Tuần 12. Khái quát văn học Việt Nam từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIX

KHÁI QUÁT VĂN HỌC VIỆT NAM TỪ THẾ KỈ X ĐẾN HẾT THẾ KỈ XIX
(Tiếp theo)
I. Các thành phần
Gồm 2 thành phần chủ yếu:
Văn học chữ Hán
Văn học chữ Nôm
II. Các giai đoạn phát triển:
Gồm 4 giai đoạn:
Từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIV
Từ thế kỉ XV đến hết thế kỉ XVII
Từ thế kỉ XVIII đến nửa đầu thế kỉ XIX
Nửa cuối thế kỉ XIX
I. Các thành phần
II.Các Giai đoạn phát triển
III. Đặc điểm về nội dung
IV. Đặc điểm về nghệ thuật
KHÁI QUÁT VHVN TỪ THẾ KỈ X ĐẾN HẾT THẾ KỈ XIX
BA NỘI DUNG
Chủ nghĩa yêu nước
Chủ nghĩa nhân đạo
Cảm hứng thế sự

III. Đặc điểm lớn về nội dung của văn học từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIX
A�nh hưởng :
+ Truyền thống dân tộc
+ Tinh thần thời đại
+A�nh hưởng từ nước ngoài (Trung Quốc)
1. Chủ nghĩa yêu nước
Là nội dung lớn, xuyên suốt quá trình tồn tại và phát triển của Văn học Trung đại.
Gắn liền với tư tưởng " Trung quân ái quốc" và truyền thống yêu nước của dân tộc.
Biểu hiện:
+ Ý thức độc lập, tự chủ, tự cường, tự hào dân tộc
+ Lòng căm thù giặc, quyết chiến, quyết thắng kẻ thù
+ Tự hào về những chiến công
+ Tự hào về truyền thống lịch sử
+ Biết ơn, ngợi ca những người đã hi sinh vì đất nước
+ Tình yêu thiên nhiên, đất nước
Âm hưởng: bi tráng, hào hùng, thiết tha.
Tác giả, tác phẩm tiêu biểu:
Nam quốc sơn hà-Lí Thường Kiệt;Bình Ngô đại cáo-Nguyễn Trãi; Hịch tướng sĩ- Trần Quốc Tuấn; Thiên Trường vãn vọng-Trần Nhân Tông.
Ví dụ:
+ Ý thức độc lập, tự chủ, tự cường, tự hào dân tộc
"Sông núi nước Nam, vua Nam ở
Rành rành định phận tại sách trời"
( Sông núi nước Nam- Lí Thường Kiệt)
". Như nước Đại Việt ta từ trước
Vốn xưng nền văn hiến đã lâu
Núi sông bờ cõi đã chia
Phong tục Bắc, Nam cũng khác
Từ Triệu, Đinh, Lí, Trần bao đời gây nền độc lập
Cùng Hán. Đường, Tống, Nguyên mỗi bên hùng cứ một phương
Tuy manh yếu từng lúc khác nhau
Song hào kiệt đời nào cũng có". (Đại cáo Bình Ngô-Nguyễn Trãi)





+ Tự hào về những chiến công
"Chương Dương cướp giáo giặc
Hàm Tử bắt quân thù" (Phò giá về kinh -Trần Quang Khải-)
+ Tự hào về truyền thống lịch sử.(Nước Đại Việt ta-trích Đại cáo Bình Ngô-Nguyễn Trãi)
+ Biết ơn, ngợi ca những người đã hi sinh vì đất nước
Văn tế Nghĩa sĩ Cần Giuộc- Nguyễn Đình Chiểu
+ Tình yêu thiên nhiên, đất nước
"Trước xóm sau thôn tựa khói lồng
Bóng chiều man mác có dường không
Mục đồng sáo vẳng trâu về hết
Cò trắng từng đôi liệng xuống đồng" (Thiên Trường vãn vọng-Trần Nhân Tông)

+ Lòng căm thù giặc, quyết chiến, quyết thắng kẻ thù
"Ta thường tới bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối, ruột đau như cắt, nước mắt đầm đìa, chỉ căm tức chưa xả thịt lột da, nuốt gan uống máu quân thù. Dẫu cho trăm thân này phơi ngoài nội cỏ, nghìn xác này gói trong da ngựa, ta cũng cam lòng" (Hịch tướng sĩ- Trần Quốc Tuấn)


2. Chủ nghĩa nhân đạo
Là nội dung lớn, xuyên suốt Văn học Trung đại.
Bắt nguồn từ:
+ Truyền thống nhân đạo của người Việt Nam
+ Cội nguồn văn học dân gian
+ Ảnh hường tư tưởng nhân văn tích cực của Phật giáo, Nho giáo và Đạo giáo
Biểu hiện: phong phú, đa dạng:
+ Lòng thương người
Ví dụ: " Đau đớn thay phận đàn bà
Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung" (Truyện Kiều- Nguyễn Du)
Chuyện người con gái Nam Xương (Nguyễn Dữ); Chinh phụ ngâm (Đặng Trần Côn- Đoàn Thị Điểm)

+ Lên án, tố cáo những thế lực tàn bạo chà đạp lên con người
VD: " Trong tay đã sẵn đồng tiền
Dẫu rằng đổi trắng thay đen khó gì" (Truyện Kiều- Nguyễn Du)
" Người nách thước, kẻ tay đao
Đầu trâu mặt ngựa ào ào như sôi" (Truyện Kiều- Nguyễn Du)
+ Khẳng định, đề cao con người về tài năng, phẩm chất với những khát vọng chân chính: quyền sống, hạnh phúc, tự do, công lí, chính nghĩa
VD: Chị em Thuý Kiều( Truyện Kiều), Chinh phụ ngâm; Cung oán ngâm khúc.
+ Đề cao những quan hệ đạo đức, đạo lí tốt đẹp giữa người với người
VD: " Trai thời trung hiếu làm đầu
Gái thời tiết hạnh làm câu trau mình"( Lục Vân Tiên-Nguyễn Đình Chiểu)
Tác giả, tác phẩm tiêu biểu: Truyện Kiều(Nguyễn Du); Chinh phụ ngâm(Đặng Trần Côn- Đoàn Thị Điểm); Lục vân Tiên(Nguyễn Đình Chiểu); Chuyện người con gái Nam Xương(Nguyễn Dữ).
3. Cảm hứng thế sự
Bày tỏ suy nghĩ, tình cảm, thái độ về cuộc sống hiện thực và con người
Biểu hiện:
+ Hiện thực xã hội
" Còn bạc còn tiền còn đệ tử
Hết cơm hết rượu hết ông tôi"(Nguyễn Bỉnh Khiêm)
+ Cuộc sống đau khổ của con người
Phát triển mạnh từ thế kỉ XVIII - XIX
Tạo tiền đề cho văn học hiện thực sau này.
- Tác giả, tác phẩm tiêu biểu: thơ Nguyễn Bỉnh Khiêm; Nguyễn Khuyến; Tú Xương; Vũ trung tuỳ bút-(Phạm Đình Hổ); Thượng kinh kí sự(Lê Hữu Trác).
"Còn bạc còn tiền còn đệ tử
Hết cơm hết rượu hết ông tôi"
(Nguyễn Bỉnh Khiêm)
* "Sông kia rày đã nên đồng
Chỗ làm nhà cửa, chỗ trồng ngô khoai
Vẳng nghe tiếng ếch bên tai
Giật mình còn tưởng tiếng ai gọi đò" (Tú Xương)
* Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh-Phạm Đình Hổ.
Tính quy phạm
và sự phá vỡ
tính quy phạm
KHÁI QUÁT VHVN TỪ THẾ KỈ X ĐẾN HẾT THẾ KỈ XIX
NGHỆ THUẬT
Khuynh hướng
trang nhã và
xu hướng
bình dị
Tiếp thu và
dân tộc hoá
tinh hoa
văn học
nước ngoài
IV.Những đặc điểm lớn về nghệ thuật của văn học từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIX
1. Tính quy phạm và sự phá vỡ tính quy phạm
Tính quy phạm
Là sự quy định chặt chẽ theo khuôn mẫu
Thể hiện:
+ Quan điểm văn học:
Coi trong mục đích giáo huấn: "Văn dĩ tải đạo", "Thi dĩ ngôn chí"
"Chở bao nhiêu đạo thuyền không khẳm
Đâm mấy thằng gian bút chẳng tà" (Nguyễn Đình Chiểu)
+ Tư duy nghệ thuật: nghĩ theo kiểu mẫu có sẵn đã thành công thức
VD: . Người đẹp: nghiêng nước nghiêng thành, chim sa cá lặn Tài: cầm, kì, thi, hoạ
Nghề: ngư-tiều-canh-mục; Con vật: Long-lân-quy-phượng..
+ Thể loại văn học: tuân thủ quy định chặt chẽ về kết cấu, niêm luật.
VD: Thơ thất ngôn bát cú Đường luật; Thất ngôn Tứ tuyệt.
+ Cách sử dụng thi liệu: nhiều điển tích, điển cố, văn liệu quen thuộc.
"Kẻ chốn Chương Đài ,người lữ thứ
Lấy ai mà kể nỗi hàn ôn" (Chiều hôm nhớ nhà- Bà Huyện Thanh Quan)



* Tính quy phạm tạo ra đặc trưng về nghệ thuật: thiên về ước lệ, tương trưng.
b. Sự phá vỡ tính quy phạm
"Trời thu xanh ngắt mấy từng cao
Cần trúc lơ phơ gió hắt hiu
Nước biếc trông như tầng khói phủ
Song thưa để mặc bóng trăng vào
Mấy chùm trước giậu hoa năm ngoái
Một tiếng trên không ngỗng nước nào
Nhân hứng cũng vừa toan cất bút
Nghĩ ra lại thẹn với ông Đào" (Thu vịnh-Nguyễn Khuyến)
Tính quy phạm:
Hì nh tượng quen thuộc: thu thiên(trời thu); thu thuỷ(nước thu); thu nguyệt(trăng thu); thu hoa(hoa thu)
Số câu: 8 câu; Số tiếng: mỗi câu 7 tiếng
Thi liệu: chuyện về Đào Tiềm (Trung Quốc)
Sự phá vỡ quy phạm:
Từ láy: (hắt hiu, lơ phơ); cảnh mang nét đặc trưng của mùa thu đồng bằng Bắc Bộ.; hình ảnh quen thuộc, gần gũi: cần trúc, song thưa, giậu.
*Một mặt vừa tuân thủ tính quy phạm mặt khác có thể phá vỡ tính quy phạm -> phát huy cá tính sáng tạo

2. Khuynh hướng trang nhã và xu hướng bình dị
Đề tài, chủ đề:
Hướng tới cái cao cả, trang trọng.
Ví dụ: Chí làm trai, thiên nhiên mĩ lệ, chiến công vĩ đại, nhớ nước thương nhà.
Hình tượng nghệ thuật:
Tao nhã, mĩ lệ
VD: Sông núi; người anh hùng.
Ngôn ngữ nghệ thuật:
Trau chuốt, hoa mĩ
VD: " Lối xưa xe ngựa hồn thu thảo
Nền cũ lâu đài,bóng tịch dương"(Thăng Long thành hoài cổ- Bà Huyện Thanh Quan)
a.Khuynh hướng trang nhã

Xu hướng bình dị

- Đề tài, chủ đề:
Hướng tới cái đời thường, bình dị.
Ví dụ: Ban đến chơi nhà; Thương vợ; Bánh trôi nước.
- Hình tượng nghệ thuật: Đơn sơ, mộc mạc
VD: Chiếc bánh trôi nước, bè rau muống, mùng tơi, quả mít.
- Ngôn ngữ nghệ thuật:
Tự nhiên, gần gũi với đời sống..
VD: "Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm với nước non"( Bánh trôi nước- Hồ Xuân Hương)


3. Tiếp thu và dân tộc hoá tinh hoa văn học nước ngoài
Tiếp thu
- Ngôn ngữ: dùng chữ Hán để sáng tác.
- Thể loại: tiếp thu từ Trung Quốc: cổ phong, Đường luật, hịch, cáo, chiếu,truyền kì, tiểu thuyết chương hồi.
- Thi liệu: văn học Trung Quốc, điển tích, điển cố.
b. Quá trình dân tộc hoá hình thức văn học
- Sáng tạo và sử dụng chữ Nôm
- Việt hoá thể thơ Đường luật: từ thơ Đường luật ?thơ Nôm Đường luật; thất ngôn xen lục ngôn.(Cảnh ngày hè-Nguyễn Trãi; thơ Hồ Xuân Hương; Nguyễn Khuyến.)
- Sáng tạo các thể thơ dân tộc : lục bát, song thất lục bát; ngâm khúc; hát nói.
- Sử dụng lời ăn tiếng nói của nhân dân.
Kết luận
VHTĐ phát triển trong sự gắn bó với vận mệnh đất nước và nhân dân
Cùng với VHDG, góp phần tạo nên diện mạo cho văn học nước nhà
Tạo tiền đề và cơ sở vững chắc cho sự phát triển của văn học về sau
Sơ đồ Văn học trung đại Việt Nam: