Tuần 10. Đất nước (Nguyễn Khoa Điềm)

Nguyễn Thị Bình - THPT Long Khánh biên soạn
Giáo viên soạn giảng : Nguyễn Thị Bình.
Kính chào Quí Thầy Cô
Và các em Học sinh dự giờ học hôm nay !
Giáo viên soạn giảng : Nguyễn Thị Bình.
Nguyễn Thị Bình - THPT Long Khánh biên soạn
Đoạn thơ
( Trích"Mặt đường khát vọng"
của Nguyễn Khoa Điềm)
"Đất Nước"
I .Giới thiệu:
1. Nhà Thơ Nguyễn Khoa Điềm
- Sinh : 1943 , Quê : Thừa Thiên Huế
-Trưởng thành trong kháng chiến chống Mỹ
-Thơ giàu chất suy tư , cảm xúc dồn nén thể hiện tâm tư của người trí thức tham gia vào cuộc chiến đấu của nhân dân.
-Tác phẩm tiêu biểu: " Đất ngoại ô" "mặt đường khát vọng"...
2 . Đoạn trích "Đất Nước"
a. Xuất xứ và hoàn cảnh ra đời :
Trích phần đầu chương năm thuộc trường ca " Mặt đường khát vọng" .Viết từ 1971 đến 1974 về sự thức tỉnh của thanh niên Miền Nam , nhận rõ bộ mặt kẻ thù , đứng về phía nhân dân chống Mỹ
b .Bố cục :
? .Đầu đến " làm nên đất nước muôn đời" :
Những cảm nhận mới mẻ về Đất Nước
? .Còn lại :
Tư tưởng "Đất Nước là của nhân dân"
Hai phần
II . Phân tích:
Đọc một đoạn thơ mà em cho là thể hiện rõ nhất đặc sắc nghệ thuật của đoạn trích . Nêu những đặc sắc nghệ thuật mà em cảm nhận được .
1. Đặc sắc nghệ thuật :
? Đoạn thơ mang tính trữ tình chính luận
+ Cảm xúc , suy tưởng được trình bày dưới dạng một cuộc trò chuyện tâm tình của đôi trai gái yêu nhau, có vẻ phóng khoáng , tự do .
+ Nhưng có hệ thống lập luận chặt chẽ
?Chất liệu văn hóa dân gian được sử dụng sáng tạo
Không gian nghệ thuật hấp dẫn bởi giai điệu của huyền thoại , truyền thuyết , ca dao .nhưng mới mẻ và hiện đại .
Nguyễn Thị Bình - THPT Long Khánh biên soạn


2 . Giá trị nội dung:
Đoạn thơ là sự cảm nhận mới mẻ về đất nước một cách toàn vẹn , tổng hợp từ nhiều bình diện , làm nổi bật tư tưởng
" Đất nước là của nhân dân"
2 . Giá trị nội dung :
a . Những cảm nhận về Đất Nước
Đọc đoạn thơ đầu. Nhận xét về cách mở đầu và cách thể hiện của nhà thơ ! Theo em , trong cách cảm nhận của nhà thơ , Đất Nướccó từ bao giờ , bắt nguồn từ đâu ?
Bắt đầu một cách bình dị , tạo không khí gần gũi nhà thơ thể hiện cảm nhận về Đất nước một cách mới mẻ.
? . Đất Nước có từ lâu đời , trong huyền thoại , cổ tích
? . Đất Nước bắt nguồn , lớn lên gắn liền với những gì bình thường nhất , gần gũi nhất mà cũng thân thương nhất , thiêng liêng nhất trong đời sống vật chất và tinh thần của của mỗi người .
Nguyễn Thị Bình - THPT Long Khánh biên soạn
Nghe lại đoạn thơ , đồng thời xem những hình ảnh minh họa sau , Em hãy nhận xét về hình ảnh , nhạc điệu , lời thơ của Nguyễn Khoa Điềm ?
Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất Nước có tự ngày xửa ngày xưa mẹ thường hay kể
Nguyễn Thị Bình - THPT Long Khánh biên soạn
Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc.
Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn ...
Cái kèo , cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã , dần, sàng
Đất Nước có từ ngày đó.
Đất là nơi Anh đến trường.
Nước là nơi Em tắm
Đất Nước là nơi ta hò hẹn
Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm

Nhận xét của em về hình ảnh được sử dụng trong đoạn thơ ?

?Những hình ảnh trong đời sống hàng ngày được liệt kê gợi không gian thân thuộc mà thiêng liêng.
?Đất nước là môi trường sống , là không gian tồn tại của cộng đồng , là đời sống vật chất và tinh thần , là cội nguồn , là hiện tại , là kỉ niệm , tình yêu .
Nghe đọc đoạn thơ tiếp theo . Theo Em , nhà thơ đã cảm nhận về đất nước từ những phương diện nào ? Có gì đặc sắc?
Nguyễn Thị Bình - THPT Long Khánh biên soạn
"Đất là nơi con chim bay về hòn núi bạc
Nước là nơi con cá ngư ông móng nước biển khơi
Thời gian đằng đẵng
Không gian mênh mông
Đất Nước là nơi dân mình đoàn tụ.
Đất là nơi chim về
Nước là nơi rồng ở
Lạc Long Quân và Âu Cơ
Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng.
Những ai đã khuất
Những ai bây giờ
Yêu nhau và sinh con đẻ cái
Gánh vác phần người đi trước để lại
Dặn dò con cháu chuyện mai sau.
Hằng năm ăn đâu , làm đâu
Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ tổ"
Đoạn thơ cho thấy nhà thơ cảm nhận về Đất Nước từ phương diện nào?
? .Đất nước là sự tổng hợp các phương diện : Lịch sử , địa lí , văn hóa , phong tục , lối sống , quá khứ , hiện tại , tương lai, cá nhân và cộng đồng .
?. Nơi chim về
? . Nơi rồng ở
? . Lạc Long quân và A�u cơ đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng
?. Nơi dân mình đoàn tụ..
.......................................
Lời thơ gợi nhắc những huyền thoại , truyền thuyết có ý nghĩa biểu tượng cho phong tục tập quán văn hóa, lối sống. dân tộc.
?. Đất nước là "không gian mênh mông" với núi, sông , rừng , biển , là không gian sinh tồn của cộng đồng, là môi trường sống của nhân dân , của mỗi người .
?.Đất nước là lịch sử dài lâu trong " thời gian đằng đẵng" gian nan vất vả hy vọng đợi chờ .
?Thời gian , không gian thấm đẫm tính cội nguồn . Hướng lòng người về nguồn gốc , tổ tiên . Về lối sống có trách nhiệm với quá khứ , với hiện tại và tương lai
? ." Cúi đầu" thể hiện sự thành kính .Thể hiện sâu sắc tinh thần " Uống nước , nhớ nguồn".
Người dân Việt Nam luôn coi trọng nơi "chôn nhau cắt rốn"

Nghệ thuật dùng từ ở đoạn thơ này có gì đặc biệt ?
?Nghệ thuật tách , gộp tư �được sử dụng tài hoa .
Từ " Đất nước" đã được khéo léo tách nhập tạo nên những liên tưởng bất ngờ , gợi nên chìều sâu suy tưởng , vừa khái quát , vừa cụ thể , vừa trí tuệ , vừa cảm xúc

? Đất nước là Chung mà cũng là Riêng , vừa mộng , vừa thực , vừa là cội nguồn , vừa là tương lai.
Hãy lắng nghe đoạn thơ sau đây !
Nguyễn Thị Bình - THPT Long Khánh biên soạn

"Trong Anh và em hôm nay
Đều có một phần Đất Nước .
Khi hai đứa cầm tay
Đất Nước trong chúng ta hài hòa nồng thắm
Khi chúng ta cầm tay mọi người
Đất Nước vẹn tròn , to lớn .
Mai này con ta lớn lên
Con sẽ mang Đất Nước đi xa
Đến những tháng ngày mơ mộng .
Em ơi Em !
Đất Nước là máu xương của mình
Phải biết gắn bó và san sẻ
Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở
Làm nên Đất Nước muôn đời."

Như vậy Đất nước không chỉ là lãnh thổ , là lịch sử . mà còn là.?

? .Đất Nước là mỗi người . Mỗi người là một phần của Đất Nước .
" Em ơi Em Đất Nước là máu xương của mình"
? Lời thơ như tiếng gọi tha thiết.
Mỗi người khi sinh ra và lớn lên đều được thừa hưởng những giá trị vật chất tinh thần của cha ông
"Phải biết gắn bó và san sẻ
Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở
Làm nên đất nước muôn đời"
? Cụm từ " phải biết" điệp lại như mệnh lệnh , như thôi thúc : Phải có trách nhiệm đối với đất nước
Đó là tiếng gọi của tổ quốc và cũng là tiếng gọi của trái tim .
,
Đọc đoạn thơ " những người vợ nhớ chồng" .đến. "những cuộc đời đã hóa núi sông ta" . Theo em nhà thơ muốn nói lên điều gì ?.
b. " Đất nước là của nhân dân" .
?.Vẻ đẹp của non sông đất nước do nhân dân làm nên
Nhận xét về cách cấu tạo của đoạn thơ
?Đoạn thơ được viết theo lối qui nạp , cùng nghệ thuật liệt kê vừa cụ thể , gợi cảm , vừa có tính khái quát cao.
Những hình ảnhđất nước được lựa chọn và sắp xếp như thế nào ?
? Danh thắng được liệt kê trải dọc theo chiều dài đất nước . Đoạn thơ thể hiện niềm tự hào sâu sắc.
Mỗi tấc đất đều là sự hóa thân , là tâm hồn , khát vọng , ước nguyện , lối sống của cha ông .
Nguyễn Thị Bình - THPT Long Khánh biên soạn
Núi Bà Đen -Tây Ninh
Vịnh Hạ Long - Quảng Ninh
Nguyễn Thị Bình - THPT Long Khánh biên soạn
Nghe đoạn thơ tiếp theo .

Ơ� phương diện lịch sử , tư tưởng " đất nước là của nhân dân" được nhà thơ thể hiện như thế nào?
Nguyễn Thị Bình - THPT Long Khánh biên soạn
"............
Nhưng Em biết không
Có biết bao người con gái , con trai
Trong bốn nghìn lớp người giống ta lứa tuổi
Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra Đất Nước
..........."


? Nhân dân là người làm nên lịch sử .
Cách gợi nhắc lịch sử của nhà thơ có gì đặc biệt?
?Nhà thơ tôn vinh những người anh hùng vô danh
" ...Đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Không ai nhớ mặt đặt tên"
? Và khẳng định : "Họ dã làm ra đất nước" .
?Điệp từ "họ"� có giá trị nhấn mạnh : Họ đã "giữ" và "truyền" cho ta mọi giá trị vật chất và tinh thần
Nhân dân đã sáng tạo nên tất cả , làm nên cốt cách dân tộc .
Ơ� phương diện lịch sử , tư tưởng " đất nước là của nhân dân" được nhà thơ thể hiện như thế nào ?

? "Đất nước của nhân dân . Đất nước của ca dao thần thoại"
?Câu thơ gồm hai vế đồng đẳng như một định nghĩa .
?Nhà thơ đã vận dụng sáng tạo những câu ca dao tiêu biểu , làm nổi bật bản sắc tâm hồn dân tộc :
?. Lãng mạn say đắm trong tình yêu
? .A�n nghĩa thủy chung trong tình người
? .Kiên trì quyết liệt trong đánh giặc .
? .Lạc quan trong mọi hoàn cảnh .
III . Chủ đề :
Trong đoạn thơ cuối có câu thơ đặc biệt . Theo em, đó câu nào ? Thử bình luận vẻ đẹp của tứ thơ .
III . Chủ đề :



IV. Kết luận :
Nguyễn Thị Bình - THPT Long Khánh biên soạn
Củng cố - dặn dò
1. Nắm vững kiến thức cơ bản . Học thuộc thơ.
2. Vẽ sơ đồ tóm tắt bài học . Dựa vào sơ đồtìm các dẫn chứng cần thiết cho các ý .
3 . Chọn một vài ý , đoạn cơ bản tập viết thành văn.
4 . Soạn :
Nguyễn Thị Bình - THPT Long Khánh biên soạn
Tóm tắt bài học
I . Xuất xứ + Hoàn cảnh ra đời + Chủ đề .

II. Đặc sắc Nghệ thuật




III. Giá trị Nội dung:
Trữ tình - Chính luận
Sử dụng chất liệu văn hoá dân gian
Những Cảm nhận mới mẻ
Đất nước là của nhân dân
+ Đất nước có từ lâu đời .
+ Bắt nguồn từ những gì gần gũi
+ Là địa lí , lịch sử , văn hóa , phong tục, quá khứ , hiện tại , tương lai .
+ Là mỗi người .
Vẻ đẹp non sông , lịch sử dân tộc do nhân dân làm nên
Cám ơn quí Thầy cô và các em .
Nguyễn Thị Bình - THPT Long Khánh biên soạn
"Đất Nước"
Đoạn thơ
( Trích"Mặt đường khát vọng"
của Nguyễn Khoa Điềm)