Tuần 1. Vào phủ chúa Trịnh (Thượng kinh kí sự)

V�O PH? CH�A TR?NH
( TRÍCH “ THƯỢNG KINH KÍ SỰ” LÊ HỮU TRÁC )
I- TÁC GIẢ
Lê Hữu Trác( 1724- 1791) quê ở làng Liêu Xá, huyện Đường Hào, phủ Thượng Hồng, trấn Hải Dương( nay thuộc huyên Yên Mĩ- Hưng Yên). Tên hiệu là Hải Thượng Lãn Ông.
Sinh ra trong một gia đinh có truyền thống học hành đỗ đạt, cha là đến chức Hữu thị lang Bộ công. Gần 30 tuổi thì Lê Hữu Trác về sống tại quê mẹ ở huyện Hương Sơn –Hà tĩnh.
Lê Hữu Trác không chỉ chữa bệnh giỏi mà còn viết sách , mở trường truyền bá y học. Sự nghiệp của ông được tập hợp trong bộ “ Hải Thượng y tông tâm lĩnh” gồm 66 quyển , biên soạn trong gần 40 năm. Đây là tác phẩm y học xuất sắc nhất trong thời kì Trung đại.
Quyển cuối cùng trong bộ sách này là “ Thượng kinh kí sự”- đây là một tác phẩm văn học đặc sắc, đồng thời là một tác phẩm y học. Tác giả đã ghi lại cảm nhận của mình từ khi được triệu vào cung chữa bệnh cho thế tử Trịnh Cán( 12 tháng giêng năm 1782 cho đến ngày 2 tháng 11) tổng cộng là 20 ngày.
II- ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN
1- Quang cảnh phủ Chúa
Câu hỏi 1: Quang cảnh và cuộc sống xa hoa đầy uy quyền của phủ Chúa được miêu tả như thế nào?
Vào phủ chúa phải qua nhiều lần cửa, và “ những dãy hành lang quanh co nối tiếp”.
Đâu cũng thấy cây cối um tùm, chim hót ríu rít, danh hoa đua nở , hương thơm thoang thoảng.
Trong khuôn viên phủ chúa “ người giữ cửa truyền báo rộn ràng,ngưòi có việc quan qua lại như mắc cửi”. Tác giả đã làm bài thơ ghi llại cảm nhận của mình có những câu:
“ Lính nghìn cửa vác đòng nghiêm chặt
Cả trời Nam sang nhất là đây”
- Nội cung được miêu tả gồm những chiếu gấm, màn là, sập vàng, ghế rồng, đèn sáng lấp lánh, hương hoa ngào ngạt, cung nhân xúm xít, mặt phấn áo đỏ...
- Ăn uống thì “ Mâm vàng, chén bạc, đồ ăn toàn của ngon vật lạ”.
- Nghi thức rất cầu kì, Lê Hữu trác phải trải qua rất nhiều thủ tục mới được vào thăm bệnh cho thế tử: qua nhiều cửa, phải chờ đợi, muốn vào hải có thẻ, vào đến nơi phải “ lạy bốn lạy”, lời lẽ phải hết sức cung kính, tác giả không thấy mặt chúa mà chỉ làm theo mệnh lệnh do quan Chánh Đường truyền lại, xem bệnh xong phải viết tờ khải dâng lên Chúa, nghiêm đến nôi “ phải nín thở đứng chờ ở xa”
-> Những chi tiết đó cho thấy phủ Chúa thật lộng lẫy, sang trọng và uy nghiêm. Tất cả được thể hiện qua tài ghi chép trung thực, tả cảnh sinh động giữa con người với cảnh vật, thuật lại sự việc thoe trình tự diễn ra một cách tự nhiên khiến ta có cảm giác tác giả không hề thêm thắt, hư cấu mà cảnh vật sự vật cứ hiện ra mồn một . Ngôn ngữ giản dị, mộc mạc. Đằng sau bức tranh ấy chứa đựng biết bao tâm sự của tác giả
2- Thái độ của tác giả
Câu hỏi 2: Thái độ của tác giả bộc lộ như thế nào quang cảnh phủ Chúa? Em có nhận xét gì về thái độ ấy?
Với tư cách của một người “ vốn con quan, sinh trưởng ở chốn phồn hoa, chỗ nào trong cấm thành mình cũng từng biết. Chỉ có việc trong phủ chúa mình mới nghe nói thôi”. Bước chân tới đây tác giả không bộc lộ trực tiếp thái độ, song qua ngòi bút sắc sảo ghi lại những gì mắt thấy tai nghe của tác giả, ngưòi đọc nhận ra thái độ của ngưòi cầm bút: ông sững sờ trước quang cảnh phủ Chúa “ Khác nào ngư phủ đào nguyên thủa nào”. Việc hưởng thụ giàu sang đang năm trong tầm tay nhưng rút cục tác giả chẳn thiết tha gì. Đường vào nội cung trong con mắt tác giả “ở trong tối om không thấy có cửa ngõ gì cả”. Phải chăng đó là thái độ gián tiếp không đồng tình với cuộc sống xa hoa của những người đang giữ trọng tách Quốc gia của tác giả?
Cách tìm về với cuộc sống ẩn dất rõ ràng là sự đối trọng gay gắt với cuộc sống xa hoa của Chúa Trịnh Sâm và bọng quan lại đương thời. Thì ra tâts cả những sơn son thếp vàng, võng điều áo đỏ, sập vàng gác tía, hương hoa thơm nức....chỉ là phù phiếm , hình thức che đậy biết bao nhơ bẩn ở bên trong. Những cái đó qua cái nhìn của một ông già quê mùa áo vải tự nó phơi bày tất cả -> Lê Hữu trác không thiết tha gì với danh lợi , quyền quí cao sang
3- Thế tử Trịnh Cán và tâm trạng của tác giả
Câu hỏi 3: Nơi ở của Trịnh cán được miêu tả như thế nào? Cho biết nhận xét của em?
Lối vào: “ Tối om, qua năm ,sáu lần trướng gấm”
Nơi thế tử ngự: đặt sập vàng, cắm nến to trên giá đồng, bày ghế đồng sơn son, thếp vàng, nệm gấm. Ngót chục người hầu đứng chực sau bức màn che, cung nữ xúm xít, đèn sáng làm nổi bật màu phấn và màu áo đỏ, hương hoa ngào ngat.
-> Chỉ có một ấu chúa, mà thực chất là một cậu bé lên năm mà vây quanh bao nhiêu vật dụng gấm vóc, lụa là vàng ngọc. Tất cả bao chặt lấy con người. Người thì đông nhưng tất cả đều im lặng khiến cho không khí trở nên lạnh lẽo băng giá. Bao trùm lên là mùi son phấn tuy ngoà ngạt mà thiếu sinh khí. Một cậu bé bị quây tròn trong cái tổ kén vàng son
Câu hỏi 4: hình hài vóc dáng của thế tử cán được miêu tả như thế nào? Em có suy nghĩ gì về cách miêu tả ấy?
Mặc áo đỏ ngồi trên sập vàng
Biết khen người biết lễ phép: “Ông này lạy khéo”
Cởi áo thì: “ tinh khí khô hết, da mặt khô, rốn lồi to, gân thời xanh, chân tay gầy gò..., nguyên khí đã hao mòn, thương tổn quá mức..., mạch lại tế ,sác, âm dương đều bị tổn hại...”
Thế tử được miêu tả bằng con mắt của một vị lương y tài giỏi bắt mạch, chẩn bệnh, tác giả vừa tả vừa nhận xét khách quan. Thế tử cán được tái hiện thật ốm yếu, gần với cái chết. Ta hãy đọc đơn thuốc của thế tử: “ sáu mạch tế, sác và vô lực, hữu quan yếu, hữu xích lại càng yếu hơn. Ấy là tì âm hư, vị hoả quá thịnh, không giữ được khí dương nên nó đi càn. Vì vậy bên ngoài thấy cổ trướng, đó là tượng trưng ngoài thì phù trong thì trống”. Phải chăng cuộc sống quá đầy đủ, quá mức giàu sang nhưng tất cả nội lực bên trong là tinh thần, ý chí nghị lực, phẩm chất thì trống rỗng. Ngôn ngữ của y học, hình hài của con người nhưng từng chữ từng câucó lúc tạo nên nhị điệu đối xứng -> Nhà khoa học kiêm nghệ sĩ đã chỉ rõ cội nguồn căn bệnh của Trịnh Cán và cả tập đoàn Phong Kiến đàng ngoài ốm yếu không gì cứu vãn nổi.
Câu hỏi 5:Tâm trạng của Lê Hữu Trác như thế nào khi khám bệnh cho Trịnh cán?
- Khi khám bệnh cho Trịnh Cán tâm trạng của Lê Hữu trác diễn biến khá phức tạp:
+ Một mặt tác giả chỉ ra căn bệnh cụ thể, nguyên nhân của nó, một mặt ngầm phê phán: “ vì thế tử ở chốn màn che trướng phủ, ăn quá no, mặc quá ấm nên tạng phủ yếu đi”.
+ Ông rất hiểu căn bệnh của Trịnh cán, đưa ra những cách chữa hợp lí, thuyết phục nhưng lại sợ chữa có hiệu quả ngay, chúa sẽ tin dùng, bị công danh trói buộc, không làm sao về núi được, nhưng chữa không hiệu quả thì sẽ phải ở lại lâu. Để tránh được cứ cầm chừng, dùng thuốc vô thưởng vô phạt. Song làm thế lại trái với y đức, trái với lương tâm. Tâm trạng ấy giằng co xung đột. Đây là mộtý nghĩ đáng quí “ Cha ông mình đời đời chịu ơn của nước, ta phải dốc hết cả lòng thành, để nối tiếp cái lòng trung của cha ông mình mới được”. Cuối cùng phẩm chất, lương tâm trung thực của người thầy thuốc đã thắng, Lê Hữu Trác gạt ra một bên sở thích riêng của mình để làm tròn trách nhiệm. Khi đã quyết tác giả chẳng đưa ra lí lẽ để giải thích. Điều đó chứng tỏ ông là người thầy thuốc có y đức, lấy việc cứu người là mục đích.
4- Đặc sắc của bút pháp kí sự
Câu hỏi 6: theo em óut pháp kí sự của tác giả đặc sắc như thế nào? Hãy làm nổi bật những nét đặc sắc đó?
Quan sát tỉ mỉ:
+ Quang cảnh phủ chúa
+ Nơi thế tử ngồi, hình dáng thế tử...
-> Cảnh vật tự nó phơi bày
Ghi chép trung thực
+ Từ lúc ngồi chờ ở phòng chè đến bữa cơm sáng
+ Từ việc xem bệnh cho thế tử đến ghi đơn thuốc
+ cách thế tử ngồi trên sập vàng chễm chệ, ban một lời khen khi một cụ già quì dưới đất lạy bốn lạy: “ông này lạy khéo”
+ Khi vào nơi thế tử để xem mạch, tác giả chú ý cả chi tiết bên trong cái màn là – nơi thánh thượng đang ngự “ có mấy người cung nhân đứng xúm xít, đèn sáp chiếu sáng, làm nổi bật màu mặt phấn và màu áo đỏ” Chi tiết này khẳng định việc ăn chơi hưởng lạc của nhà chúa tự nó phơi bẩy mồm một.
-> Tất cả không một chút hư cấu, chỉ thấy hiện thực đời sống được bóc tách dần từng mảng. Người đọc không thể dừng ở bất cứ chỗ nào. Cách ghi chép cũng như tài năng quan sát đã tạo được sự tinh tế sắc sảo ở nhiều chi tiết gây ấn tượng khó quên.
III- Kết luận
Đoạn trích “ Vào phủ chúa Trịnh” – Trích “ Thượng kinh kí sự” của Lê Hữu Trác vừa mang đậm giá trị hiện thực, vừa thể hiện bản chất của một người thầy thuốc giàu tài năng, mang bản lính thanh cao, thích sống cuộc sống giản dị,ghẻ lạnh với danh vọng, suốt đời chăm lo giữ gìn y đức của mình.
Với tài năng quan sát sự vật sự việc cùng với cách kể hấp dẫn, Lê Hữu Trác đã góp phần khẳng định sự quan trọng của thể kí đối với hiện thực cuộc sông.
III- Củng cố
Sau khi đọc xong đoạn trích “ Vào phủ Chúa Trịnh” em có suy nghĩ gì về chế độ Phong Kiến Việt Nam cuối thế kỉ XVIII- đầu thế kỷ XIX? Và có cảm nghĩ gì về Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác?