Tuần 12. Thực hành một số phép tu từ cú pháp

Trường THPT Chợ Lách A
Giáo viên Phạm Thanh Xuân
CHÀO MỪNG QUÝ THẦY CÔ ĐẾN DỰ GIỜ
THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
Trường THPT Chợ Lách A
Giáo viên Phạm Thanh Xuân
I/. PHÉP LẶP CÚ PHÁP :
A- Bài tập:
1.Hãy đọc các đoạn văn, thơ sau và xác định :
- Những câu có lặp kết cấu cú pháp và phân tích kết cấu cú pháp đó.
- Tác dụng của phép lặp đó.
a/.Sự thật là từ mùa thu năm 1940, nước ta đã thành thuộc địa của Nhật, chứ không phải thuộc địa của Pháp nữa. Khi Nhật đầu hàng Đồng minh thì nhân dân cả nước ta đã nổi dậy giành chính quyền, lập nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa .
Sự thật là dân ta đã lấy lại nước Việt Nam từ Nhật, chứ không phải từ tay Pháp.


Phỏp ch?y, Nh?t h�ng, vua B?o D?i thoỏi v?. Dõn ta dó dỏnh d? cỏc xi?ng xớch th?c dõn g?n 100 nam nay d? g?y d?ng nờn nu?c Vi?t Nam d?c l?p. Dõn ta l?i dỏnh d? ch? d? quõn ch? m?y muoi th? k? m� l?p nờn ch? d? Dõn ch? C?ng hũa .
b) Trời xanh đây là của chúng ta.
Núi rừng đây là của chúng ta.
Những cánh đồng thơm mát,
Những ngã đường bát ngát,
Những dòng sông đỏ nặng phù sa …
1.a/ Câu có hiện tượng lặp cú pháp là :
- Hai câu bắt đầu từ : ‘Sự thật là …
Mô hình lặp kết cấu cú pháp :
P (phần tình thái ) – C (chủ ngữ ) - V1(vị ngữ ) - V2 (vị ngữ )
-Hai câu bắt đầu từ ‘Dân ta …’
Mô hình lặp kết cấu cú pháp : C –V +phụ ngữ -trạng ngữ
-Tác dụng :Tạo cho lời tuyên ngôn có ý nghĩa khẳng định dứt khoát, mạnh mẽ.
1.b/Phép lặp cú pháp trong đoạn thơ :
- Hai câu đầu :Trời xanh đây … Núi rừng đây …
- Ba câu sau :Những cánh đồng …Những ngã đường… Những dòng sông …
- Tác dụng :Tạo cho lời thơ ý nghĩa khẳng định và bộc lộ niềm tự hào về đất nước.
2/.Hãy tìm điểm giống và khác nhau về hiện tượng lặp cú pháp trong những câu văn xuôi và thơ ở bài tập 1 với những câu thuộc thể loại khác sau đây :
- Tục ngữ :
+ Bán anh em xa mua láng giềng gần.
+ Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng.
- Câu đối : Cụ già ăn củ ấu non.
Chú bé trèo cây đại lớn .
- Thơ Đường luật :
Ta dại, ta tìm nơi vắng vẻ ,
Người khôn, người đến chốn lao xao.
- Văn biền ngẫu :
Kẻ đâm ngang, người chém ngược, làm cho mã tà ma ní hồn kinh; bọn hè trước lũ ó sau, trối kệ tàu sắt tàu đồng súng nổ.
- Giống nhau :
+ Tất cả đều sử dụng phép lặp kết cấu cú pháp.
+ Tác dụng : Làm rõ ý nghĩa biểu đạt của văn bản.





Khác nhau :
Tục ngữ, câu đối, thơ Đường luật ,văn biền ngẫu :
- Số tiếng ở vế trước và vế sau; câu trước và câu sau phải bằng nhau .
- Phải cùng từ loại ,cùng kiểu cấu tạo từ.


-Lặp lại rõ ràng, cân đối .
Văn xuôi, thơ tự do :

- Về số tiếng: không nhất thiết phải bằng nhau .

- Về từ loại và cấu tạo của các từ: không nhất thiết phải cùng từ loại ,cùng kiểu cấu tạo từ .

- Về nhịp điệu :không nhất thiết lặp lại rõ ràng .
C/.Ôn lại kiến thức :
Dấu hiệu để nhận ra phép lặp cú pháp tu từ : các câu, các vế trong câu có chung một kết cấu cú pháp,chung một chủ đề và có thể láy lại một số từ nhất định .

II/.Phép liệt kê:
A-Bài tập:Phân tích hiệu quả của phép lặp cú pháp phối hợp với phép liệt kê trong đoạn trích sau :
“ Các ngươi ở cùng ta coi giữ binh quyền đã lâu ngày, không có mặc thì ta cho áo, không có ăn thì ta cho cơm; quan nhỏ thì ta thăng chức, lương ít thì ta cấp bổng; đi thủy thì ta cho thuyền ,đi bộ thì ta cho ngựa; lúc trận mạc xông pha thì cùng nhau sống chết, lúc ở nhà nhàn hạ thì cùng nhau vui cười .Cách đối đãi so với Vương Công Kiên, Cốt Đãi Ngột Lang ngày trước cũng chẳng kém gì.”
Các nhóm hãy thảo luận trong 5 phút.
- Phép lặp cú pháp :nhiều vế nối tiếp nhau theo cùng một kiểu kết cấu với mô hình sau :
Hoàn cảnh thì giải pháp.
Ví dụ : không có mặc (hoàn cảnh ) thì ta cho ăn
(giải pháp ).
- Tác dụng của phép liệt kê phối hợp với phép lặp cú pháp: nhấn mạnh và khẳng định sự đối đãi chu đáo, đầy tình nghĩa của Trần Quốc Tuấn với các tướng sĩ .
B- Ôn lại kiến thức : Liệt kê là sự sắp xếp nối tiếp hàng loạt từ (cụm từ ) cùng loại để diễn tả được đầy đủ ,sâu sắc hơn các khía cạnh khác nhau của thực tế hay của tư tưởng ,tình cảm.
III – Phép chêm xen :
1.Bài tập 1 : Hãy phân tích bộ phận in đậm trong các câu sau về các mặt :
- Vị trí và vai trò ngữ pháp trong câu .
- Dấu câu tách biệt bộ phận đó .
- Tác dụng của bộ phận đó đối với việc bổ sung thông tin .
a)Thị Nở xích lại. Đặt bàn tay lên ngực hắn (thị suy nghĩ đến bây giờ mới xong ) ,thị hỏi hắn :
-Vừa thổ hả ? :
b) Cô bé nhà bên (có ai ngờ )
Cũng vào du kích .
Hôm gặp tôi vẫn cười khúc khích
Mắt đen tròn (thương thương quá đi thôi ) .

Nhóm 1, 2 thảo luận câu a.
Nhóm 3, 4 thảo luận câu b.
Thời gian: 5 phút
- Vị trí : ở giữa hoặc cuối câu, sau bộ phận được chú thích.
- Vai trò ngữ pháp: xen vào trong câu để ghi chú thêm một thông tin nào đó .
- Dấu câu tách biệt phần chêm xen: giữa hai dấu ngoặc đơn, hai dấu gạch ngang …
+ Câu a: thể hiện sắc thái châm biếm, hài hước của tác giả .
+ Câu b: kín đáo thể hiện cảm xúc của người kể chuyện.
2.Bài tập 2 : Hãy viết đoạn văn từ 3 -5 câu về Tố Hữu và bài thơ Việt Bắc, trong đó có sử dụng phép chêm xen .Phân tích tác dụng của phép chêm xen trong trường hợp đó .
(Ai nhanh hơn, ai thuyết phục hơn sẽ được cộng điểm .)
Tham khảo đoạn văn sau :
Nhà thơ Tố Hữu, lá cờ đầu của văn học cách mạng Việt Nam hiện đại, đã viết bài thơ Việt Bắc vào những ngày rời chiến khu Việt Bắc trở về thủ đô Hà Nội. Bài thơ thắm đượm cảm xúc lưu luyến và tình cảm sâu nặng của tác giả đối với Việt Bắc, nơi đã nuôi dưỡng cán bộ và quân đội cách mạng trong suốt chín năm trường kì kháng chiến. Bài thơ là một thi phẩm đặc sắc của thơ ca cách mạng Việt Nam .
- Thành phần chêm xen được in đậm .
- Tác dụng : cung cấp thêm thông tin về nhà thơ Tố Hữu địa danh Việt Bắc.
THI XEM TỔ NÀO NHANH NHẤT ,HAY NHẤT !
Hãy tìm trong các văn bản Ngữ văn 12 (tập 1 ) ba câu văn hoặc thơ có dùng phép lặp cú pháp và phân tích tác dụng của phép lặp đó .
DẶN DÒ :
- Về nhà thực hiện những bài tập còn lại .
- Soạn bài: Sóng của Xuân Quỳnh theo câu hỏi hướng dẫn học bài trong sách.