Tuần 10. Đất nước (Nguyễn Khoa Điềm)

Đất Nước
Nguyễn Khoa Điềm
Trường: THPT Quỳ Hợp II
Giáo viên: Nguyễn Ngọc Anh
A. Tìm hiểu chung.
I. Tác giả.

Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943 tại xã Phong Hoà, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên - Huế, trong một gia đình trí thức có truyền thống yêu nước và cách mạng.

- Ông từng giữ nhiều trọng trách: Tổng thư kí hội nhà văn Việt Nam khoá V, Bộ trưởng bộ văn hoá thông tin, Bí thư Trung ương Đảng,...
Ngày.19/9/2009 Đọc văn ĐẤT NƯỚC
Tiết 28,29 Nguyễn Khoa Điềm
Dựa vào tiểu dẫn, em hãy nêu những nét cơ bản nhất về tác giả ?
Ông thuộc thế hệ các nhà thơ thời kì chống Mĩ cứu nước.

Thơ ông giàu chất suy tư, xúc cảm dồn nén, mang màu sắc chính luận.

- Tác phẩm chính: Đất ngoại ô (thơ - 1972), Mặt đường khát vọng (trường ca - 1974), Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (thơ - 1986),...
Ngày.19/10/2009 Đọc văn ĐẤT NƯỚC
Tiết 28,29 Nguyễn Khoa Điềm
Ngày.19/10/2009 Đọc văn ĐẤT NƯỚC
Tiết 28,29 Nguyễn Khoa Điềm
II. Đoạn trích.
1. Xuất xứ.
- Đoạn trích thuộc phần đầu chương V của trường ca Mặt đường khát vọng.

- Trường ca Mặt đường khát vọng được tác giả hoàn thành ở chiến khu Trị - Thiên năm 1971, viết về sự thức tỉnh của tuổi trẻ đô thị vùng tạm chiếm miền Nam về non sông đất nước, về sứ mệnh của thế hệ mình, xuống đường đấu tranh hoà nhịp với cuộc chiến đấu chống đế quốc Mĩ xâm lược.
Ngày.19/10/2009 Đọc văn ĐẤT NƯỚC
Tiết 28,29 Nguyễn Khoa Điềm
Trình bày hiểu biết của em về xuất xứ của đoạn trích ?
2. Bố cục.

Chia lµm 2 phÇn
a. Phần 1 (Khi ta lớn lên...muôn đời...). Cảm nhận về đất nước.
b. Phần 2 (còn lại). Tư tưởng: "Đất Nước của Nhân dân".
Ngày.19/10/2009 Đọc văn ĐẤT NƯỚC
Tiết 28,29 Nguyễn Khoa Điềm
Đoạn trích có thể chia làm mấy phần ? Nội dung của mỗi phần ?
B. Đọc - hiểu văn bản

I. Hướng dẫn đọc.
Giọng đọc phù hợp giọng điệu chung của đoạn trích: giọng tâm tình tha thiết, trầm lắng, trang nghiêm.
Ngày.19/10/2009 Đọc văn ĐẤT NƯỚC
Tiết 28,29 Nguyễn Khoa Điềm
II. Tìm hiểu văn bản.
1.Cảm nhận về §ất Nước (Phần một)

Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa” mẹ thường hay kể.
Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc.
Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kèo, cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng
Đất Nước có từ ngày đó...
Ngày.19/10/2009 Đọc văn ĐẤT NƯỚC
Tiết 28,29 Nguyễn Khoa Điềm
Nhà thơ cảm nhận về đất Nước qua những điều gì ? Đất Nước hiện lên trong những phương diện nào ?
Ngày.19/10/2009. Đọc văn ĐẤT NƯỚC
Tiết 28,29 Nguyễn Khoa Điềm
-> Cảm nhận về đất nước qua những gì đơn sơ, gần gũi, thân thiết trong đời sống của con người Việt Nam

-> Đất Nước hiện lên với những phong tục tập quán lâu đời; truyền thống yêu nước, cần cù, thuỷ chung của dân tộc.

=> Cảm nhận §ất Nước trong chiều sâu văn hoá và bề dày lịch sử.
II. Tìm hiểu văn bản.
Cảm nhận về đất nước .
Tác giả tách ý niệm §ất Nước thành hai yếu tố đất và nước để cảm nhận và suy tư.
Ngày.19/10/2009 Đọc văn ĐẤT NƯỚC
Tiết 28,29 Nguyễn Khoa Điềm
Đọc đoạn thơ: “Đất là nơi…giỗ Tổ.”.Ở đoạn thơ này, tác giả cảm nhận về §ất Nước trên phương diện nào?
Đất là nơi anh đến trường.
Nước là nơi em tắm
Đất Nước là nơi ta hò hẹn
Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm
Đất là nơi “con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc”
Nước là nơi “con cá ngư ông móng nước biển khơi”
Thời gian đằng đẵng
Không gian mênh mông
Đất Nước là nơi dân mình đoàn tụ
Đất là nơi Chim về
Nước là nơi Rồng ở
Lạc Long Quân và Âu Cơ
Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng
…………………………………….
Ngày.19/10/2009 Đọc văn ĐẤT NƯỚC
Tiết 28,29 Nguyễn Khoa Điềm
-> Đất Nước là không gian gần gũi với cuộc sống mỗi con người; là không gian gắn với kỉ niệm đầy dịu ngọt của tình yêu đôi lứa; là núi sông, rừng bể; là không gian sinh tồn của cộng đồng dân tộc qua bao thế hệ

-> Đất Nước hiện ra vừa thiêng liêng, lớn lao, vừa gần gũi, thân thiết với mỗi người.

Đất Nước trên phương diện địa lí và lịch sử, không gian và thời gian.

Ngày.19/10/2009 Đọc văn ĐẤT NƯỚC
Tiết 28,29 Nguyễn Khoa Điềm

-> Sử dụng sáng tạo chất liệu văn hoá dân gian: tục ăn trầu, bới tóc; truyện cổ tích Trầu cau; truyền thuyết Thánh Gióng, Hùng Vương; ca dao,... tạo nên cách cảm nhận tự nhiên, bình dị mà mới mẻ, sâu sắc.

Tóm lại: khái niệm về Đất Nước không phải là cái gì trừu tượng mà rất cụ thể trong đời sống vật chất và tinh thần của người Việt. Đoạn thơ là một định nghĩa về Đất Nước thấm đẫm văn hoá của người Việt.
Ngày.19/10/2009 Đọc văn ĐẤT NƯỚC
Tiết 28,29 Nguyễn Khoa Điềm
Em hãy nhận xét về cách sử dụng các chất liệu dân gian trong đoạn thơ trên ?
ĐẤT TỔ
LỄ GIỖ TỔ HÙNG VƯƠNG
Đất Nước kết tinh, hóa thân trong cuộc sống mỗi con người, là sự gắn bó giữa Cá nhân và Cộng đồng, giữa thế hệ này và thế hệ khác.

Khi có sự kết hợp giữa các cá thể thì đất nước bền vững và đầy sức sống. Khi chúng ta gắn bó với cộng đồng thì §ất Nước có sức mạnh và tầm vóc vĩ đại.

- Thế hệ sau sẽ "mang" §ất Nước đến những tương lai tốt đẹp hơn, huy hoàng hơn hôm nay.
Ngày.19/10/2009 Đọc văn ĐẤT NƯỚC
Tiết 28,29 Nguyễn Khoa Điềm
Đọc đoạn thơ: “Trong anh và em…muôn đời…”.Ở đoạn thơ này, mạch thơ hướng vào những suy ngẫm về điều gì ?
Đất Nước là máu xương, là sinh mệnh của mình.
Phải yêu quí, bảo vệ, khi cần, có thể hi sinh cho §ất Nước.

-> Lời nhắn nhủ với thế hệ trẻ về trách nhiệm với §ất Nước
-> chỉ như lời tự nhủ, tự dặn mình, chân thành, tha thiết.
Ngày.19/10/2009 Đọc văn ĐẤT NƯỚC
Tiết 28,29 Nguyễn Khoa Điềm
2 Tư tưởng: "Đất Nước của Nhân dân"
Những cảnh quan thiên nhiên kì thú gắn liền và chứa đựng cuộc đời, tâm hồn, lối sống của nhân dân.
-> Cảm nhận độc đáo, mới mẻ về thiên nhiên §ất Nước .

-> Gợi lên cội nguồn thiêng liêng của §ất Nước và truyền thống tốt đẹp của dân tộc: thuỷ chung, tình nghĩa, anh hùng, hiếu học
-> niềm yêu mến, tự hào về §ất Nước.

- Cảm nhận khái quát sâu sắc và đầy thấm thía:
Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hoá núi sông ta…
-> Sự hoá thân của nhân dân vào dáng hình §ất Nước.
Ngày.19/10/2009 Đọc văn ĐẤT NƯỚC
Tiết 28,29 Nguyễn Khoa Điềm
Nhà thơ cảm nhận về những thắng cảnh của đất nước như thế nào ?
Sự cảm nhận ấy gợi lên những điều gì ?
NÚI VỌNG PHU
VỊNH HẠ LONG
HÒN GÀ CHỌI
CHÙA BÀ ĐEN
HÒN TRỐNG MÁI
Hòn Trống Mái
Vai trò của nhân dân trong bốn nghìn năm dựng nước và giữ nước:
+ Cần cù trong lao động.
+ Anh hùng trong chiến đấu chống ngoại xâm.
+ Gìn giữ những nét văn hoá của dân tộc qua bao bão táp phong ba của lịch sử.
=> Nhân dân đã làm ra §ất Nước.
Ngày.19/10/2009 Đọc văn ĐẤT NƯỚC
Tiết 28,29 Nguyễn Khoa Điềm
Khi nhìn vào bốn nghìn năm §ất Nước, nhà thơ cảm nhận như thế nào ?

- Vẻ đẹp tinh thần của nhân dân:
+ Say đắm trong tình yêu;
+ Quý trọng nghĩa tình;
+ Quyết liệt trong căm thù và chiến đấu.
-> Vẻ đẹp tâm hồn của nhân dân được gợi lên từ những câu ca dao quen thộc.
=> Cảm nhận mới mẻ của tác giả về lịch sử, văn hoá của §ất Nước; vẻ đẹp tâm hồn của nhân dân.
Ngày.19/10/2009 Đọc văn ĐẤT NƯỚC
Tiết 28,29 Nguyễn Khoa Điềm
3. Ngh? thu?t.
- S? d?ng nhu?n nh?, da d?ng, s�ng t?o c�c ch?t li?u van hố v� van h?c d�n gian trong c�u tho hi?n d?i -> dem l?i s?c h?p d?n c?a do?n trích.
Gi?ng tho tr? tình - chính lu?n s�u l?ng, thi?t tha.
- Hình th?c bi?u d?t gi�u suy tu.
Em hãy nêu những ví dụ cụ thể và nhận xét về cách sử dụng chất liệu văn hoá dân gian của tác giả ?Vì sao có thể nói chất liệu văn hoá dân gian ở đoạn trích này gợi ấn tượng vừa quen thuộc vừa mới lạ ? (Các nhóm thảo luận)
Ngày.19/10/2009 Đọc văn ĐẤT NƯỚC
Tiết 28,29 Nguyễn Khoa Điềm
Nêu khái quát nội dung và nghệ thuật của bài thơ ?
Ngày.19/10/2009 Đọc văn ĐẤT NƯỚC
Tiết 28,29 Nguyễn Khoa Điềm
III. Kết luận
Đoạn trích thể hiện cảm nghĩ mới mẻ của Nguyễn Khoa Điềm về đất nước qua những vẻ đẹp được phát hiện ở chiều sâu trên nhiều bình diện: lịch sử, địa lí, văn hoá,...

- Đoạn thơ đã tạo ra một không gian nghệ thuật riêng đưa ta vào thế giới gần gũi, mĩ lệ và bay bổng của ca dao, truyền thuyết, của văn hoá dân gian nhưng lại mới mẻ, qua cách cảm nhận và tư duy hiện đại với hình thức câu thơ tự do.
Bài tập về nhà
Phân tích một đoạn thơ mà em thích nhất trong đoạn trích Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm.