Tuần 11. Luyện tập vận dụng kết hợp các thao tác lập luận phân tích và so sánh

Làm văn: Luyện tập vận dụng kết hợp các thao tác lập luận phân tích và so sánh
"Chớ tự kiêu tự đại. Tự kiêu tự đại là khờ dại. Vì mình hay, còn nhiều người hay hơn mình. Mình giỏi, còn nhiều người giỏi hơn mình. Tự kiêu tự đại tức là thoái bộ. Sông to, bể rộng thì bao nhiêu nước cũng chứa được, vì độ lượng của nó rộng và sâu. Cái chén nhỏ, cái đĩa cạn thì một chút nước cũng đầy tràn, vì độ lượng nó hẹp nhỏ. Người mà tự kiêu tự mãn thì cũng như cái chén, cái đĩa cạn."
( Hồ Chí Minh, Cần kiệm liêm chính)
Đọc đoạn văn mẫu và trả lời các câu hỏi sau
- Tronng đoạn văn trên tác giả có sử dụng thao tác lập luận phân tích và so sánh
Tác giả có phân tích không? Phân tích điều gì? Có so sánh không? So sánh nhằm mục đích gì?
Trong đoạn văn trên có sử dụng thao tác phân tích. Tác giả phân tích sự tự kiêu tự đại là khờ dại, là thoái bộ. Bởi lẽ ở đời còn có rất nhiều người hay và giỏi hơn mình.

Tác giả có sử dụng thao tác so sánh. Bác để là rõ những ai tự kiêu, tự đại cũng như cái chén, cái đĩa cạn. "Cái chén nhỏ, cái đĩa cạn thì một chút nước cũng đầy vì độ lượng của nó hẹp nhỏ".

+ Cái chén, cái đĩa sao bằng " Sông to bể rộng thì bao nhiêu nước cũng chứa được vì độ lượng của nó rộng và sâu".

- Hai thao tác phân tích và so sánh trong đoạn văn của Bác không ngang nhau. Vì phân tích là chủ đạo.
- Đây là đoạn văn mẫu mực vì vận dụng kết hợp giữa hai lập luận phân tích và so sánh. Vì đoạn văn nhằm mục đích làm cho những người tự kiêu, tự đại hiểu rõ.
Đoạn văn trên có phải là mẫu mực về vận dụng kết hợp giữa hai thao tác lập luận phân tích và so sánh không? Vì sao?
+ Tự kiêu tự đại là dại khờ.
Mình hay còn nhiều người hay hơn mình.
Mình giỏi còn nhiều người giỏi hơn mình.

+ Tự xem mình giỏi, hay sẽ không cố gắng trong học tập, rèn luyện, lao động. Vì thế là khờ dại, không thích là dốt nát, thiển cận. Vì vậy, "chớ tự kiêu, tự đại"

+ Để thuyết phục, Bác kết hợp so sánh bằng hình tượng. Người tự kiêu tự đại so sánh với cái chén, cái đĩa cạn.
-> Cách so sánh này tác động và nhận thức: Người tự kiêu, tự đại, hiểu biết sẽ nông cạn. Tuy nhận thức con người có giới hạn nhưng bởi lẽ rèn luyện, luôn luôn xác định bản thân phải cố gắng nhiều thì cũng chứa được, làm sao càng tiếp thu được nhiều càng tốt. Muốn vậy đừng tự kiêu tự đại, phải biết khiêm tốn.
Rút ra kết luận:
+ Vận dụng hai thao tác lập luận phân tích và so sánh trong đoạn văn hoặc bài văn nghị luận là cách tốt nhất.
+ Phải căn cứ vào mục đích nghị luận, yêu cầu, đối tượng của nghị luận để xác định có cần kết hợp giữa hai thao tác lập luận phân tích và so sánh đó không.
(thao tác lập luận ptích và so sánh đóng vtrò chủ đạo)
+ Điều quan trọng là khi xác định lập luận nào là chủ yếu, lập luận nào là hỗ trợ, phải có bước lập ý tốt. Nghĩa là chọn luạn điểm, tìm luận cứ và luận chứng
VD1: Để phân tích cho người ta hiểu biết không nên tự kiêu, tự đại, Bác xác định:
+ Chớ tự kiêu tự đại ( Luận điểm)
+ Tự kiêu tự đại là khờ dại (Luận cứ)
(+) Mình hay nhưng nhiều người lại hay hơn mình (Luận chứng)
(+) Mình giỏi nhưng nhiều người lại giỏi hơn mình (Luận chứng)
( Dẫn chứng này rất đúng, vì người đọc liên hệ đều thấy)
VD2: Để so sánh, Bác xác định các ý:
+ Sóng to bể lớn chứa được nhiều nước ( Luận cứ)
(+) Vì độ lượng củan ó rộng và sâu ( Luận chứng)
+ Cái chén nhỏ, cái đĩa cạn thì một chút nước cũng đầy( Luận cứ)
(+ ) Vì độ lượng của nó hẹp, nhỏ ( Luận chứng)
+ Người mà tự kiêu, tự mãn thì cũng như cía chén, cái đĩa cạn
( Luận điểm)
Hướng dẫn học sinh làm bài
Viết một đoạn văn về thiên nhiên
* Chọn đoạn thơ thứ hai trong bài Đây thôn Vĩ Dạ của Hàn Mặc Tử
" Gió theo lối gió mây đường mây
Dòng nước buồn thiu hoa bắp lay
Thuyền ai đậu bến sông trăng đó
Có chở trăng về kịp tối nay"
-
Mục đích: Bàn về cái hay của đoạn thơ
Chủ yếu lập luận phân tích, song có so sánh
+ Đoạn thơ mang đến cảnh đẹp thơ mộng của sông nước đêm trăng trong nỗi buồn bâng khuâng, gợi nhớ ( Luận điểm)
(+) Hình ảnh thơ gợi lên cảm giác buồn ( Luận cứ)
" Gió theo lối gió mây đường mây
Dòng nước buồn thiu hoa bắp lay
( Phân tích hai câu thơ này để thấy cảm xúc thơ phá vỡ quy luật của tự nhiên, thể hiện nỗi buồn chia lìa đôi ngả. Cảnh vật cũng thấm đẫm hồn người. Hai câu thơ gồm 14 âm tiết có tới 9 âm tiết mang thanh bằng, âm hưởng của thơ lan toả man mác nỗi buồn, gợi nhớ đến bâng khuâng(+) Nỗi nhớ đưa ta về đêm trăng trên sông nước thơ mộng ( Luận cứ)
"Thuyền ai đậu bến sông trăng đó
Có chở trăng về kịp tối nay"
( Một dòng sông , bến nước và thuyền ai neo đậu. Tất cả tràn ngập trong ánh trăng. Thơ mộng lắm. Thơ mộng hơn, nó mang theo một lời nhắn gửi. Dường như nhà thơ cũng tắm trong cảnh sông nước đầy trăng mà quên đi nỗi buồn cố hữu trong lòng. Ngôn ngữ tinh tế "Có chở trăng về" làm cho ý thơ trở nên huyền ảo. Vĩ Dạ đẹp cả ban ngày, đẹp cả ban đêm. Tình yêu quê hương đất nước đã dệt lên bức tranh ấy)

* So sánh để làm nổi bật vẻ đẹp của đoạn thơ
- Hàn Mặc Tử cũng là nhà thơ viết nhiều về trăng. Đây cũng là ánh trăng đẹp:
"Ô kìa! bóng nguyệt trần truồng tắm
Lộ cái khuôn vàng dưới đáy khe"
( Bẽn lẽn)
Bài học chúng ta dừng tại đây