Tuần 11. Chữ người tử tù

Thuyết trình
văn học
Chữ người tử tù
( Nguyễn Tuân)

Tổ 2 – Lớp 11A02
I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả
a, Cuộc đời
- Năm sinh, năm mất: 1910 - 1987
- Quê quán: Làng Mọc, nay thuộc phường Nhân Chính, Quận Thanh Xuân, Hà Nội
- Gia đình: Sinh ra trong một gia đình nhà nho khi Hán học đã tàn.
- Bản thân:
+ Từ 19481958, ông là tổng thư kí Hội Văn nghệ Việt Nam
+ Sau khi t?t nghi?p bậc Thành chung ở Nam Định, ông về Hà Nội viết văn và làm báo;
+ Cách mạng tháng Tám thành công, ông đến với cách mạng tự nguyện dùng ngòi bút phục vụ hai cuộc kháng chiến của dân tộc.
I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả
a, Cuộc đời
b, Sự nghiệp
- Là nhà văn lớn một nghệ sĩ suốt đời đi tìm cái đẹp, giữ vị trí quan trọng và đóng góp không nhỏ đối với văn học Việt Nam hiện đại.
+ Thúc đẩy tuỳ bút, bút kí đạt trình độ nghệ thuật cao.
+ L�m phong phỳ thờm ngụn ng? van h?c dõn t?c.
+ Phong cách tài hoa độc đáo
+ Được Nhà nước tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.
b. Tác phẩm chính:
Chia 2 giai đoạn
- Trước cách mạng: Một chuyến đi (1938),
Vang bóng một thời (1940),
Chiếc lư đồng mắt cua (1941).
- Sau cách mạng:
Đường vui (1949),
Bút kí sông Đà (1960), Kí chống Mỹ (1965-1975).
2/ Tác phẩm:
- Tập truyện Vang bóng một thời (1940) gồm 11 truyện ngắn, là tác phẩm kết tinh tài năng của Nguyễn Tuân trước cách mạng.
- Truyện ngắn chữ người tử tù lúc đầu có tên là Dòng chữ cuối cùng, từ năm 1938 trên tạp trí Tao Đàn, sau đó được tuyển in trong tập Vang bóng một thời và đổi tên thành Chữ người tử tù.
3/ Tình huống truyện:
-Mối quan hệ đặc biệt của nhân vật:
+ với nhân vật khác,
+ với hoàn cảnh và môi trường sống.
Bộc lộ tâm trạng, tính cách hay thân phận của nhân vật  thể hiện sâu sắc tư tưởng tác phẩm.
- Trong chữ người tử tù Nguyễn Tuân đã xây dựng được một tình huống truyện độc đáo.
Khác biệt: Huấn Cao >< quản ngục trên bình diện xã hội.

Tên cầm đầu cuộc nổi loạn, bị bắt giam, chờ ngày chịu tội.
Quản ngục đại diện cho phái trật tự xã hội đương thời.
><
Giống nhau: Đều là những con người có tâm hồn nghệ sĩ,
Trên bình diện nghệ thuật họ là tri âm, tri kỷ với nhau
Tình huống: đưa nhân vật vào chốn tù ngục tối tăm nhơ bẩn  cuộc gặp gỡ kì lạ  mối quan hệ đặc biệt éo le đầy trớ trêu giữa những tâm hồn tri âm, tri kỷ.
Tình thế đối nghịch: tử tù và quản ngục
Làm nổi bật hình tượng Huấn Cao, làm sáng tỏ tấm lòng biệt nhỡn liên tài của viên quản ngục, đồng thời cũng thể hiện sâu sắc chủ đề của tác phẩm.
B/ TÌM HIỂU
VĂN BẢN
II. Tìm hiểu văn bản :
1. Tình huống truyện:
- Cuộc gặp gỡ khác thường của hai con người khác thường :
+Viên quản ngục - kẻ đại diện cho bạo lực tăm tối nhưng lại khát khao ánh sáng của chữ nghĩa.
+ Huấn Cao - người tử tù có tài viết chữ đẹp nổi tiếng.
=> Cuộc gặp gỡ giữa chốn tù ngục và trong một tình thế éo le : cuộc chạm trán giữa một người bị xem là “đại nghịch” với kẻ đại diện cho trật tự xã hội đương thời.
Kịch tính của câu chuyện đã lên tới đỉnh điểm khi quản ngục nhận được công văn khẩn của quan Hình bộ Thượng thư về việc chuyển các tử tù vào pháp trường trong kinh.
2. V? d?p t�i hoa v� thi�n luong c?a nh?ng con ngu?i bi?t gi? nh�n c�ch:
a.Viên quản ngục
- Coi tù trong xã hội nhiễu nhương, ly loạn? phải "ăn đời ở kiếp với lũ quay quắt".
- L� người có "tính cách dịu dàng và lòng biết giá người, biết trọng người ngay" ? có tư cách.
- Nghe tin Huấn Cao sắp bị giải đến: băn khoăn, lo lắng, trằn trọc và mang tâm sự..
? Trong hoàn cảnh đề lao, tính cách viên quản ngục "là một thanh âm trong trẻo chen vào giữa một bản đàn mà nhạc luật đều hỗn loạn xô bồ".

- Nhận tù với "cặp mắt hiền lành", lại còn "có biệt nhỡn đối riêng với Huấn Cao".
- Biệt đãi Huấn Cao suốt nửa tháng.
- Gặp Huấn Cao trong buồng kín, khép nép, cung kính? mong nuốn được chu tất với ông Huấn.
- Bị hiểu lầm, nhưng vẫn tiếp tục biệt đãi Huấn Cao và năm bạn đồng chí của Huấn Cao.
? Khổ tâm vì chưa xin được chữ của Huấn Cao.
? Nhận xét:
Trong hoàn cảnh đề lao, người ta sống bằng tàn nhẫn, bằng lừa lọc, thì sở nguyện ("có được chữ ông Huấn mà treo là có một báu vật trên đời") và nỗi khổ tâm nhất của quản ngục ("có một ông Huấn Cao trong tay mình, dưới quyền mình mà không biết làm thế nào để xin được chữ") đã thể hiện rõ phẩm chất đáng quý - THIÊN LƯƠNG của viên quản ngục và tấm lòng biết yêu quý, trân trọng Cái Đẹp của ông.
2. Vẻ đẹp tài hoa và thiên lương của những con người biết giữ nhân cách:
b.Nhân vật Huấn Cao :
b1. Hoàn cảnh của nhân vật:
*Đọc tác phẩm “Chữ người tử tù”, bạn có cảm nhận gì về cảnh ngộ của nhân vật Huấn Cao?
+ Vì chống lại triều đình phong kiến thối nát, nên bị kết án tử tù, sắp đi vào cõi chết.
 Chí lớn không thành – cái chết kề bên.
b2.Những vẻ đẹp của nhân vật Huấn Cao :
@/ Tài viết chữ và việc cho chữ :
-Tài viết chữ:
+ Viết chữ nhanh và đẹp.
+ Xem chữ như báu vật.
+Chữ đẹp và vuông.
 Vẻ đẹp tài hoa - nghệ sĩ của một bậc danh sĩ.
* Ca ngợi chữ viết của Huấn Cao, Nguyễn Tuân muốn nói đến điều gì?
=> Nhà văn muốn gửi gắm tấm lòng yêu quí cái đẹp và trân trọng vẻ đẹp văn hoá cổ truyền một thời đã qua của dân tộc.

- Việc cho chữ :
+Tính ông vốn “khoảnh”, trừ tri kỷ, ông ít chịu cho chữ.
+ Chỉ cho ba người bạn thân.
+ Không vì vàng ngọc hay quyền thế mà cho chữ.
+Cho chữ quản ngục vì cảm được tấm lòng trọng liên tài của ngục quan.
 Là một người giàu lòng trọng nghĩa, khinh thường danh lợi, có tài - có tâm.
Huấn Cao là một nghệ sĩ tài hoa trong nghệ thuật viết thư pháp.
 Huấn Cao trở thành biểu tượng của cái đẹp : đẹp chữ, đẹp nhân cách làm người

@/ Hành động ,thái độ ,cử chỉ của Huấn Cao :
- Dám ngang nhiên chống lại triều đình phong kiến thối nát không phải vì “mưu đồ bá vương” mà để “cứu vớt dân đen đang đói khổ”
- Khi bị bắt, bị tù, sẵn sàng “bẻ khoá vượt ngục”  coi thường nhà tù tàn bạo của chế độ phong kiến
- Lúc mới đến nhà ngục tỉnh Sơn Tây :
+ Bất chấp lời doạ dẫm của bọn lính, ông vẫn lạnh lùng “rỗ gông” đập rệp.
 Chí lớn không thành mà vẫn hiên ngang, bất khuất trước kẻ thù.
- Khi được quan ngục biệt đãi :
+”Thản nhiên nhận rượu thịt” như “việc vẫn làm trong cái hứng sinh bình”.
 Phong thái ung dung,coi cái chết nhẹ tựa lông hồng.
- Khi được ngục quan thăm hỏi, ông tỏ thái độ lạnh lùng, khinh bạc, coi những kẻ đại diện cho quyền lực thống trị làm chỉ là “những trò tiểu nhân thị oai”.
- Thái độ “lễ phép” , “xin lĩnh ý” và sự thừa nhận của ngục quan đã khẳng định : Huấn Cao là một “người chọc trời quấy nước”
* Tóm lại,
Huấn Cao là một người vừa có tài, vừa có tâm ; có thiên lương cao đẹp; yêu quí cái thiện; sợ phụ lòng tấm lòng cao đẹp và biết cảm động trước thiên lương của quản ngục.
Ông còn là một trang anh hùng dũng liệt, Có khí phách hiên ngang - bất khuất trước cái ác, cái xấu.
=> Đó là hai mặt thống nhất trong một nhân cách lớn của Huấn Cao.
* Từ đó thể hiện quan điểm nghệ thuật tiến bộ của nhà văn : Cái tài phải đi đôi với cái tâm; Cái đẹp và cái thiện không thể tách rời nhau trong một con người và trong cuộc sống.
* Thái độ của nhà văn với nhân vật Huấn Cao :
-Yêu mến, ca ngợi và nuối tiếc Huấn Cao .
-Kín đáo thể hiện tình cảm yêu mến,trân trọng với những giá trị văn hoá truyền thống
 Tinh thần dân tộc , lòng yêu nước kín đáo của nhà văn.
* Cách giới thiệu nhân vật của Nguyễn Tuân thật độc đáo, sáng tạo bằng cách :
+ Lấy xa để nói gần, lấy bóng để làm lộ hình.
+ Sử dụng lối tả gián tiếp …để làm rõ tính cách nhân vật một cách sinh động.
 Cách giới thiệu này vừa để nhân vật xuất hiện một cách tự nhiên, vừa tạo ra sự cuốn hút cho người đọc.


c. Cảnh Hu?n Cao cho chữ -v� cho l?i khuy�n :
c1. C?nh cho ch? :

@/ “Cảnh tượng xưa nay chưa từng có”:
- Hoàn cảnh và địa điểm cho chữ:
+ Xưa nay việc cho chữ thường chỉ diễn ra ở những nơi thư phòng, trong những lúc tâm hồn thanh thản.
+ Còn ở đây, cảnh cho chữ lại diễn ra giữa nhà tù – nơi ngự trị của bóng tối và tội ác ( những thứ được xem là thù địch của cái đẹp).
- Người cho và nhận chữ cũng hết sức đặc biệt :
+ Người cho chữ là một tử tù, “cổ mang gông, chân viếng xiềng”, ung dung, đường bệ  là người sáng tạo và ban phát cái đẹp.
+ Kẻ nhận chữ : quan ngục- đại diện cho quyền lực của chính quyền phong kiến tàn bạo lại “ khúm núm, sợ sệt” kẻ lĩnh hội cái đẹp .
* Nghệ thuật miêu tả :
- Thủ pháp tương phản, đối lập :
+ Giữa ánh sáng ( của ngọn đuốc) và bóng tối ( phòng giam chật hẹp …)
+Giữa sự hỗn độn xô bồ… >< cái cao đẹp và thanh khiết ( vuông lụa trắng, thoi mực thơm, nét chữ đẹp).
+Giữa người tử tù sắp chết ban phát cái đẹp, cái thiện >= > Làm nổi bật hình ảnh của Huấn Cao , tô đậm sự thắng thế của cái đẹp : Cái đẹp được sản sinh trên một mảnh đất chết , từ một tử tù sắp chết.
 Cái đẹp luôn trường tồn và bất tử. Nhưng cái đẹp không thể sống chung cùng một nơi với tội ác.
- Nhịp điệu chậm rãi, câu văn giàu hình ảnh.
- Sử dụng nhiều từ Hán Việt  tạo không khí trang nghiêm của cuộc cho chữ.
c2. Cho lời khuyên :
- Nội dung của lời khuyên của Huấn Cao :
+ Qủan ngục hãy thay chỗ ở.
- Ý nghĩa của lời khuyên :
+ Muốn chơi chữ đẹp phải có thiên lương cao đẹp.
+Cái đẹp không thể sống chung cùng một nơi với tội ác.
-Tác dụng của lời khuyên :
Cảm hoá sâu sắc tình cảm và nhận thức của viên quan ngục.

Câu hỏi thảo luận:
Câu nói "Kẻ mê muội này xin bái lĩnh" của viên quản ngục lúc kết thúc tác phẩm có ý nghĩa
gì ? Theo các bạn, viên quản ngục rồi sẽ "thay đổi chỗ ở" không ?
? Sơ kết: Cảnh viết chữ trong phòng giam chính là sự gặp gỡ của những con người có "thiên lương" và biết quý trọng, nâng niu Cái Đẹp.
- Hình tượng nhân vật Huấn Cao càng khẳng định phẩm chất "bần tiện bất năng di, phú quý bất năng khinh, uy vũ bất năng khuất" của một trang anh hùng dũng liệt, một nghệ sĩ tài hoa.
3. Ý nghĩa
- Cái Đẹp "chân - thiện - mỹ" có thể sản sinh trong lòng cái ác - nơi cái ác, cái xấu ngự trị.
- Cái Đẹp có thể cảm hóa được con người.
4. Nghệ thuật
- Kể chuyện sinh động
- Dựng cảnh, tả tình độc đáo
- Chi tiết đầy kịch tính, lôi cuốn.
- Văn phong vừa cổ kính (từ ngữ, đối thoại nhân vật) vừa hiện đại (nội tâm, tâm trạng nhân vật.).

5. Chủ đề
Qua hình tượng Huấn Cao, tác giả đề cao cái Đẹp "chân - thiện - mỹ "
? Bài ca ca ngợi, động viên con người gìn giữ được "thiên lương" trong bất kỳ hoàn cảnh nào.
III. Tổng kết
- Hình tượng Huấn Cao mang dáng dấp của nhân vật lý tưởng - một bậc quân tử , "đấng trượng phu" - theo quan niệm trong xã hội phong kiến ngày xưa.
- "Chữ người tử tù" nói riêng và "Vang bóng một thời" nói chung tiêu biểu cho văn phong tài hoa, tài tử của Nguyễn Tuân trước Cách mạng tháng Tám.