Tuần 12. Thực hành một số phép tu từ cú pháp

Giáo viên soạn giảng: Nguyễn Van Trình
THỰC HÀNH MỘT SỐ
PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
I . Phép lặp cú pháp :
1/150
a. Đọc SGK:

"S? th?t l� t? m�a thu nam 1940, nu?c ta d� th�nh thu?c d?a c?a Nh?t... l?p n�n ch? d? D�n ch? C?ng hịa".
(H? Chí Minh,Tuy�n ngơn D?c l?p)

v� tr? l?i c�u h?i :
Những câu có lặp kết cấu cú pháp là:
- “sự thật là...nước ta.. đã... chứ không phải”
- “sự thật là...dân ta... đã... chứ không phải”
TP phụ CN VN1 Từ Ngữphủ định+VN2

- “Dân ta... đã đánh đổ...xiềng xích... để...”
-”Dân ta..lại đánh đổ..chế độ quân chủ... mà”
CN VN Bổ ngữ TrNgữ chỉ MĐ
? Tác dụng : Tạo cho lời tuyên ngôn âm hưởng đanh thép hùng hồn, thích hợp với việc khẳng định nền độc lập của Việt Nam, đồng thời khẳng định thắng lợi của Cách mạng tháng Tám là đánh đổ chế độ thực dân và chế độ phong kiến .
b. Đọc bài tập SGK :
- Đoạn thơ đã lặp cú pháp .
+Keát caáu : C- V ( caâu khaúng ñònh)
“Trôøi xanh ñaây laø cuûa chuùng ta .
Nuùi röøng ñaây laø cuûa chuùng ta” .
CN VN
*Lặp từ ngữ :
+Những cánh đồng thơm mát
Những ngả đường bát ngát
Những dòng sông đỏ nặng phù sa
Định ngữ Danh Từ Định ngữ
* Taùc duïng : Khaúng ñònh maïnh meõ chuû quyeàn cuûa chuùng ta vaø boäc loä caûm xuùc sung söôùng , töï haøo , saûng khoaùi ñoái vôùi thieân nhieân , ñaát nöôùc khi giaønh ñöôïc quyeàn laøm chuû ñaát nöôùc.
c. Đọc bài tập trong SGK:
“Nhôù sao lôùp hoïc i tôø.
Ñoàng khuya ñuoác saùng nhöõng giôø lieân hoan
Nhôù sao ngaøy thaùng cô quan
Gian nan ñôøi vaãn ca vang nuùi ñeøo .
Nhôù sao tieáng moõ röøng chieàu
Chaøy ñeâm neän coái ñeàu ñeàu suoái xa…”
- Toá Höõu – Vieät Baéc.

*Đoạn thơ vừ lặp từ ngữ vừa lặp cú pháp :
+ 3 cặp lục bát lặp các từ “ Nhớ sao”
+Lặp kết cấu cú pháp của các kiểu câu cảm thán :
- Nhớ sao lớp học i tờ
- Nhớ sao ngày tháng cơ quan
- Nhớ sao tiếng mõ rừng chiều

*TÁC DỤNG:
Biểu hiện nỗi nhớ da diết của người ra đi đối với cảnh sinh hoạt và cảnh vật thiên nhiên ở Việt Bắc .
2/151: So sánh hiện tượng lặp cú pháp trong những câu văn xuôi , những câu thơ ở bài tập 1 với kết cấu của những thể loại sau:
a.Tuïc ngöõ :
- “Baùn anh em xa , mua laøng gieàng gaàn”.
- “Gaàn möïc thì ñen, gaàn ñeøn thì raïng”.
 Pheùp laëp cuù phaùp nhôø pheùp ñoái chaët cheõ veà soá löôïng tieáng, veà keát caáu ngöõ phaùp cuûa töøng veá : Mua/baùn
b. Câu đối :
"Cụ già ăn củ ấu non.
Chú bé trèo cây đại lớn".
Phép lặp cú pháp đòi hỏi mức độ chặt chẽ cao: số tiếng bằng nhau, hơn nữa phép lặp còn phối hợp với phép đối, đối ứng từng tiếng trong hai vế
+về từ loại " loại cây : ấu>< đại";
+về nghĩa : trong mỗi vế còn dùng từ đồng nghĩa, trái nghĩa tương ứng "ấu = non, trái nghĩa với già; đại = lớn trái nghĩa với bé".
c. Thơ Đường luật:
"Ta dại, ta tìm nơi vắng vẻ,
Người khôn, người đến chốn lao xao"
( Nguyễn Bỉnh Khiêm - Nhàn).
-Phép lặp ở thơ Đường cũng đòi hỏi ở mức chặt chẽ cao:
+ Kết cấu ngữ pháp giống nhau.
+ Số lượng tiếng bằng nhau.
+ Các tiếng đối nhau về từ loạivà nghĩa " ta >< người ;dại>< khôn; vắng vẻ>< lao xao".
II: Phép liệt kê.
Hiệu quả của phép lặp cú pháp phối hợp với phép liệt kê.
a/152 :Đọc SGK.
*Kết cấu : Hoàn cảnh + "thì" + giải pháp.
*Tác dụng : Nhấn mạnh và khẳng định sự đối đãi chu đáo , đầy nghĩa tình của Trần Quốc Tuấn đối với tướng sĩ trong mọi hoàn cảnh khó khăn.
b.152 : Đọc SGK.

Phép lặp cú pháp kết hợp với phép liệt kê trong đoạn văn có:
* Kết cấu: C- V phoái hôïp vôùi pheùp lieät keâ : Hàng loạt câu kể tội ác của giặc Pháp “ Chúng ..chúng ...”
* Taùc duïng : Vaïch traàn toäi aùc cuûa thöïc daân Phaùp , chæ maët teân keû thuø cuûa daân toäc.
III: Phép chêm xen.
1.Bài tập 1/152:

a. Thò Nôû xích laïi. Ñaët baøn tay leân ngöïc haén (thò suy nghó ñeán baây giôø môùi xong), thò hoûi haén :
- Vöøa thoå haû ?
(Nam Cao, Chí Pheøo)

* Phần trong ngoặc đơn là phần chêm xen.
*Tác dụng : Bổ sung thông tin , thể hiện nhận xét của người viết về đầu óc kém hiểu biết của Thị Nở.
b. Chí Phèo hình như đã trông trước thấy tuổi già của hắn, đói rét và ốm đau, và cô độc, cái này còn đáng sợ hơn đói rét và ốm đau.
(Nam Cao, Chí Phèo)
* Ph?n ch�m xen n?m ? cu?i c�u,du?c t�ch ra b?ng d?u ph?y tru?c dĩ .
*T�c d?ng : B? sung thơng tin, th? hi?n s? d�nh gi� c?a ngu?i vi?t d?i v?i s? vi?c du?c nĩi tru?c dĩ (S? cơ d?c th?t d�ng s?).
C. “Có ai ngờ” và “thương quá đi thôi” là phần chêm xen, nằm ở cuối câu, được tách ra bằng dấu ngoặc đơn.
*Tác dụng: Thông tin về thái độ ngạc nhiên và tình cảm thương mến của người viết đối với đối tượng.

D. “Lâm thời chính phủ của nước VN mới, đại biểu cho toàn thể dân tộc VN” -> Phần chêm xen nằm ở giữa câu, tách ra bằng dấu phẩy .
*Tác dụng: Bổ sung thêm thông tin về chủ thể của người nói – Chúng tôi- chính phủ nước VN mới ..... dân tộc VN.




Tóm lại : Vị trí, vai trò, tác dụng của phép chêm xen là :
*Vò trí: Naèm ôû giöõa hoaëc cuoái caâu.

*Vai troø: Bình dieän nghóa tình thaùi cuûa caâu theå hieän söï nhìn nhaän ñaùnh giaù cuûa ngöôøi noùi, ngöôøi vieát ñoái vôùi söï vieäc, hieän töôïng maø caùc thaønh phaàn khaùc bieåu hieän.

*Daáu caâu taùch bieät: Daáu () hoaëc daáu phaåy.

*Taùc duïng: Giaûi thích, ghi chuù cho töø ngöõ ñi tröôùc, boå sung theâm saéc thaùi veà saéc thaùi tình caûm, caûm xuùc cuûa ngöôøi vieát .





Cuûng coá :
* Laøm baøi taäp:
Đọc 4 câu thơ sau :

Cô gái như chùm hoa lặng lẽ
Nhờ hương thơm nói hộ tình yêu
(Anh vô tình anh chẳng biết điều
Tôi đã đến với anh rồi đấy )
(Hương Thầm- Phan Thị Thanh Nhàn)
Xác định phép tu từ được sử dụng trong 4 câu thơ trên và tác dụng của nó?
Trả lời:
+ Phép tu từ: phép chêm xen, phần đặt trong ngoặc đơn.
+ Tác dụng thể hiện một cách kín đáo tế nhị lời nói thầm kín của cô gái đối với chàng trai “hương thơm, chùm hoa” là cách bộc lộ tình yêu của cô gái.
Dặn dò:
Soạn bài “Sóng”_ Xuân Quỳnh