Tuần 1. Khái quát văn học Việt Nam từ Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến hết thế kỉ XX

Không có cái không biết chỉ có cái chưa biết

Khái quát văn học Việt Nam từ cách mạng tháng Tám
1945 dến 1975
Tiết 18,19,20
GV: Vi Thị Mai Hương
Trường THPT Chu Văn An, LS
Văn học Việt Nam 1945 -1975 tồn tại và phát triển trong hoàn cảnh lịch sử, văn hoá, xã hội như thế nào?
- Tồn tại và phát triển trong hoàn cảnh lịch sử đặc biệt: trong vòng ba mươi năm của cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ
- Đất nươc� đang tiến hành công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội
- Mở rộng phạm vi giao lưu với các nền văn hoá khác ngoài văn hoá Trung Hoa, chủ yếu là văn học các nước xã hội chủ nghĩa, đặc biệt là văn học Xô ?viết.
I. Những tiền đề chung cho sự phát triển của văn học Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975
Hãy nêu những tiền đề chung cho sự phát triển của văn học Việt Nam 1945 ? 1975?
1. Đường lối lãnh đạo đúng đắn của Đảng và sự đóng góp sáng tạo của các nhà văn cho nền văn học cách mạng.
- Văn học thống nhất dươi� sự lãnh đạo của Đảng và là một bộ phận không trong sự nghiệp cách mạng, một hoạt động tinh thần phong phú, có hiệu quả trong đấu tranh và phát triển xã hội.
- Nhân dân là nguồn cảm hứng sáng tạo, là đối tượng phục vụ của văn nghệ.
- Đường lối văn nghệ của Đảng giúp nhà văn phát huy những truyền thống tốt đẹp của nền văn học dân tộc, phát triền sức s�ng tạo và tinh hoa văn nghệ của các dân tộc anh em, kết hợp hài hoà giữa truyền thống và hiện đại.
? Chúng ta thà hi sinh tất cả, chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ.? ? Hồ Chí Minh -
?Văn hóa nghệ thuật cũng là một mặt trận, anh chị em là chiến sĩ trên mặt trận ấy.? ? Hồ Chí Minh -
2. Hiện thực cách mạng khơi nguồn sáng tạo và là đối tượng phản ánh chủ yếu của nhiều tác phẩm văn học
- Hiện thực cách mạng rất phong phú mở ra trên nhiều trận tuyến từ chiến trường đến hậu phương, từ miền núi đến miền xuôi. Trong đời sống cách mạng có biết bao con người hăng say chiến đấu, lao động sản xuất,? bao cuộc đời đẹp làm cơ sở cho sáng tạo văn học. Đó là những điển hình tiêu biểu, những nguyên mẫu đẹp. Vì vậy thể loại truyện kí rất phát triển.
- Hiện thực đó đã tạo nên cảm hứng sử thi trong sáng tác văn học
+ khai thác đề tài chung của dân tộc, cộng đồng
+ thiên về khẳng định, ngợi ca với giọng điệu hào hùng
Cảm hứng lãng mạn, chất trữ tình cách mạng là một thành tố quan trọng của văn học cách mạng, đặc biệt với thi ca.
+ đời sống hiện thực bộc lộ nhiều vẻ đẹp, gợi lên nhiều niềm vui và mơ ước.
+ niềm tin tưởng lạc quan vào tương lai tươi sáng của cách mạng, của kháng chiến.
VD: thơ Tố Hữu, Huy Cận, Chế Lan Viên, Xuân Diệu?
3. Đội ngũ các nhà văn giàu nhiệt tình các mạng và giàu sức sáng tạo
Sau cách mạng tháng Tám nhiều nhà văn đã đến với chiến trường.
+ Nam Cao là một trong những nhà văn tiêu biểu, ông nhận thức rõ yêu cầu hiểu biết với người cầm bút: ? Sống rồi hãy viết?
+ Nguyễn Huy Tưởng, Nguyên Hồng, Nam Cao đi chiến dịch biên giới.
+ Tô Hoài tham gia chiến dịch giải phóng Tây Bắc
+ Nguyễn Đình Thi, Hữu Mai đến với chiến dịch Điện Biên
Trần Đăng, Nam Cao đã hi sinh anh dũng trong cuộc kháng chiến chống Pháp.
- Thời kì chống Mĩ nhiều nhà văn đã vượt núi băng đèo để đến với miền Nam và san�g tác nên nhiều tác phẩm có giá trị với bút danh mới: Anh Đức (Bùi Đức A�i), Nguyên Ngọc ( Nguyễn Trung Thành), Nguyễn Ngọc Tấn ( Nguyễn Thi)? Nguyễn Thi, Nguyễn Mĩ, Lê Anh Xuân, Dương Thị Xuân Quý đã hi sinh trong chiến đấu.
II. Những thành tựu của văn học qua các thời kì phát triển
Văn học Việt nam 1945 -1975
chia làm mấy thời kì
phát triển?
Giai đoạn kháng chiến chống thực
dân Pháp ( 1946 ? 1954 )
Giai đoạn kháng chiến chống
Mĩ cứu nước ( 1965 ? 1975 )
Giai đoạn đầu xây dựng chủ nghĩa
xã hội ( 1955 ? 1964 )
Giai đoạn kháng chiến chống thực dân Pháp
( 1946 ? 1954 )
a. Bối cảnh lịch sử và văn học
Cách mạng than�g Tám đem đến sự đổi đời của nhân dân.
Cuộc kháng chiến toàn dân, toàn diện chống Pháp trải qua chín năm gian khổ kết thúc bằng chiến thắng Điện Biên vang dội.

Lịch sử
Văn học
Bước đầu xây dựng nền văn nghệ mới
Cuộc nhận đường lần thứ nhất của văn nghệ ( 1947 ? 1948 )
Nhà văn đi vào đời sống nhân dân để thay đổi tư tưởng và sáng tác phục vụ kháng chiến.
* Văn xuôi
Văn xuôi thời kì này có gì
đan�g chú ý?
Truyện ngắn và kí là các thể loaị động, linh hoạt mở đầu cho văn xuôi giai đoạn kháng chiến chống Pháp
Tác phẩm tiêu biểu: Một lần tới thủ đô ( Trần Đăng ), Đôi mắt và Nhật kí ở rừng ( Nam Cao ), Làng ( Kim Lân ), Tuỳ bút kháng chiến ( Nguyễn Tuân), Thư nhà ( Hồ Phương )?
Từ năm 1950 đến 1954 văn xuôi có một bước phát triển mới, dung lượng phản ánh hiện thực được mở rộng, đề tài và thể loại được thể hiện tập trung qua truyện , kí được giải thưởng của Hội văn nghệ Việt Nam 1951 ? 1952, 1954 ? 1955
Tác phẩm tiêu biểu: Vùng mỏ Võ Huy Tâm), Xung kích (Nguyễn Đình Thi), Kí sự Cao Lạng (Nguyễn Huy Tưởng), tập truyện Tây Bắc ( Tô Hoài ), Đất nước đứng lên (Nguyên Ngọc
Nội dung: phản ánh chân thực và sinh động nhiều mặt của đời sống: chiến trường, hậu phương, vùng địch chiếm, miền núi, miền xuôi? nổi lên là hình ảnh: người cầm súng chiến đấu, ;người công nhân, nông dân; người trí thức?
* Thơ ca
Nêu những nét chính của thơ ca thời kì kháng chiến chống Pháp?
Có nhiều thành tựu đáng kể.
Nội dung:
Tập trung miêu tả hình ảnh nhân dân trong cuộc kháng chiến, thể hiện chân thực và cảm động những tình cảm cao đẹp của con người từ tình cảm quân dân đến tình cảm đồng chí, đồng đội, tình cảm kính yêu lãnh tụ đến tình yêu quê hương đất nước, lòng căm thù giặc.
Nhiều bài thơ hay có sức sống lâu bền trong đời sống tình cảm nhân dân:
- Những bài thơ hay viết về non sông đất nứơc của Hồ Chí Minh
Cảnh khuya, Cảnh rừng Việt Bắc, Rằm tháng giêng, Lên núi?
Những bài thơ thể hiện tình cảm yêu nước nồng nàn trong hoàn cảnh đất nước bị xâm lược:
Tây tiến (Q.Dũng), Bên kia sông Đuống (H. Cầm), Đất nước (NĐT), Bao giờ trở lại (HTThông), đặc biệt thành công là tập thơ Việt Bắc của Tố Hữu.
Nguyên tiêu (Hồ Chí Minh)
Kim dạ nguyên tiêu nguyệt chính viên
Xuân giang, xuân thuỷ tiếp xuân thiên
Yên ba thâm xứ đàm quân sự
Dạ bán quy lai nguyệt mãn thuyền
Dịch thơ
Rằm xuân lồng lộng trăng soi
Sông xuân nước lẫn màu trời thêm xuân
Giữa dòng bàn bạc việc quân
Khuya về bát ngát trăng ngân đầy thuyền
Rằm tháng giêng
Cảnh khuya
Tiếng suối trong như tiếng hát xa
Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa
Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà
Nghệ thuật
- Hướng về dân tộc, khai thác nhiều thể thơ quen thuộc của dân tộc.

Tiêu biểu là tập thơ Việt Bắc của Tố Hữu, sau đó là thơ Nguyễn Đình Thi, Hoàng Trung Thông, Chính Hữu, Quang Dũng?
Các nhà thơ trong phong trào Thơ mới : Huy Cận, Xuân Diệu, Chế Lan Viên, Tế Hanh? có những thay đổi quan trọng của sự chuyển mình từ con người xưa sang con người hôm nay:
Sang bờ tư tưởng ta lìa ta
Một tiếng gà lên tiễn nguyệt tà (Tế Hanh )

- Nghệ thuật sân khấu cũng có những hình thức hoạt động mới
2. Giai đoạn đầu xây dựng hoà bình, chủ nghĩa xã hội (1955 ? 1964)
Hoàn cảnh lịch sử giai đoạn này có gì đáng lưu ý?
-Cuộc kháng chiến
chống thực dân Pháp
xâm lược kết thúc
thắng lợi.

Xây dựng chủ nghĩa
Xã hội ở miền Bắc và
Đấu tranh thống nhất
Đất nước.
Văn xuôi
Mở rộng đề tài về nhiều phạm vi của đời sống
Đề tài kháng chiến chống Pháp vẫn được đào sâu với cách nhìn toàn diện hơn
Tác phẩm tiêu biểu:
Đất nước đứng lên (Nguyên Ngọc)
Sống mãi với thủ đô (N.Huy Tưởng)
Cao điểm cuối cùng ( Hữu Mai)
Hiện thực cuộc sống trước CM tháng Tám cũng được một số nhà văn khai thác vưói cách nhìn, khả năng phân tích và khái quát mới.
Tác phẩm tiêu biểu:
- Tranh tối tranh sáng (NCH)
- Mười năm (Tô Hoài)
- Cửa biển (N. Hồng)
Đề tài hợp tác hoá nôngnghiệp, CN hoá XHCN thu hút được cảm hứng sáng tạo của nhiều nhà văn: Đào Vũ, N. Khải, Chu Văn... Nhưng thành công còn ít.
Đề tài về quê hương, cảnh sắc, con người miền Nam trongkhangc hiến chống TD Pháp có nhiều tác phẩm hấp dẫn:
Đất phương Nam (ĐG)
Chiếc lược ngà (NQS)
Thơ ca
Thơ viết về đất nước mở ra nhiều hướng khai thác và sáng tạo mới mẻ.
Thơ ca có một mùa gặt bội thu:
+ Huy Cận có các tập thơ: Trời mỗi ngày lại sáng, Đất nở hoa, Bài thơ cuộc đời.
+ Tố Hữu: Gió lộng
+ Chế Lan Viên: Ánh sáng và phù sa
+ Xuân Diệu: Riêng chung
+ Nguyễn Đình Thi: Bài thơ Hắc Hải...
+ Tế Hanh: Gửi miền Bắc, Hai nửa yêu thương...
+ Thanh Hải: Mồ anh hoa nở.
+ Giang Nam: Quê hương
- Nội dung thơ ca: ca ngợi đất nước giàu đẹp sau những năm chiến tranh vất vả, gian nan; nỗi đau trước cảnh miền Nam còn trong máu lửa dưới ách áp bức của bọn Mĩ - Nguỵ.
Thưở còn thơ ngày hai buổi đến trường
Yêu quê hương qua từng trang sách nhỏ
Ai bảo chăn trâu là khổ?
Tôi mơ màng nghe chim hót trên cao
Những ngày trốn học
Đuổi bướm cạnh cầu ao
Mẹ bắt được ...
Chưa đánh roi nào đã khóc!
Có cô bé nhà bên
Nhìn tôi cười khúc khích...
Cách mạng bùng lên
Rồi kháng chiến trường kì
Từ biệt mẹ, tôi đi
Cô bé nhà bên ( có ai ngờ)!
Cũng vào du kích
Hôm gặp tôi vẫn cười khúc khích
Mắt đen tròn (thương thương quá đi thôi!)
Giữa cuộc hành quân khôngnói lấy một lời
Đơn vị đi qua tôi ngoái đầu nhìn lại


Mưa đầy trời nhưng lòng tôi ấm mãi...
Hoà bình tôi trở về đây
Vơi mái trường xưa bãi mía, luống cày
Lại gặp em
Thẹn thùng nấp sau cánh cửa
Vẫn khúc khích cười khi tôi hỏi nhỏ
Chuyện chồng con,(khó nói lắm anh ơi!)
Tôi nắm bàn tay nhỏ nhắn ngậm ngùi
Em vẫn để yên trong tay tôi nóng bỏng
Hôm nay nhận được tin em
Dù không tin nhưng đó là sự thật
Giặc bắn em rồi quăng mất xác
chỉ vì em là du kích em ơi
Đau xé lòng anh chết nửa con người
Xưa yêu quê hương vì có chim có bướm
Có những ngày trốn học bị đòn roi
Nay yêu quê hương vì trong từng nắm đất
Có một phần xương thịt của em tôi
Quê hương
Giang Nam
Kịch
Có những bước phát triển đáng kể:
Sự tập trung đông đảo của đạo diễn, diễn viên, tác giả sân khấu, công chúng thành thị.
Nhà hát, sân khấu hiện đại
Các tác phẩm tiêu biểu:
Một Đảng viên ( Học Phi)
Chị Nhàn (Đào Hồng Cẩm)
- Kịch nước ngoài được trình diễn và dàn dựng công phu.
Kịch giai đoạn này có gì đáng chú ý?
3. Giai đoạn chống Mĩ cứu nước ( 1965 – 1975)
a. Văn xuôi
VH miền Nam: nở rộ với hàng loạt tác phẩm có giá trị:
Người mẹ cầm súng (N. Thi)
Bức thư Cà Mau (A. Đức)
Đất Quảng ( N.T. Thành)
Gia đình má Bảy, Mẫn và tôi ( Phan Tứ)...

Truyện, kí ngày càng có nhiều thành tựu
phong phú, giàu chất hiện thực, chất lí
tưởng, phản ánh kịp thời từng bước phát
triển của phong trào CM.


VH miền Bắc: ngoài sự phát triển củatruyện ngắn và kí còn một số tiểu thuyết bắt đầu xuất hiện:
Vào lửa, Mặt trận trên cao ( N. Đ.Thi)
Cửa sông, Dấu chân người lính (N.M. Châu)
Vùng trời (Hữu Mai)


b. Thơ ca
Thơ ca thời chống Mĩ có gì nổi bật?
- Được bổ sung một đội ngũ nhà thơ đông đảo, trưởng thành trong chiến tranh, xuất hiện nhiều gương mặt trẻ đầy tài năng.Các nhà thơ đều nỗ lực vượt lên chính mình.
- Đạt nhiều thành tựu đáng kể
b. Thơ ca
Kể tên một số tác phẩm tiêu biểu của thời kì kháng chiến chống Mĩ?
Tố Hữu: Ra trận; Máu và hoa
Chế Lan Viên: Hoa ngày thường, chim báo bão; Những bài thơ đánh giặc.
Huy Cận: Những năm sáu mươi; Chiến trường gần, chiến trường xa.
Xuân Diệu: Tôi giàu đôi mắt.
Nguyễn Khoa Điềm: Đất ngoại ô; Mặt đường khát vọng
Phạm Tiến Duật: Vầng trăng quầng lửa
Xuân Quỳnh: Gío Lào cát trắng
b. Thơ ca
Kể tên một số nhà thơ tiêu biểu của thời kì kháng chiến chống Mĩ?

Xuất hiện nhiều gương mặt trẻ đầy tài năng:
Nguyễn Khoa Điềm, Nguyễn Duy, Phạm Tiến Duật, Xuân Quỳnh, Bằng Việt, Hữu Thỉnh, Trần Đăng Khoa, Thanh Thảo, Phan Thị Thanh Nhàn, Anh Ngọc, Thu Bồn, Vũ Quần Phương, Lâm Thị Mĩ Dạ...
Nội dung thơ:
Tập trung vào chủ đề yêu nước, chủ nghĩa anh hùng cách mạng, hình tượng đất nước và con người Việt Nam được miêu tả đậm nét và gợi cảm. Âm hưởng thơ hào hùng, chất suy tưởng sâu lắng và chất chính luận sắc sảo.
b. Thơ ca
Hạnh phúc là gì bao lần ta lúng túng
Hỏi nhau hoài mà nghĩ mãi chưa ra
Cho đến ngày cất bước đi xa
Miền Nam gọi hai chúng mình có mặt.
Bùi Minh Quốc
Nội dung chính của thơ ca kháng chiến chống Mĩ?
c. Kịch
Có nhiều thành tựu, nhiều vở kịch có giá trị:
Đại đội trưởng của tôi (Đào Hồng Cẩm)
tình yêu của anh (Tất Đạt)
Quê hương (Xuân Trình)
* Văn học đô thị miền Nam thể hiện niềm khát vọng tự do của con người và phê phán những mặt trái của xã hội, là tiếng nói tiến bộ đáng trân trọng
III. Một vài đặc điểm chung
Văn học Việt Nam 1945 – 1975 có những đặc điểm chung nào?
Lí tưởng và nội dung yêu nước, yêu CNXH là đặc điểm nổi bật của văn học giai đoạn này.
Nền văn học cách mạng mang tính nhân dân sâu sắc
- Văn học đúc kết và miêu tả được nhiều giá trị cao đẹp về nhân dân anh hùng.
- Tính nhân dân vốn là chuẩn mực để đánh giá nhiều tác phẩm văn học trong quá khứ.
Tính ND thể hiện ở chỗ nào?
+ Lòng thương cảm và tinh thần tôn trọng ND.
+ Ca ngợi những phẩm chất cao đẹp của ND: tinh thần yêu nước thương nhà, cần cù lao động, tình cảm gắn bó yêu thương nhau
Tính ND trong nền VH mới gắn bó với lực lượng ND đang làm nên hai kì tích lớn trong hai cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ Quốc và xây dựng CNXH. Đó là một ND anh hùng và phẩm chất.
3. một nền văn học có nhiều thành tựu về sự phát triển thể loại và phong cách tác giả.
Các thể loại phát triển đồng đều, ở thể loại nào cũng có những thành tựu: thơ ca, truyện ngắn, tiểu thuyết, lí luận phê bình... Nổi bật hơn cả là thơ ca và truyện ngắn.
Hình thành nhiều phong cách sáng tạo nên gía trị chung của văn học thời kì này: Nguyễn Tuân, tô Hoài, Huy Cận, Chế Lan Viên, Nguyễn Đình Thi, Chính Hữu, Hoàng Trung Thông, Nguyễn Khải, Nguyễn Thi, Nguyễn Minh Châu....
“Khi ta ở chỉ là nơi đất ở
Khi ta đi đất bỗng hoá tâm hồn”
( Chế Lan Viên)
Đất nghèo nuôi những anh hùng
Chìm trong máu chảy lại vùng đứng lên
Đạp quân thù xuống đất đen
Súng gươm vứt bỏ, lại hiền như xưa.
(Nguyễn Đình Thi)
Tây tiến đoàn binh không mọc tóc
Quân xanh màu lá dữ oai hùm
Mắt trừng gửi mộng qua biên giới
Đêm mơ Hà Nội dáng Kiều thơm.
(Quang Dũng)
Kim Lân
Đất là nơi anh đến trường
Nước là nơi em tắm
Đất Nước là nơi ta hò hẹn
Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm
( Nguyễn Khoa Điềm)
Em lo âu trước xa tắp đường mình
Trái tim đập những điều không thể nói
Trái tim đập cồn cào cơn đói
Ngọn lửa nào le lói giữa cô đơn
(Xuân Quỳnh)