Tuần 10. Đất nước (Nguyễn Khoa Điềm)

Trích trường ca “Mặt đường khát vọng”

- NGUYỄN KHOA ĐIỀM -
I. T×m hiÓu chung
1. T¸c gi¶
- Sinh 1943 t¹i Thõa Thiªn HuÕ, trong mét gia ®×nh trÝ thøc CM, lµ nhµ th¬ tiªu biÓu cña thÕ hÖ c¸c nhµ th¬ trÎ thêi kh¸ng chiÕn chèng mÜ
- Tõng gi÷ chøc vô BT Bé v¨n ho¸, tr­ëng ban T¦ - VH T¦
- Th¬ NK§ hÊp dÉn bëi sù kÕt hîp gi÷a xóc c¶m nång nµn vµ suy t­ s©u l¾ng cña ng­êi trÝ thøc vÒ ®Êt n­íc, con ng­êi ViÖt Nam
2. Xuất xứ - bố cục đoạn trích
a. Xuất xứ.
- Trích phần đầu , chương V của trường ca Mặt đường khát vọng.
- Tác giả viết nhằm thức tỉnh tuổi trẻ thành thị Miền Nam vùng địch tạm chiếm về non sông, đất nước về sứ mệnh của thế hệ mình, xuống đường đấu tranh chống đế quốc Mĩ xâm lược
b. Đọc và tìm hiểu bố cục đoạn trích.
- Đọc: Giọng sâu lắng, suy tư, giàu cảm xúc.
- Bố cục: 2 đoạn:
+ Cảm nhận riêng của nhà thơ về Đất nước
+ Tư tưởng Đất Nước của nhân dân.

II. Tìm hiểu chi tiết
Đoạn 1: Cảm nhận riêng của nhà thơ về Đất nước
Thảo luận trả lời câu hỏi 1 SGK ( 4 phút)
- Từ phương diện văn hoá và lịch sử
Đất nước có từ cái: " Ngày xửa ngày xưa."
mẹ thường hay kể.
Đất nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất nước lớn lên khi dân mình biết tròng tre mà đánh giặc
Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay mối mặn.
Cái kèo, cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, gần, sàng
Đất nước có từ ngày đó.
Đất nước có từ xa xưa
Câu chuyện cổ tích trầu cau,
phong tục ăn trầu
Truyền thuyết Thanh Gióng, truyền thống
đánh giặc giữ nước
Tình nghĩa thuỷ chung của cha mẹ
Từ cuộc sống lao động lam lũ vất vả
* Đất nước thực ra rất gần gũi thân thuộc, có thể cảm nhận đất nước qua những gì hết sức đơn sơ, gắn bó với mỗi con người: những câu chuyện cổ tích, truyền thuyết của mẹ, của bà, ngôi nhà mình ở, hạt gao mính ăn.
Đoạn thơ trả lời cho câu hỏi nào?
Đất nước là gì?
Đất nước có từ khi nào?
? Theo Nguyễn Khoa Điềm đất nước được cắt nghĩa như thế nào?
- Từ phương diện không gian., thời gian.
+ Không gian, điạ lí:
Đất là nơi anh đến trường
Nước là nơ em tắm.
Đất nước là nơi ta hò hẹn
Đất nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm
Đất là nơi " con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc"
Nước là nơi " con ca ngư ông móng nước biến khơi"
.............
Không gian mênh mông
Đất là nơi dân mình đoàn tụ
Đất là nơi Chim về
Nước là nơi Rồng ở.
? Em nhận xét như thế nào về cách diễn đạt triết tự: " đất, nước"; đất nước bao gồm những không gian nào? Thái độ tình cảm của nhà thơ ở đoạn này?
Đất và nước tạo thành đất nước là không gian gần gũi trữ tình ,đằm thắm
Không gian rộng lớn chứa đựng
niềm tự hào
* Đất nước có trong mỗi chúng ta gần gũi, thân thương, trữ tình, thơ mộng ; đất nước cũng là không gian chung của một cộng đồng " đồng bào" gắn với nững giá trị tinh thần của dân tộc và niềm tự hào sâu sắc về đất nước của nhà thơ
+ Thời gian, lịch sử
Thời gian đằng đẵng.
.........
Lạc Long quân và Âu Cơ
..........
Những ai đã khuất
Những ai bây giờ
.......
Hằng năm ăn đâu làm đâu
Cũng biết cúi đầu nhớ ngày dỗ tổ
Trong anh và em hôm nay
Đều có một phần đất nước
............
Mai ngày con ta lớn lên
Sẽ mang đất nước đi xa
? Nhận xét về cảm xúc thơ ở đoạn này? Từ ngững câu thơ trên cho em suy ngẫm gì về lịch sử dân tộc và trách nhiệm của bản thân em với lịch sử ấy.
Quá khứ





Hiện tại



Tương lai
Cảm xúc tự hào về lịch sử
và suy ngẫm về ý thức trách nhiệm
Em ơi em đất nước là máu xương của mình
Phải biết gắn bó và san sẻ
Phải biết hoá thân cho dáng hình xứ sở
Làm nên đất nước muôn đời.
? Dựa trên cơ sở nào để tác giả khẳng định và tâm sự với chúng ta như ở 4 câu trên? Hãy vẽ lại mô hình lập luận của nhà thơ ở đoạn 1?

Đất nước có từ khi nào?
Từ xa xưa,
gần gũi
và có trong
mỗi chúng ta
Đất nước là gì?
Là không gian, địa lí
Là thời gian, lịch sử
Tất cả đều tồn tại
gần gũi, thiêng liêng,
gắn bó với mỗi
thế hệ con người
Phải biết gắn bó và san sẻ
Phải biết hoá thân cho dáng hình xứ sở
Làm nên đất nước muôn đời.


* Tính triết lí, suy tư hoà quện trong giọng thơ trữ tình đằm thắm tạo chất giong riêng truyền cảm và thuyết phục đối với người đọc.
2. Đoạn 2: Tư tưởng Đất nước của nhân dân.
HS Thảo luận và trả lời câu hỏi3. (4 phút)
Ai đã tạo dựng lên dáng hình đất nước.?
Đất nước được gìn giữ, bảo vệ, dựng xây do ai? Như thế nào?
Bám 2 gợi ý sau
Hạ Long
Hòn trống Mái Sầm sơn
Núi bút non nghiên - Quảng Ngãi
Nàng Tô Thị - Lạng Sơn
Những người vợ nhớ chồng góp - núi Vọng Phu
Cặp vợ chồng yêu nhau - góp hòn Trống Mái
Gót ngựa Thánh Gióng - để lại trăm ao hồ
Chín mươi chín con voi - góp dựng đất tổ Hùng Vương
Những con rồng - góp dòng sông xanh thẳm
Người học trò nghèo - góp núi Bút, non Nghiên
Con cóc con gà - góp Hạ Long thành thắng cảnh
Những nười dân nào - góp Ông Đốc, Ông Trang,
Bà Đen, Bà Điểm.
Những con người bình dị với lòng yêu thương, tinh thần yêu nước, hiếu học, đầy ước mơ. Đó là nhân dân đã làm nên dáng hình đất nước với những giá trị vật chất và tinh thần theo dòng lịch sử hàng ngàn năm. Tác giả khái quát bằng những câu thơ mang màu sắc triết lý:

Nhân dân
Dáng hình đất nước
Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi
Chẳng mang một hình, một ao ước, một lối sống ông cha
Ôi đất nước bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hoá núi sông ta
* Đất nước do nhân dân hoá thân tạo dựng nên
? Những câu thơ nào tập trung tư tưởng của đoạn?Đó là tư tưởng gì?
- ý tưởng của đoạn thơ: Đất nước do nhân dân - những con người vô danh- dựng xây, gìn giữ tryền lại cho đời sau tất cả những giá trị văn hoá tinh thần.
? Diễn đạt lại nội dung của đoạn thơ từ : Em ơi em đến Đất Nước Nhân Dân bằng văn xuôi theo ý hiểu của bản thân? Cắt nghĩa để làm rõ ý tưởng của nhà thơ ở đoạn này?`
..bốn nghìn năm đất nước
Năm tháng nào cũng người người lớp lớp
Con gái, con trai bằng tuổi chúng ta
...............
Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm.
Không ai nhớ mặt đạt tên
Nhưng họ đã làm ra đất nước.

Bốn nghìn lớp người đã làm lụng, đánh giặc
và hi simh tạo nên đất nước
Họ
Giữ và truyền cho ta hạt lúa
chuyền lửa qua mỗi nhà
truyền giọng điệu
Gánh theo tên xã, tênlàng
đắp đập be bờ
Kinh nhiệm sản xuất
Văn minh
Bản sắc riêng
Phong tục tập quán
Hy sinh vun dắp cho đời sau
? Phân tích sắc thái trữ tình trong đoạn thơ? Rút ra đánh giá chung cho đoạn?
* Chất trữ tình không chỉ ở cách xưng hô em mà còn ở men say cảm xúc, cả đoạn như lời tâm
tình thủ thỉ về đất nước dược cảm nhận trong chiều sâu suy nghĩ của nhà thơ.
3. Những đặc sắc nghệ thuật của bài thơ
?Hãy chỉ ra các biểu hiện độc đáo ở các yếu tố nghệ thuật được sử dụng trong tác phẩm?
- Sử dụng sáng tạo các yếu tố dân gian: Mỗi câu thơ đều xuất phát từ ý, lời của một
câu chuyện, một câu ca dao.
- Yếu tố trữ tình thể hiện rất cụ thể qua giọng diệu thơ, qua bối cảnh, qua cách xưng hô,
qua chất men cảm xúc thiết tha.
- Trữ tình và triết lí hoà quện khiến cho mạnh thơ mạch lạc, thuyết phục

? Phát biểu chủ đề của tác phẩm.
* Qua cảm nhận riêng về đất nước Nguyễn Khoa Điềm đã khái quát nên tư tưởng của thời đại kháng chiến chống Mỹ : Đất Nước của nhân dân từ đó thức tỉnh mọi người ý thức về trách nghiệm của mình xuống đường hoà mình vào cuộc kháng chiến của dân tộc.
III. Tổng kết: Ghi nhớ SGK

- Về nhà chuẩn bài đọc thêm và bài Một số phép tu từ ngữ âm