trông trước thấy tuổi già của hắn, đói rét và ốm đau, và cô độc, cái này còn đáng sợ hơn đói rét và ốm đau.
c) Cô bé nhà bên (có ai ngờ)
Cũng vào du kích
Hôm gặp lại tôi vẫn cười khúc khích
Mắt đen tròn (thương thương quá đi thôi)
d) Bởi thế cho nên, chúng tôi, Lâm thời Chính phủ của nước Việt Nam mới, đại biểu cho toàn dân Việt Nam, tuyên bố thoát li .
Là nhửừng t? ng? (cú khi l� m?t t? h?p t? cú d?ng m?t cõu tr?n v?n) trong cõu, nhung khụng có quan h? ng? phỏp gi?a cõu n�y v?i ph?n cõu ch?a chỳng nh?m chi ti?t hoỏ s? vi?c, bổ sung thông tin l�m cho lời vaờn thêm linh hoạt
Thế nào là chêm xen?
1.Ôn tập
2. Thực hành
Bài tập 1
Phân tích bộ phận in đậm trong các câu sau về các mặt:
Vị trí và vai trò ngữ pháp trong câu
Dấu câu tách biệt bộ phận đó
Tác dụng của bộ phận đó đối với việc bổ sung thông tin, biểu hện tình cảm, cảm xúc
a) -Vị trí, vai trò ngữ pháp:Giữa hoặc cuối câu, sau bộ phận được chú thích, ghi chú thêm thông tin
- Dấu câu:Khi nói: Tách bằng ngữ điệu.
Khi viết:dấu ngoặc đơn
- Tác dụng:bổ sung thông tin cho khoảnh khắc( thị Nở)
“đặt bàn tay lên ngực hắn”
b) - Vị trí:Đi sau và ghi chú thêm thông tin cho từ “cô
độc”
- Dấu câu tách biệt: Dấu phẩy
-Tác dụng:Ghi chú thêm thông tin đánh giá về sự
“cô độc” so với “đói rét và ốm đau”
c) -Vị trí và vai trò ngữ pháp:Cuối câu thơ, ghi chú
thêm nhận xét và cảm xúc
- Dấu câu: Dấu ngoặc đơn
- Tác dụng:Bộc lộ nhận xét và cảm xúc trước sự
việc, hiện tượng mà cô gái đã làm
d) - Vị trí, vai trò ngữ pháp: Đặt sau từ “chúng tôi”
xác định tư cách pháp nhân chính đáng của những
người tuyên bố
- Dấu câu: Dấu phẩy
Tác dụng:Khẳng định vị thế(tư cách pháp nhân)
của những người tuyên bố
4.Củng cố:
a)Xác định phép lặp kết cấu cú pháp phối hợp với phép đối, phân tích tác dụng của nó trong đoạn thơ sau:
Trước lầu Ngưng Bích khóa xuân,
Vẻ non xa tấm trăng gần ở chung.
Bốn bề bát ngát xa trông,
Cát vàng cồn nọ bụi hồng dặm kia.
( Nguyễn Du- Truyện Kiều)
b) Phân tích tác dụng phép chêm xen trong đoạn thơ sau:
Cô gái như chùm hoa lặng lẽ
Nhờ hương thơm nói hộ tình yêu.
(Anh vô tình anh chẳng biết điều
Tôi đã đến với anh rồi đấy…)
a) – Lặp kết cấu cú pháp:
- vẻ non xa / tấm trăng gần: cả hai vế đều là cụm danh từ
- cát vàng cồn nọ / bụi hồng dặm kia: cả hai câu đều là kết cấu chủ - vị
- Tác dụng: khắc họa khung cảnh thiên nhiên rộng lớn đối lập với cái cô đơn, nhỏ bé của nàng Kiều trong lầu Ngưng Bích
b) - Phần chêm xen đặt trong dấu ngoặc đơn
- Tác dụng: Thể hiện một cách kín đáo, tế nhị lời nói
thầm kín của cô gái với chàng trai- hương thầm của chùm
hoa là cách bộc lộ tình yêu của cô gái.










CÁM ƠN QUÝ THẦY CÔ!
CÁM ƠN CÁC EM HỌC SINH!