Tuần 12. Thực hành một số phép tu từ cú pháp

Tiết: 36- Tiếng Việt
THỰC HÀNH
MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
Phép lặp
cú pháp
Phép liệt
kê
Phép chêm
xen
I. Phép lặp cú pháp:
1.Bài tập 1:
Sự thật là từ mùa thu năm 1940, nước ta đã thành thuộc địa
của Nhật, chứ không phải là thuộc địa của Pháp nữa.Khi Nhật
đầu hàng Đồng minh thì nhân dân cả nước ta đã nổi dậy giành
chính quyền, lập nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà.
Sự thật là dân ta đã lấy lại nước Việt Nam từ tay Nhật, chứ
không phải từ tay Pháp.
Pháp chạy, Nhật hàng, vua Bảo Đại thoái vị. Dân ta đã đánh đổ
các xiềng xích thực dân gần 100 năm nay để gây dựng nên nước
Việt Nam độc lập. Dân ta lại đánh đổ chế độ quân chủ mấy mươi
thế kỉ mà lập nên chế độ Dân chủ Cộng hoà.
(Hồ Chí Minh, Tuyên ngôn Độc lập)
a. Đoạn văn:
Hãy xác định những câu
có lặp kết cấu cú pháp và phân tích kết
cấu cú pháp đó. Cho biết phép lặp đó có
tác dụng như thế nào?
Kết
cấu
Hai câu trước: P(phụ tình thái) – C – V1 – V2
Khẳng định vế đầu và bác bỏ ở vế sau
Hai câu sau: C – V(+ phụ ngữ chỉ đtg) – TN
(C: dân ta, V: đã/lại đánh đổ…, TN: để, mà)
Tác dụng
Tạo âm hưởng đanh thép, hùng hồn, thích hợp
với việc khẳng định nền độc lập của Việt Nam và
khẳng định thắng lợi của Cách mạng tháng Tám là đánh đổ chế độ thực dân và chế độ phong kiến.
b. Đoạn thơ:
I. Phép lặp cú pháp:
1.Bài tập 1:
Trời xanh đây là của chúng ta
Núi rừng đây là của chúng ta
Những cánh đồng thơm mát
Những ngả đường bát ngát
Những dòng sông đỏ nặng phù sa.
(Nguyễn Đình Thi, Đất nước)
Hãy đọc đoạn thơ và xác định
những câu có lặp kết cấu cú pháp
và phân tích kết cấu cú pháp đó.
Cho biết phép lặp đó có
tác dụng như thế nào?
Kết
cấu

Tác
dụng
Chủ ngữ - vị ngữ
Khẳng định mạnh mẽ chủ quyền của chúng ta
và bộc lộ cảm xúc tự hào, sung sướng khi đất
nước giành được quyền làm chủ
2. Bài tập 2:
Hãy so sánh hiện tượng lặp cú pháp
ở những câu văn xuôi, câu thơ ở bài tập
1 với các câu sau để thấy điểm giống
và khác nhau của chúng?
a. Tục ngữ:
- Bán anh em xa, mua láng giềng gần.
- Gần mực thì đen, gần đèn thì rạng.
Em có nhận xét gì về phép lặp
cú pháp ở hai câu tục ngữ sau?
Ở mỗi câu, hai vế lặp cú pháp nhờ phép đối chặt chẽ về số lượng tiếng, về từ loại, về kết cấu ngữ pháp của từng vế.Ví dụ: mua/bán (đều là từ đơn, động từ).
I. Phép lặp cú pháp:
2. Bài tập 2:
a. Tục ngữ:
b. Câu đối:
Em hãy cho biết cách lặp
cú pháp ở đôi câu đối trên?
Cụ già ăn củ ấu non.
Chú bé trèo cây đại lớn
Đòi hỏi mức độ chặt chẽ cao: số tiếng bằng nhau,
phối hợp với phép đối (về từ loại, nghĩa, dùng từ
đồng nghĩa, trái nghĩa tương ứng)
c. Thơ Đường luật
Kết cấu: C(DT) – V(ĐT) – BN(DT-TT)
Cụ già – ăn - củ ấu non
Chú bé - trèo - cây đại lớn
Ta dại, ta tìm nơi vắng vẻ,
Người khôn, người đến chốn lao xao.
Em hãy nhận xét về phép lặp
cú pháp trong thơ Đường luật
qua hai câu thơ sau?
Kêt cấu: KN, C – V - BN
Đòi hỏi mức độ chặt chẽ cao: kết cấu ngữ pháp giống nhau, số tiếng bằng nhau, các tiếng đối nhau về từ loại và nghĩa
d. Văn biền ngẫu:
“Kẻ đâm ngang, người chém ngược, làm cho mã tà ma ní hồn kinh;
bọn hè trước, lũ ó sau, trối kệ tàu sắt tàu đồng súng nổ.”
Ở văn biền ngẫu, cách
lặp cú pháp như thế nào?
Cũng thường phối hợp với phép đối trong một cặp câu
(câu có thể dài, không cố định về số lượng tiếng)
Qua bài tập 2, em có nhận xét gì về
cách lặp cú pháp ở các thể loại khác nhau?
Đều lặp lại kết cấu ngữ pháp,
đều nhằm nhấn mạnh, khẳng
định nội dung và tạo nên sự
cân đối, hài hoà về từ ngữ,
hình ảnh, âm điệu…
Có thể loại đòi hòi mức độ chặt
chẽ cao (câu đối, thơ Đường luật);
Có thể loại kết hợp với phép đối;
có thể loại không hạn định số
lượng tiếng trong câu…
GIỐNG VÀ KHÁC GIỮA CÁC THỂ LOẠI
I. Phép lặp cú pháp:
2. Bài tập 2:
3. Bài tập 3:
Em hãy lấy ví dụ về phép lặp cú pháp
trong các văn bản Ngữ văn 12 và
phân tích tác dụng của nó?
Theo em, thế nào là phép lặp cú pháp?
Lặp cú pháp là sự lặp lại kết cấu cú pháp trong câu,
trong đoạn nhằm nhấn mạnh, khẳng định nội dung được
đề cập hoặc tạo nên sự hài hoà, cân đối về từ ngữ, âm điệu…
II. Phép liệt kê:
hiệu quả của lặp cú pháp kết hợp với phép liệt kê
1. Đoạn trích “Hịch tướng sĩ”:
“Các ngươi ở cùng ta coi giữ binh quyền đã lâu ngày, không
có mặc thì ta cho áo, không có ăn thì ta cho cơm; quan nhỏ
thì ta thăng chức, lương ít thì ta cấp bổng; đi thuỷ thì ta cho
thuyền, đi bộ thì ta cho ngựa; lúc trận mạc xông pha thì
cùng nhau sống chết, lúc ở nhà nhàn hạ thì cùng nhau vui
cười. Cách đối đãi so với Vương Công Kiên, Cốt Đãi Ngột
Lang ngày trước cũng chẳng kém gì.”
Hãy phân tích kết cấu
và tác dụng của việc kết hợp phép lặp cú
pháp với phép liệt kê trong
đoạn trích trên?
Kết cấu: Hoàn cảnh – thì - giải pháp
Tác dụng: nhấn mạnh và khẳng định sự đối đãi chu đáo, đầy tình
nghĩa của Trần Quốc Tuấn đối với tướng sĩ trong mọi hoàn cảnh.
II. Phép liệt kê:
2. Đoạn trích “Tuyên ngôn độc lập”
“Về chính trị, chúng tuyệt đối không cho dân ta một chút tự do
dân chủ nào.
Chúng thi hành những luật pháp dã man. Chúng lập ba chế
độ khác nhau ở Trung, Nam, Bắc để ngăn cản việc thống nhất
nước nhà của ta, ngăn cản dân tộc ta đoàn kết.
Chúng lập ra nhà tù nhiều hơn trường học. Chúng thẳng tay
chém giết những người yêu nước thương nòi của ta. Chúng
tắm các cuộc khởi nghĩa của ta trong những bể máu.
Chúng ràng buộc dư luận, thi hành chính sách ngu dân.
Chúng dùng thuốc phiện, rượu cồn để làm cho nòi giống ta
suy nhược.”
Hãy phân tích kết cấu và hiệu quả của
phép lặp cú pháp kết hợp với phép liệt kê
trong đoạn trích sau?
- Kết cấu: C – V (+ phụ ngữ chỉ đối tượng)
- Tác dụng: để vạch tội ác của thực dân Pháp, chỉ mặt vạch
tên kẻ thù dân tộc.
Qua một số bài thực hành,
em hãy cho biết thế nào là
phép liệt kê?
Sự sắp xếp nối tiếp những đơn vị cú pháp đồng loại (nhưng khác nhau về từ ngữ) nhằm tạo ra những ý nghĩa bổ sung về mặt nhận thức hoặc thể hiện cách đánh giá, c¶m xóc chñ quan của người tạo lập về các sự vật được đưa ra.
III. Phép chêm xen:
1. Bài tập 1
“Thị Nở xích lại. Đặt bàn tay lên ngực hắn (thị suy nghĩ đến bây giờ mới xong), thị hỏi hắn:
- Vừa thổ hả? (Nam Cao, Chí Phèo)
b. “Chí Phèo dường như đã trông thấy trước tuổi già của hắn, đói rét và ốm đau, và cô độc, cái này còn đáng sợ hơn đói rét và ốm đau”
(Nam Cao, Chí Phèo)
c. “Cô bé nhà bên (có ai ngờ)
Cũng vào du kích
Hôm gặp tôi vẫn cười khúc khích
Mắt đen tròn (thương thương quá đi thôi).
(Giang Nam, Quê hương)
Hãy phân tích bộ phận in đậm
trong các câu sau về các mặt:
Vị trí và vai trò ngữ pháp trong câu
Dấu hiệu nhận biết bộ phận đó
Tác dụng của bộ phận đó đối với việc bổ
sung thêm thông tin, biểu hiện tình
cảm, cảm xúc…?
- Vị trí và vai trò ngữ pháp: thường nằm ở giữa hoặc cuối câu, là thành phần phụ của câu.
- Dấu hiệu: khi viết được tách ra bằng dấu phẩy, dấu ngoặc đơn hoặc dấu gạch ngang; khi đọc, khi nói được tách ra bằng ngữ điệu
- Tác dụng: ghi chú hoặc giải thích cho từ ngữ đi trước. Hơn nữa, chúng còn bổ sung thêm sắc thái về tình cảm, cảm xúc của người viết. Nó góp phần tạo nên nghĩa tình thái của câu.
2. Bài tập 2:
Hãy viết một đoạn văn (3 đến 5 câu)
về Tố Hữu và bài thơ Việt Bắc, trong đó có sử
dụng phép chêm xen. Phân tích tác dụng
của nó trong trường hợp đó?
Tố Hữu, lá cờ đầu của văn học cách mạng Việt Nam hiện đại,
đã viết bài thơ “Việt Bắc” trong buổi chia tay với chiến khu
Việt Bắc trở về Thủ đô Hà Nội. Bài thơ là tiếng hát ân tình
thuỷ chung (giữa người dân Việt Bắc với cán bộ cách mạng).
Bài thơ là thi phẩm đặc sắc nhất của thơ ca cách mạng Việt Nam.
Phân
tích
Phần chêm xen: phần được in đậm
Tác dụng: cung cấp thêm thông tin
về nhà thơ và nội dung của bài thơ
Em hãy rút ra nhận
xét về phép chêm xen?
Phép chêm xen là sự đưa thêm vào câu yếu tố ngôn ngữ có
tác dụng ghi chú hoặc giải thích thêm cho yếu tố ngôn ngữ
trước nó, góp phần tạo nên nghĩa tình thái cho câu.
Nó thường được phân tách với các bộ phận khác bằng dấu
phẩy, dấu ngoặc đơn, dấu gạch ngang
CỦNG CỐ BÀI HỌC
1. Hãy điền vào ô bên cạnh phép tu từ tương ứng?
a. Ở bầu thì tròn, ở ống thì dài
b. Hắn (tên hàng xóm) đang ăn cơm.
c. Nhớ từng rừng nứa bờ tre
Ngòi Thia, Sông Đáy, suối Lê vơi đầy
d. Này chồng, này mẹ, này cha
Này là em ruột, này là chị dâu
Lặp cú pháp
Chêm xen
Liệt kê
Liệt kê
CỦNG CỐ BÀI HỌC
2. Hãy phân tích kết cấu và tác dụng của phép lặp cú pháp trong đoạn văn sau:
“Đế quốc Mĩ nhất định phải cút khỏi nước ta. Tổ quốc ta nhất
định sẽ thống nhất. Đồng bào Nam Bắc nhất định sẽ sum họp
một nhà.”
(Hồ Chí Minh)
Kết cấu: chủ ngữ - nhất định - vị ngữ
Tác dụng: khẳng định ý chí quyết tâm, niềm tin không lay
chuyển của Bác Hồ với sự nghiệp chống Mĩ cứu nước của dân tộc
Việt Nam.